Pieśń I (inc. Przeciwne chmury słońce nam zakryły)

Strona tytułowa wydania Pieśni o potopie z około 1570

Pieśń I [inc. Przeciwne chmury słońce nam zakryły] (znana też jako Pieśń o potopie) – pieśń Jana Kochanowskiego, opublikowana po raz pierwszy prawdopodobnie ok. 1570[1], a następnie, w wersji poprawionej przez autora, w zbiorze Pieśni księgi dwoje w 1586. Utwór podejmuje temat Boga karzącego ludzkie grzechy klęską potopu.

Czas powstania i publikacji utworu

Nie wiadomo dokładnie kiedy powstała Pieśń o potopie. Badacze wskazują, że mogła powstać ok. 1550 lub w czasie pobytu poety w Padwie, ewentualnie w połowie 1557 roku[2]. Pierwsza redakcja tekstu ukazała się dwukrotnie w roku 1570 (w drugiej, zmienionej wersji, utwór został opublikowany w zbiorze Pieśni księgi dwoje w 1586); mogła być jednak drukowana również wcześniej, krążyła też na pewno w odpisach. Piotr Statorius-Stojeński, autor gramatyki języka polskiego pt. Polonicae grammatices institutio, przytoczył tekst utworu w swoim podręczniku, musiał więc znać go w połowie 1567 roku. Nie wiadomo, czy Stoiński znał zarówno wcześniejszą, jak i późniejszą, poprawioną przez autora, redakcję pieśni – jego cytaty nie zgadzają się dokładnie z wczesną wersją utworu, mogą więc stanowić kontaminację obu redakcji, ale różnice mogą też wynikać z błędu kopisty lub drukarza[3]. Co prawda wczesne wydanie tej pieśni znalazło się w kancjonale biblioteki Zamoyskich, zawierającym druki z lat 1558–1561, ale nie ma pewności, czy Pieśń o potopie nie została dołączona do tego zbioru znacznie później[3].

Różnice w wydaniach pieśni

Obie redakcje pieśni różnią się przede wszystkim zakończeniem – w redakcji pierwszej pieśń kończy się strofą : Lecz to nam dawno Bóg obiecał z nieba, / Że się takich wód bać już nie potrzeba; / Dziękujmy jemu z prawego serca / Za dobrodziejstwa.. Z tej zwrotki Kochanowski zrezygnował w wersji poprawionej, zastępując ją strofą: Pomni się lutni! Nie twojej to głowy / Wspominać Boga żywego rozmowy! / Każ ty nam zasieść przy ciepłym kominie, / Aż zły czas minie. Wpływ na to mogła mieć dbałość poety o czystość dźwiękową utworu, a w związku z tym rezygnacja z niedokładnych i mazurzących rymów (serca – dobrodziejstwa, podobnie jak w wersach 3–4 rym Wisła – wyszła zastąpił w nowej redakcji rymem Wilna – silna), troska o wymowę utworu (poeta mógł chcieć uniknąć zawartej w pierwszej wersji sugestii, że człowiek może zawrzeć równostronne porozumienie z Bogiem[4] lub zastąpić jednoznacznie optymistyczną konkluzję uchyleniem się od rozważania kwestii boskich[5]>) oraz chęć nawiązania do poezji Horacego – końcowa strofa drugiej redakcji stanowi parafrazę fragmentu ody rzymskiego poety (Carmina III, 3) – Non hoc iocosae conveniet lyrae; / Quo, Musa tendis? desine pervicax / Referre sermones deorum et / Magna modis tenuare parvis[6][7].

Zarys treści

Utwór podejmuje temat Boga zagniewanego na człowieka i karzącego jego grzechy za pomocą klęsk naturalnych – przez ludzkie przewiny Stwórca zakłóca wyznaczony przez siebie ład i harmonię. Pieśń zawiera dramatyczną i groźną wizję przyrody oraz nawiązuje do opowieści o biblijnym potopie i przypomnieniem obietnicy, jaką Bóg dał Noemu.

Forma utworu

W Pieśni o potopie Kochanowski wykorzystał strofę saficką (11a, 11a, 11b, 5b), wykorzystywaną przez Horacego. Poeta zastosował liczne przerzutnie, pozwalające na zachowanie swobody intonacyjno-składniowej[8]. Wczesne wydania utworu przy pierwszym wersie zawierały wskazówki dla wykonawców (Repet<itio>), co świadczy o tym, że Pieśń o potopie była traktowana jako przeznaczona do śpiewu[9].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Pelc 2001 ↓, s. 203.
  2. ↑ Piśmiennictwo staropolskie: hasła osobowe A-M 1964 ↓, s. 335.
  3. ↑ a b Pelc 2001 ↓, s. 204.
  4. ↑ Pelc 2001 ↓, s. 208.
  5. ↑ Szczerbicka-Ślęk 1970 ↓, s. LXV.
  6. ↑ Pelc 2001 ↓, s. 208, 456.
  7. ↑ Szczerbicka-Ślęk 1970 ↓, s. 56.
  8. ↑ Pelc 2001 ↓, s. 205.
  9. ↑ Pelc 2001 ↓, s. 418–419.

Bibliografia

  • Janusz Pelc: Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13133-0.
  • Piśmiennictwo staropolskie: hasła osobowe A-M. oprac. zespół pod kierunkiem Romana Pollaka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1964.
  • Ludwika Szczerbicka-Ślęk: Wstęp, przypisy. W: Jan Kochanowski: Pieśni. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
  • Jerzy Ziomek: Renesans. Wyd. XI – 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13843-1.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie