Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje

Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje
Ilustracja
Okładka tomu "Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje"
Autor

Jan Kochanowski

Typ utworu

zbiór pieśni

Wydanie oryginalne
Język

polski

Data wydania

1586

Wydawca

Drukarnia Łazarzowa

Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje – zbiór pieśni Jana Kochanowskiego, wydany nakładem Drukarni Łazarzowej w 1586 roku (a więc już po śmierci autora)[1]. Podzielony był na dwie części – Księgi pierwsze oraz Księgi wtóre. Zawierał 49 utworów i był tym samym największym zbiorem pieśni tego autora[2]. Nie znalazły się w nim jednak wszystkie pieśni poety, części z nich on sam postanowił nie włączać do zbioru, ukazały się one później w książce Fragmenta albo pozostałe pisma (1590).

Tom nie stanowił samodzielnego wydawnictwa – razem z nim opublikowano Pieśń świętojańską o Sobótce (pierwsze wydanie tego utworu) oraz pieśń Czego chcesz od nas, Panie. Prawdopodobnie kompozycja tomu była zgodna z zamierzeniami autorskimi[3].

Czas powstania utworów

Dokładne daty powstania wszystkich pieśni nie są obecnie ustalone; znajomość niektórych z nich sugeruje, że Kochanowski mógł przyjąć dla tomu kompozycję chronologiczną, umieszczając w pierwszej księdze utwory starsze (sprzed 1570 roku), nowsze natomiast – w drugiej. Układ ten nie był jednak rygorystycznie przestrzegany[4].

Kompozycja tomu

Tom skomponowany jest chronologicznie – pierwsza księga zawiera utwory sprzed 1570 roku, druga natomiast pieśni powstałe później. Obie księgi są zróżnicowane tematycznie, ale utwory o tematyce miłosnej pojawiają się w księdze drugiej znacznie rzadziej, zawarte w niej natomiast apostrofy do lutni, mające rodowód horacjański, pojawiają się tylko w Księgach wtórych. Pomiędzy księgami występują również pewne różnice światopoglądowe w utworach refleksyjnych– Księgi pierwsze zawierają zachętę do stosowania epikurejskiej zasady Carpe diem, natomiast Księgi wtóre –horacjańskiego złotego środka[5].

Kompozycja utworów

Najczęstszym formatem wierszowym, z którego Kochanowski korzysta w zbiorze jest czterowers rymowany parzyście (aa bb). Tylko trzy pieśni nie pisane są czterowersem – Pieśń I, 7 (strofa 6-wersowa), Pieśń I, 22 (strofa 8-wersowa) oraz Pieśń II, 21; a tylko Pieśń I, 14 nie jest rymowana parzyście. Występują zarówno czterowersy równosylabiczne (głównie trzynasto-, jedenasto- i ośmiozgłoskowe), jak i czterowers różnosylabiczny (m.in. strofa saficka 11aa, 11bb, 5b). Poeta używa licznych przerzutni, nadających utworom większą swobodę składniową[6].

W żadnym z utworów nie występuje dystych (być może poeta uznał, że ten sposób dzielenia utworów na strofy nie jest wystarczająco wyraźny[7]), Kochanowski nie korzysta z akrostychów, które pojawiały się w niektórych innych jego utworach[8].

Nawiązania do Horacego

Zbiór Kochanowskiego miał w założeniu autora nawiązywać do Odarum sive carminum libri quatuor Horacego. Oprócz zbieżności tytułów, na związek z cyklem rzymskiego poety wskazuje także występowanie pieśni parafrazujących utwory horacjańskie (ok. 1/3 pieśni zawartych w Księgach dwóch), podobieństwo wątków i tematów oraz strofiki[9]. Kochanowski adaptował motywy i ody horacjańskie w sposób dość swobodny – zastąpił pojęcia antyczne pojęciami sobie współczesnymi i bliższymi kulturowo (np. Latinum carmen zmienia na słowieński rym), unikał wspominania bogów antycznych i poświęconych im religijnych obrzędów, zastępując je motywami chrześcijańskimi, zmieniał również imiona fikcyjnych postaci (np. horacjańską Lydę zastąpiła Bogumiła).

