Piekoszów (gmina)

Piekoszów
gmina wiejska
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

kielecki

TERC

2604142

Siedziba

Piekoszów

Wójt

Zbigniew Piątek

Powierzchnia

102,97 km²

Populacja (2020)
• liczba ludności


16 289[1]

• gęstość

158,9 os./km²

Nr kierunkowy

41

Kod pocztowy

26-065

Tablice rejestracyjne

TKI

Adres urzędu:
ul. Częstochowska 66a
26-065 Piekoszów
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw

21[2][3]

Liczba miejscowości

27[3]

Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Piekoszów”
Położenie na mapie Polski
Ziemia50°53′N 20°28′E/50,881667 20,461667
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej
Portal Polska
Ruiny pałacu Tarłów w Podzamczu Piekoszowskim.

Piekoszów (hist. gmina Jaworznia) – gmina wiejska w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie kieleckim. W latach 1975–1998 gmina administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Siedziba gminy to Piekoszów. Na terenie gminy w Podzamczu Piekoszowskim znajdują się ruiny XVII-wiecznego pałacu Tarłów, a także „Dom dla Niepełnosprawnych” w Piekoszowie (ul. Czarnowska 2a).

Według danych z 1 stycznia 2010[4] gminę zamieszkiwało 15 840 osób.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002[5] gmina Piekoszów ma obszar 102,48 km², w tym:

  • użytki rolne: 73%
  • użytki leśne: 17%

Gmina stanowi 4,56% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2010[6][4]:

OpisOgółemKobietyMężczyźni
jednostkaosób%osób%osób%
populacja16202100825150,8794749,2
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)
154
  • Piramida wieku mieszkańców gminy Piekoszów w 2014 roku[7].

Piramida wieku Gmina Piekoszow.png

Historia

Początki miejscowości Piekoszów sięgają XI w. Jedną z pierwszych pisemnych wzmianek o tych terenach jest datowana na 1337 rok informacja dotycząca świętopietrza składanego przez parafię Piekoszów. Już wówczas parafia liczyła 240 osób i obejmowała obszar ponad 80 km². W tym czasie okolice Piekoszowa były we władaniu rodziny Straszów, wywodzącej się z potężnego rodu Odrowążów. W okresie rządów Władysława Jagiełły Straszowie będący wówczas w stanie kryzysu musieli przekazać władanie ziemią piekoszowską swoim pobratymcom Sporowskim. Tej właśnie rodzinie parafia zawdzięczała m.in. wprowadzenie prawa niemieckiego, co pociągało za sobą obowiązek powoływania sołtysa i ławy wiejskiej w poszczególnych miejscowościach.

W 1430 roku Sporowscy hojnie uposażyli piekoszowską świątynię nadając jej karczmę oraz ziemie. Od XVI wieku funkcjonowała w Piekoszowie szkółka parafialna. Wiek XIV i XV to również okres formowania się osad tworzących dziś poszczególne sołectwa gminy. W XVI stuleciu klucz piekoszowski Hieronima Odrowąża składał się z ośmiu wsi z centrum w Piekoszowie, gdzie znajdował się dwór i folwark szlachecki rodu Odrowążów. Drugi predium-folwark został założony w Rykoszynie, a rozbudowany głównie przez ród Tarłów herbu Topór, który wszedł we władanie Ziemią Piekoszowską w roku 1619. Temu rodowi Piekoszów i okolice zawdzięczają zarówno rozwój (m.in. szkolnictwa zawodowego) jak również okazałą rezydencję, której ruiny jeszcze dziś wyglądają imponująco. Jednym z licznych późniejszych właścicieli rezydencji była rodzina majora Henryka Dobrzańskiego „Hubala”. W II poł. XVIII wieku na terenie dzisiejszej gminy osiedliła się rodzina Żeromskich, przejmując dobra ziemskie położone w dzisiejszych sołectwach Micigózd i Brynica. Ojciec Stefana Żeromskiego dzierżawił folwark w dzisiejszym sołectwie Zajączków, a potem przeniósł się do pobliskiego Strawczyna, gdzie w 1864 roku urodził się Stefan – przyszły pisarz. Stefan Żeromski często odbywał przejażdżki bryczką do Piekoszowa, a leżąca na terenie gminy rzeka Wierna Rzeka posłużyła za tytuł jego powieści „Wierna Rzeka”.

