Pieśń o Rolandzie

Śmierć Rolanda w bitwie pod Roncevaux, ilustracja z manuskryptu, ok. 1455-1460

Pieśń o Rolandzie (fr. La Chanson de Roland) – francuska pieśń, najstarszy i najbardziej znany francuski epos rycerski, należący do tzw. chansons de geste (pieśni o bohaterskich czynach). Utwór datowany jest na XI wiek, a znany jest z anglo-normandzkiego rękopisu oksfordzkiego z 1170. Autor jest nieznany, jedyną wzmianką o nim jest adnotacja na końcu rękopisu wspominająca osobę o imieniu Turold.

Polski przekład Pieśni o Rolandzie pochodzi z roku 1932, jego autorem jest Tadeusz Boy-Żeleński.

Tło historyczne

Utwór opisuje starcie dwóch cywilizacji: chrześcijańskiej i muzułmańskiej (chociaż wykreowanej w sposób odległy od rzeczywistości), przedstawiając dzieje wyprawy wojennej Karola Wielkiego do Hiszpanii przeciw Saracenom w roku 778, a szczególnie bitwę w wąwozie Roncevaux. Wydarzenia przedstawione są w sposób poważnie odbiegający od prawdy historycznej, a znaczenie bitwy zostało wyolbrzymione (środek typowy dla chanson de geste). W rzeczywistości idący w tylnej straży wojsk Franków Roland, hrabia Bretanii, został zaskoczony przez oddziały Basków, a po zaciętym starciu zabity razem z całym swoim oddziałem. Taką wersję wydarzeń, datowaną na 15 lipca 778, podaje Einhard w swojej kronice. W utworze ambitny hrabia Roland, siostrzeniec Karola, zostaje wciągnięty w zasadzkę i ponosi śmierć wraz z towarzyszącymi mu rycerzami.

Okoliczności powstania utworu

Badacz średniowiecznej literatury francuskiej Joseph Bédier wysuwał tezę, iż genezy Pieśni o Rolandzie należy się doszukiwać w utworach komponowanych i wykonywanych przez tzw. jongleurs (śpiewaków) na potrzeby pielgrzymów na szlaku do Santiago de Compostela, gdy mijali oni wąwóz Roncevaux, a później i na innych uczęszczanych szlakach pielgrzymek. Podkreślał on istnienie na poły mitycznej figury Rolanda w kulturze ludowej Katalonii (jako Rotllà) oraz Basków. Bédier sądził też, że śpiewacy ci byli wręcz zatrudniani przez zakonników^[1].

Wpływ duchowieństwa na niektóre elementy eposu jest niewątpliwy (np. akcenty „religii królewskiej”). Pytanie natomiast, jakie piętno wycisnęli na epopei jongleurs, ludzie z gminu, a jakie rycerstwo i jego tradycje. Epos stanowił odbicie świata rycerskiego; opiewał niezłomność, bohaterstwo, wytrwałość^[1].

Przegląd treści

Utwór podzielony jest na cztery części:

• od 1 do 79 strofy (laisse) – Ganelon, zazdrosny o stosunek Karola Wielkiego do Rolanda, decyduje się na zdradę swojego władcy. Wchodzi w zmowę z kalifem Saracenów Marsylem.
• od 80 do 176 strofy – opis bitwy pod Roncevaux. Roland, zaskoczony przez oddział Saracenów, odmawia wezwania pomocy Karola Wielkiego mimo rad rozważnego przyjaciela, hrabiego Oliwiera. W bitwie giną wszyscy członkowie straży tylnej, w tym Roland (wezwawszy pomoc w momencie, gdy nie jest ona już w stanie nic zmienić), Oliwier i arcybiskup Turpin.
• od 177 do 266 strofy – wojska Karola Wielkiego docierają na pole bitwy, dochodzi do ponownego starcia z Saracenami, tym razem całkowicie zwycięskiego dla Franków.
• od 267 do 291 strofy – po zwycięskiej bitwie schwytani Saraceni zostają straceni lub zmuszeni do przejścia na chrześcijaństwo, a Ganelon skazany na śmierć przez rozerwanie końmi.

Pieśń oddaje ideały rycerza chrześcijańskiego. Występują w niej postaci charakterystyczne dla tego typu eposu:

• władca (Karol Wielki, majestatyczny i dysponujący władzą pochodzącą od Boga, obrońca wiary)
• rycerz (Roland, dzielny i wierny władcy, ginie w walce w obronie wiary, a aniołowie zanoszą jego duszę do Raju)
• kobieta (Oda, narzeczona rycerza; umiera na wieść o śmierci ukochanego)
• zdrajca (Ganelon, ojczym Rolanda)

Przypisy

Bibliografia

• Jan Baszkiewicz: Historia Francji. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1978.
• Pieśń o Rolandzie. Tadeusz Żeleński, Krystyna Kasprzyk (tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1959.

Linki zewnętrzne

• Pieśń o Rolandzie w serwisie Wolne Lektury
• Polskie wydania utworu w bibliotece Polona