Piżmowół arktyczny

Piżmowół arktyczny
Ovibos moschatus[1]
(A.E.W. Zimmermann, 1780)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

Cetartiodactyla

Podrząd

przeżuwacze

Infrarząd

Pecora

Rodzina

wołowate

Podrodzina

antylopy

Plemię

koziorożce

Rodzaj

Ovibos
de Blainville, 1816

Gatunek

piżmowół arktyczny

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania

     Zasięg pierwotny

     Introdukowany

Piżmowół arktyczny[3], wół piżmowy (Ovibos moschatus) – gatunek ssaka łożyskowego z rzędu parzystokopytnych, jedyny przedstawiciel rodzaju piżmowół (Ovibos) Blainville, 1816.

Piżmowół arktyczny w Lüneburg Heath, Niemcy.

Dane liczbowe

  • długość ciała (bez ogona) 1,8–2,5 m
  • długość ogona: 7–10 cm
  • wysokość w kłębie: do 1,4 m
  • masa: 200–400 kg
  • rozpiętość rogów: do 70 cm
  • prędkość: do 60 km/h
  • dojrzałość płciowa: 2 lata
  • ciąża: 9 miesięcy
  • liczba młodych: 1 młode

Krowy są wyraźnie mniejsze, długość do 1,95 m, wysokość w kłębie do 1,15 m. Sierść – 2 rodzaje włosów: zewnętrzne – ciemnobrunatne długie do 60, a nawet 90 cm – i wewnętrzne, krótkie wełniste, dobrze chroniące przed mrozem.

Pojedynczy róg może mieć 61–67 cm długości i jest skręcony do dołu i ku przodowi. U krów rogi są znacznie słabiej wykształcone, ale o podobnym kształcie. Ich powierzchnia jest gładka, bez żadnych rowków czy przyrostów rocznych.

Gruczoły piżmowołu arktycznego w okresie godowym wydzielają substancje o silnym zapachu, jednak w ścisłym znaczeniu nie jest to piżmo.

Występowanie i środowisko

Piżmowół arktyczny (samiec) w Dry Bay Tundra, blisko Kuujjuaq, Północne Quebec

Naturalny zasięg występowania tych ssaków obejmuje arktyczne rejony Ameryki Północnej, od Alaski po Kanadę i Grenlandię. Przed ostatnim zlodowaceniem zamieszkiwały Azję, Amerykę Północną i Europę, m.in. środkową część Norwegii (okolice obecnego Dombas). Również w Polsce znaleziono szczątki kopalne wołów piżmowych.

W 2. połowie XX w. w ramach restytucji gatunku woły piżmowe wprowadzono na Spitsbergen i na wyspę Nunivak u brzegów Alaski. W 1974 r. na półwyspie Tajmyr (gdzie piżmowoły wyginęły ok. 300 lat temu), na wschód od jeziora Tajmyr, wypuszczono 10 sztuk wołów piżmowych schwytanych na Wyspie Banksa w Kanadzie, a w następnym roku jeszcze 20 sztuk pochodzących z Alaski. Stały się one zaczątkiem nowej populacji, podobnie jak 20 sztuk alaskańskich wołów piżmowych wypuszczonych w 1975 r. na Wyspie Wrangla[4]. Również w Norwegii wprowadzono piżmowoły ponownie i kilkadziesiąt sztuk żyje obecnie w parku narodowym Dovre Fjell.

Woły piżmowe preferują suche obszary tundry arktycznej, gdyż są bardzo wrażliwe na wilgoć. W wilgotnych środowiskach łatwo zapadają na zapalenie płuc.

Najbliższym krewnym piżmowołu arktycznego jest takin.

Odżywianie

Roślinożerny – głównie trawy, zioła i krzewinki, porosty, mchy.

Rozmnażanie

Czaszka wołu piżmowego w stałej kolekcji Muzeum Dziecięcego w Indianapolis

Pora godowa przypada na koniec wiosny. Samce walczą o samice, zderzając się głowami, słabszy przeciwnik się poddaje i oddala od stada. Zwycięzca kopuluje ze wszystkimi samicami w stadzie. Ciąża trwa 8,5 miesiąca. Młode rodzą się w kwietniu lub maju następnego roku. Z reguły rodzi się jedno młode, przez pierwsze trzy miesiące odżywia się jedynie mlekiem matki. Ze względu na surowy klimat i dużą wrażliwość na wilgoć śmiertelność młodych jest bardzo duża.

Ochrona

Jedynymi drapieżnikami, które polują na piżmowoły są wilki i białe niedźwiedzie, jednak w praktyce bardzo rzadko ich polowania są uwieńczone sukcesem i nie były w stanie zachwiać liczebności populacji. Śmiertelnym zagrożeniem dla piżmowołów stała się dopiero broń palna. Ostatnie sztuki na Tajmyrze zastrzelono ok. 300 lat temu, a na Alasce w połowie XIX w.[4]

Na początku XX wieku piżmowół był zagrożony wyginięciem ze względu na masowe polowania już prawie na całym obszarze swego występowania, a jego liczebność spadła poniżej 20 tys. sztuk[4].

W celu ochrony gatunku powstały rezerwaty w Kanadzie i Grenlandii. Wprowadzono również restytucję gatunku w niektórych rejonach, w których on wyginął. Liczebność populacji objętych ochroną wzrasta, obecnie szacowana jest na 80.000-125.000 osobników.

Na Alasce, w Kanadzie i Norwegii podejmowane są próby domestykacji tego gatunku.

Przypisy

  1. Ovibos moschatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. Ovibos moschatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  3. Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.
  4. a b c Paweł M. Madeyski: Powroty, w: "Poznaj Świat" R. XXVIII, nr 8 (333), sierpień 1980, s. 22-24

Bibliografia

  • Halina Komosińska, Elżbieta Podsiadło: Ssaki kopytne: przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13806-8.
  • Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Muskox distribution combined.png
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Distribution of muskox. Red: historical habitat. Blue: recently introduced populations.
Musk-Ox (Male).jpg
Autor: Alan D. Wilson, Licencja: CC BY-SA 3.0
Musk-Ox (Male), Dry Bay Tundra, Near Kuujjuaq, Northern Quebec
Ovibos moschatus qtl3.jpg
Autor: Quartl, Licencja: CC BY-SA 3.0
Muskox (Ovibos moschatus) in the Lüneburg Heath wildlife park, Germany.
Ovibos moschatus by Dixi.jpg
Autor: Dixi (pl:Wiki), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Ovibos moschatus (pl:wół piżmowy)