Najsilniej z odami Horacego związane są pieśni o tematyce refleksyjnej i moralizatorskiej, słabszy związek występuje w pieśniach o miłości, natomiast najmniej Kochanowski naśladuje rzymskiego poetę w twórczości okolicznościowej[10].

Zawartość

Księgi pierwsze

Numer PieśniIncipit (pierwszy wers)
Pieśń IByś wszystko złoto posiadł, które, powiadają
Pieśń IISerce roście, patrząc na te czasy
Pieśń IIIDzbanie mój pisany
Pieśń IVZłota to strzała i krom wszego jadu była
Pieśń VKto ma swego chleba
Pieśń VIAcz mię twa droga, miła, barzo boli
Pieśń VIITrudna rada w twej mierze, przyjdzie sie rozjechać
Pieśń VIIIGdzieśkolwiek jest, Boże-ć pośli dobrą godzinę
Pieśń IXChcemy sobie być radzi
Pieśń XKto mi dał skrzydła, kto mię odział pióry
Pieśń XIStronisz przede mną, Neto nietykana
Pieśń XIIMuszę wyznać, bo sie już nie masz na co chować
Pieśń XIIIO piękna nocy nad zwyczaj tych czasów
Pieśń XIVPatrzaj, jako śnieg po górach sie bieli
Pieśń XVNie za staraniem ani prze mą sprawę
Pieśń XVIKrólom moc na poddane i zwierzchność dana
Pieśń XVIISłońce już padło, ciemna noc nadchodzi
Pieśń XVIIICzołem za cześć, łaskawy mój panie sąsiedzie
Pieśń XIXŻal mi cię, niebogo
Pieśń XXMiło szaleć, kiedy czas po temu
Pieśń XXITy śpisz, a ja sam na dworze
Pieśń XXIIRozumie mój, prózno sie masz frasować
Pieśń XXIIINieźle czasem zamilczeć, co człowieka boli
Pieśń XXIVZegar, słyszę, wybija
Pieśń XXVUżałuj sie, kto dobry, a potłucz zawiasy

Księgi wtóre

Numer PieśniIncipit (pierwszy wers)
Pieśń IPrzeciwne chmury słońce nam zakryły
Pieśń IINie dbam, aby zimne skały
Pieśń IIINie wierz Fortunie, co siedzisz wysoko
Pieśń IVW twardej kamiennej wieży i za troistymi
Pieśń VWieczna sromota i nienagrodzona Szkoda
Pieśń VIKrólewno lutnie złotej i rymów pociesznych
Pieśń VIISłońce pali, a ziemia idzie w popiół prawie
Pieśń VIIINie frasuj sobie, Mikołaju, głowy
Pieśń IXNie porzucaj nadzieje
Pieśń XMoże kto ręką sławy dostać w boju
Pieśń XIStateczny umysł pamiętaj zachować
Pieśń XIINie masz, i po drugi raz nie masz wątpliwości
Pieśń XIIIPanu dzięki oddawajmy
Pieśń XIVWy, którzy pospolitą rzeczą władacie
Pieśń XVNie zawżdy Apollo strzela
Pieśń XVINic po tych zbytnich potrawach; nic po tym
Pieśń XVIINie godzien tego ten świat zawikłany
Pieśń XVIIIUcieszna lutni, w której słodkie strony
Pieśń XIXJest kto, co by wzgardziwszy te doczesne rzeczy
Pieśń XXJaką, rozumiesz, zazdrość zjednałeś sobie
Pieśń XXISrogie łańcuchy na swym sercu czuję
Pieśń XXIIProszę, jeśli sie z tobą co śpiewało
Pieśń XXIIINie zawżdy, piękna Zofija
Pieśń XXIVNiezwykłym i nieleda piórem opatrzony
Pieśń XXVCzego chcesz od nas Panie

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

  • Janusz Pelc: Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13133-0.
  • Piśmiennictwo staropolskie: hasła osobowe A-M. oprac. zespół pod kierunkiem Romana Pollaka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1964.
  • Ludwika Szczerbicka-Ślęk: Wstęp. W: Jan Kochanowski: Pieśni. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
  • Jerzy Ziomek: Renesans. Wyd. XI – 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13843-1.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Pieśni (Kochanowski).jpg
First page of Pieśni by Jan Kochanowski.