Po roku 1795 rejon piekoszowski wszedł w skład zaboru austriackiego, a w roku 1809 znalazł się w granicach Księstwa Warszawskiego. Po kongresie wiedeńskim w roku 1815 tereny dzisiejszej gminy znalazły się w województwie sandomierskim, które władze carskie zamieniły na gubernię. W czasie I wojny światowej tereny gminy Piekoszów znów znalazły się pod okupacją austriacką. Niepodległość w 1918 reaktywowała polski model podziału administracyjnego i gmina Piekoszów znalazła się w granicach województwa kieleckiego, w powiecie kieleckim. Wówczas to gmina była bardzo rozległa terytorialnie i składała się z 25 wsi i 4 kolonii. W okresie międzywojennym w gminie Piekoszów funkcjonował prężny ruch ludowy, gmina o drewnianej zabudowie wzbogaciła się o kilka obiektów murowanych. Jednym z ciekawszych był „Dom Legionisty im. Marszałka Józefa Piłsudskiego”.

W okresie II wojny światowej na terenie gminy działały liczne oddziały partyzantów. Było też wiele dramatycznych wydarzeń, podczas których z rąk niemieckich zginęło wielu mieszkańców. Po wyzwoleniu 16 stycznia 1945 teren gminy był sceną walk bratobójczych związanych z utrwalaniem „nowej władzy”. Po wojnie na terenie gminy rozwinął się przemysł wapienniczy oraz kopalnie kamienia drogowego i budowlanego. Tereny gminy ze względu na bogactwa mineralne mają wiekowe tradycje górnicze. Od XV wieku eksploatowano tu rudy miedzi, ołowiu, srebra. Eksploatacja tych kruszców zakończyła się w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Oprócz rud metali, bogactwem gminy są kwarcyty i eksploatowane do dziś wapienie. Od XVII wieku w Jaworzni zaczęto na większą skalę pozyskiwać kamień oraz marmur zwany jaworznickim. Ozdobne marmury wydobywano w okolicach Bolechowic, Szewców, Zalejowej, Miedzianki i Korzecka.

Sołectwa

Bławatków, Brynica, Gałęzice, Szczukowskie Górki, Janów, Jaworznia, Jeżynów, Lesica, Łaziska, Łosienek, Łosień, Łubno, Micigózd, Piekoszów, Podzamcze, Rykoszyn, Skałka, Szczukowice, Wesoła, Wincentów, Zajączków[2].

Pozostałe miejscowości podstawowe: Dolna Kolonia, Gniewce, Jaworznia Fabryczna, Julianów, Plebańskie, Podłosienek, Stara Wieś, Wierna Rzeka, Zagórze.

Sąsiednie gminy

Łopuszno, Strawczyn, Miedziana Góra, miasto Kielce, Nowiny, Chęciny, Małogoszcz.

Przypisy

  1. Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 7 [dostęp 2022-03-16]
  2. a b BIP gminy, wykaz sołectw
  3. a b Urząd Statystyczny w Kielcach
  4. a b Ireneusz Budzyński: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2010 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010-08-20. ISSN 1505-5507. (pol.).
  5. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  6. Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystycznyissn=1734-6118, 2010. (pol.).
  7. Gmina Piekoszów w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-03-17] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

Media użyte na tej stronie

Świętokrzyskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 51.4 N
  • S: 50.1N
  • W: 19.6 E
  • E: 22 E
Podzamcze Piekoszowskie 01 ssj 20060402.jpg
Autor: Paweł Cieśla Staszek_Szybki_Jest, Licencja: CC BY-SA 4.0
Palace in Podzamcze Piekoszowskie (Poland)
Pozycja fotografa50° 53′ 32,62″ N, 20° 29′ 21,28″ E Kartographer map based on OpenStreetMap.To i inne zdjęcia na: OpenStreetMapinfo
POL gmina Piekoszów COA.gif
Herb gminy Piekoszów
Piramida wieku Gmina Piekoszow.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców gminy Piekoszów, 2014
POL gmina Piekoszów flag.png
Flaga gminy Piekoszów