Piast

Piast, ilustracja z dzieła ks. Jana Głuchowskiego, Icones książąt i królów polskich, 1605

Elekcja Piasta na księcia według Antoniego Oleszczyńskiego

Piast Chościskowic (łac. Past Ckosisconis, Pazt filius Chosisconisu), także Piast Kołodziej, Piast Oracz – legendarny protoplasta dynastii Piastów^[1]; ojciec Siemowita, mąż Rzepichy.

Kronika Galla Anonima

Według Galla Anonima był synem Chościska i ubogim oraczem spod Gniezna. Miał żonę Rzepichę i syna Siemowita.

Podczas uczty z okazji postrzyżyn synów księcia Popiela, dwóch tajemniczych pielgrzymów stara się wejść do miejsca, gdzie odbywa się wydarzenie. Zostają odpędzeni w krzywdzący sposób i dlatego decydują się ruszyć na podgrodzie, gdzie trafiają na dom oracza Piasta. Piast jest w trakcie przygotowań do postrzyżyn jedynego syna, jednak pełny współczucia na los wędrowców, zaprasza ich do swojej chaty. W pewnym momencie wędrowcy pytają o coś do picia, a gościnny Piast, choć ma tylko jedną beczkę piwa, którą szykował na ucztę z okazji postrzyżyn syna, otwiera ją i polewa strudzonym. Okazuje się, że za sprawą cudu piwo w beczce nie kończy się, gdyż piwo nalane podczas uczty na stole książęcym znika. Dodatkowo wędrowcy kazali Piastowi zabić prosiaka, którym za sprawą cudu napełniono 10 naczyń zwanych cebry. Piast, z powodu cudownej atmosfery i przeczucia, że dzieje się coś wielkiego, pyta wędrowców, czy mógłby zaprosić księcia z uwagi na to, że krzywdząco ich wcześniej odpędził. Wędrowcy jednak pozwalają i książę zaproszony przez Piasta (gdyż nie uważano wtedy za ujmę księciu zachodzić do chaty poddanego) dołącza do uczty. Nieznajomi postrzygli syna Piasta i nadali mu imię Siemowit. Według kronikarza tenże Siemowit urósł w zacności do tego stopnia, iż „król królów i książę książąt za powszechną zgodą ustanowił go księciem Polski, a Popiela wraz z potomstwem doszczętnie usunął z królestwa.”

Uważa się, iż historia ta ma za zadanie legitymować boskie prawo do tronu dynastii Piastów, gdyż wspomnianych owych „dwóch gości” kronikarz uważa za przybyłych z „woli Boga.” Cuda wykonane za ich sprawą przypisuje także działaniom tegoż Boga i zaświadcza, iż to oni dokonali postrzyżyn Siemowita. Potem Siemowit zostaje władcą z ramienia „króla królów i księcia książąt,” która to zwierzchność może być interpretowana jako Jezus^[2].

Późniejsze podania

Opowieść o Piaście została powtórzona bez znaczących zmian przez Wincentego Kadłubka. Pierwsze poważniejsze dodatki do legendy przyniosła dopiero Kronika Dzierzwy z początku XIV wieku, według której tajemniczy goście Piasta mieli być aniołami bądź świętymi Janem i Pawłem.

Kronika wielkopolska przeniosła akcję całej legendy z Gniezna do Kruszwicy, jednocześnie następcą Popiela czyniąc nie Siemowita, a samego Piasta. Siemowit miał zostać księciem dopiero po śmierci ojca, Piast miałby być wybrany na księcia przez wiec na skutek ponownego pojawienia się tajemniczych gości z postrzyżyn, którzy dopiero wówczas dokonują cudownego rozmnożenia jadła. Kronika wywodzi również imię Piasta od określenia człowieka niskiego wzrostu, za to silnego ciałem i pięknego wyglądu. Historię tę powtórzył Jan Długosz, dodając, że Piast został wybrany na księcia w obliczu najazdu sąsiadów po śmierci Popiela, wydatował także błędnie te wydarzenia na 954 lub 964 rok. Długosz podaje także historię o umieszczeniu przez Piasta chłopskich sandałów w pałacu dla świadectwa niskiego stanu, z jakiego pochodzi władca, o jego pomyślnych rządach i przeniesieniu stolicy z Kruszwicy do Gniezna. Piast miał według kronikarza umrzeć w wieku 120 lat, nie doprowadzając jednak do odzyskania zwierzchnictwa nad krajami, którymi dawniej rządzili synowie Leszka III.

Marcin Bielski powtórzył wersję Długosza, uczynił jednak z Piasta bartnika lub kołodzieja i dodał drugą oprócz wiecu możnych historię jego elekcji. Księciem według ustaleń możnych miał zostać ten, który się do nich „najpierwej przewiezie przez to jezioro”, a los sprawił, że był to wracający ze swojej pasieki po drugiej stronie jeziora Piast. Bielski skorygował również datację Długosza na 842 rok i dodał informację iż Piast został księciem w wieku 70 lat, a panował lat 50.

Genealogia

Piast jako symbol

Piast z „Opisu krajów Europy Wschodniej” A. Guagniniego

Piast na obrazie Walerego Eljasza-Radzikowskiego

W okresie rozkwitu sarmatyzmu i demokracji szlacheckiej w Polsce Piast stał się synonimem swojskości i ideałów szlacheckiego życia na wsi. Szlachta odwoływała się do symbolu Piasta szczególnie często podczas elekcji, kiedy to nawoływano do wyboru „króla-Piasta” (czyli Polaka), przeciwstawianego cudzoziemskim kandydatom do tronu.

Symbol Piasta uległ dalszemu rozwojowi w następnych epokach. W okresie oświecenia upatrywano w nim ideału „poczciwego przodka”, pracującego dla państwa nie orężem ale ciężką pracą; jako ideał Piasta przedstawiany był Kazimierz Wielki. W okresie romantyzmu uczyniono z Piasta symbol polskości, starosłowiańskiego ideału cnoty i uosobienie idei demokratycznych. Do postaci Piasta-szczęśliwego chłopa powrócono w okresie Młodej Polski.

Postać Piasta była często wykorzystywana przez partie prawicowe i ludowe. Znalazł się on nawet w nazwie Polskiego Stronnictwa Ludowego.

Piast w literaturze

Postać Piasta opisana została w literaturze i pojawia się w wielu utworach takich jak:

• Stara baśń (1876) – powieść historyczna Józefa Ignacego Kraszewskiego
• Król Piast (1888) – powieść historyczna Józefa Ignacego Kraszewskiego
• Za króla Piasta Polska wyrasta – wiersza Kornela Makuszyńskiego
• Dagome iudex – Piast Kołodziej udziela pomocy głównemu bohaterowi (Dago-Piastunowi) luźno opartej na faktach historycznych powieści historycznej Zbigniewa Nienackiego (lub w innym wydaniu Historia Sekretna) przedstawiający życie Piastuna, podboje oraz zjednoczenie krain ówczesnych plemion.
• Król-Duch – poemat Juliusza Słowackiego.

Piast w nauce historycznej

W XIX wieku przypuszczano, że Piast był majordomusem na dworze Popiela. Sądzono nawet za Tadeuszem Wojciechowskim, że imię „Piast” w rzeczywistości było określeniem pełnionej funkcji piastuna. Wskazywano tu na analogię do Pepina Krótkiego, majordoma, który w 751 roku przejął władzę w państwie Franków.

Późniejsi badacze, jak Kazimierz Ślaski i Henryk Łowmiański, dopatrywali się w podaniu o Piaście historii ilustrującej zrzucenie przez Polan zwierzchnictwa Goplan. Z kolei Jacek Banaszkiewicz w Podaniu o Piaście i Popielu (Warszawa 1986), tłumacząc całą historię w oparciu o system trójfunkcyjny Dumézila, uznał ją za przetworzenie mitu o zmianie rodu panującego, zaś Piast-oracz miałby być herosem symbolizującym trzecią funkcję społeczną.

Upamiętnienie

Pomnik Piasta w Złotowie

• Piasta upamiętniono pomnikiem w Złotowie.
• Piasta upamiętnia płaskorzeźba znajdująca się na fasadzie Zamku Piastów Śląskich w Brzegu opisana łacińskim podpisem „Piast. Crusvicen. Polo. Monarcha circa annum Do. DCCCXL., a quo reges Poloniae. et Silesia. duces orti.”^[4]

Przypisy

Bibliografia

• Banaszkiewicz J., Podanie o Piaście i Popielu, Warszawa 1986.
• Łowmiański H., Dynastia Piastów we wczesnym średniowieczu, [w:] Tymieniecki K. (pod red.), Początki państwa polskiego. Księga tysiąclecia, T. 1, Poznań 1962.
• Łowmiański H., Początki Polski, T. 5, Warszawa 1973.
• Spórna M., Wierzbicki P., Słownik władców polskich i pretendentów do tronu polskiego, Kraków 2003.
• Strzelczyk J., Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań 2007.
• Trawkowski S., Jak powstawała Polska, Warszawa 1969.
• Jan Zachwatowicz, Architektura polska do połowy XIX wieku, Państwowe Wydawnictwa Techniczne, Warszawa 1952, s. 17, 207.
• Hermann Kunz, „Das schloss der Piasten zum Briege (...)”, Verlag von Adolf Bander, Brieg 1885.

Linki zewnętrzne

• Materiały związane z Piastem w bibliotece Polona