Pieprzyca
Morfologia (pieprzyca trawolistna) | |||||
Systematyka[1][2] | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Podkrólestwo | |||||
Nadgromada | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Nadklasa | |||||
Klasa | |||||
Nadrząd | |||||
Rząd | |||||
Rodzina | |||||
Rodzaj | pieprzyca | ||||
Nazwa systematyczna | |||||
Lepidium L. Sp. Pl. 643. 1753 | |||||
Typ nomenklatoryczny | |||||
Lepidium latifolium L.[3] | |||||
|
Pieprzyca (Lepidium L.) – rodzaj roślin z rodziny kapustowatych, liczy w zależności od ujęcia od około 140[6] do ponad 260 gatunków[7]. Przedstawiciele występują przeważnie w umiarkowanych i ciepłych strefach obydwu półkul. Rośliny z tego rodzaju rosną na siedliskach synantropijnych, na nieużytkach, w miejscach piaszczystych, liczni przedstawiciele związani są z siedliskami nadmorskimi, z solniskami[6]. Kwiaty są owadopylne[6], ale częsta jest tu też samopylność. To wraz z łatwo rozprzestrzeniającymi się nasionami, śluzowaciejącymi pod wpływem wilgoci i stosunkowo niewielkim zróżnicowaniem genetycznym między gatunkami z różnych kontynentów świadczy o gwałtownej radiacji w obrębie tego rodzaju w pliocenie i plejstocenie[8]. Uprawianymi jako warzywo dodawane do sałatek są dwa gatunki – pieprzyca siewna (spożywane są siewki zwane „rzeżuchą”) i pieprzyca szerokolistna[6].
Rozmieszczenie geograficzne
Rośliny z tego rodzaju rozprzestrzenione są szeroko na świecie, głównie w strefie klimatu umiarkowanego[6]. W Europie występuje 21 gatunków[6], w Ameryce Północnej 42[4]. Rosną poza tym w Ameryce Środkowej i Południowej, w Azji i Australii oraz w północnej i południowej Afryce[4].
W Polsce zawleczone i zadomowione są 4 gatunki, 3 pojawiają się zawlekane przejściowo, kilka dalszych jest uprawianych[9].
- Gatunki flory Polski[9]
- pieprzyca gęstokwiatowa Lepidium densiflorum Schrad. – antropofit zadomowiony
- pieprzyca gruzowa Lepidium ruderale L. – antropofit zadomowiony
- pieprzyca polna Lepidium campestre (L.) R. Br. – antropofit zadomowiony
- pieprzyca przerosłolistna Lepidium perfoliatum L. – efemerofit
- pieprzyca różnolistna Lepidium heterophyllum Benth. – efemerofit
- pieprzyca szerokolistna Lepidium latifolium L. – efemerofit
- pieprzyca wirgińska Lepidium virginicum L. – antropofit zadomowiony
- pieprzyca owłosiona Lepidium hirtum (L.) Sm.
- pieprzyca siewna, rzeżucha Lepidium sativum L.
- pieprzyca trawolistna Lepidium graminifolium L.
W szerokim ujęciu systematycznym rodzaju do flory polskiej należą także wronóg grzebieniasty Lepidium coronopus (syn. Coronopus squamatus) i pieprzycznik przydrożny Lepidium draba (syn. Cardaria draba)[7][9].
pieprzyca gęstokwiatowa Lepidium densiflorum
pieprzyca gruzowa Lepidium ruderale
- (c) Anne Burgess, CC BY-SA 2.0
pieprzyca różnolistna Lepidium heterophyllum
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, dwuletnie lub byliny osiągające do 1 m wysokości, czasem u nasady drewniejące[6]. Pędy nagie, omszone, owłosione, czasem szczeciniasto. Wzniesione prosto lub podnoszące się, rzadko płożące[4].
- Liście
- Pojedyncze, okrągłe lub wąskie, zwykle ząbkowane[6] lub pierzasto podzielone. Przyziemne i łodygowe (przyziemnych brak u L. fremontii)[4].
- Kwiaty
- Promieniste, niewielkie, 4-krotne, zebrane w grona. Działki bez woreczkowatych rozdęć[6], zwykle szybko opadają, rzadziej są trwałe[4]. Płatki białe lub purpurowe, czasem szczątkowe, zwężające się ku nasadzie. Mają różny kształt – od okrągłego, poprzez łopatkowaty, jajowaty, lancetowaty do równowąskiego. Pręciki są dwa lub cztery (równej długości) lub 6 czterosilnych; 4 wewnętrzne dłuższe od 2 zewnętrznych. Zalążnia górna z krótką zwykle szyjką słupka zwieńczoną drobnym główkowatym, rzadziej dwudzielnym znamieniem[6][4].
- Owoce
- Spłaszczona i wąskooskrzydlona łuszczynka z dwoma nasionami[6], kształtu okrągłego lub jajowatego. Grono czasem wydłuża się w czasie owocowania[4].
Systematyka
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)
Należy do rodziny kapustowatych (Brassicaceae), rzędu kapustowców (Brassicales), kladu różowych (rosids) w obrębie okrytonasiennych (Magnoliophyta)[2].
W obrębie rodziny rodzaj należy do plemienia Lepidieae[5].
- Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Capparanae Reveal, rząd kaparowce (Capparales Hutch.), podrząd Capparineae Engl., rodzina kapustowate (Brassicaceae Burnett), podrodzina Lepidioideae Leurss., plemię Lepidieae DC., podplemię Lepidiinae Sond. in Harv. & Sond., rodzaj pieprzyca (Lepidium L.)[11].
- Wykaz gatunków[7]
- Lepidium abrotanifolium Turcz.
- Lepidium acutidens Howell
- Lepidium aegrum Heenan & de Lange
- Lepidium affghanum Boiss.
- Lepidium affine Ledeb.
- Lepidium afghanicum (Rech.f. & Köie) Al-Shehbaz & Mumm.
- Lepidium africanum (Burm.f.) DC.
- Lepidium alashanicum H.L.Yang
- Lepidium alluaudii Maire
- Lepidium altissimum Rech.f.
- Lepidium alyssoides A.Gray
- Lepidium amelum Lepschi
- Lepidium amissum de Lange & Heenan
- Lepidium amplexicaule Willd.
- Lepidium angolense Jonsell
- Lepidium angustissimum Phil.
- Lepidium apetalum Willd. – pieprzyca bezpłatkowa
- Lepidium appelianum Al-Shehbaz
- Lepidium apterum (Lipsky) Al-Shehbaz & Mumm.
- Lepidium arbuscula Hillebr.
- Lepidium arequipa Al-Shehbaz
- Lepidium aretioides (Hedge) Al-Shehbaz
- Lepidium argentinum Thell.
- Lepidium armoracium Fisch. & C.A.Mey.
- Lepidium aschersonii Thell.
- Lepidium aucheri Boiss.
- Lepidium auriculatum Regel & Körn.
- Lepidium austrinum Small
- Lepidium banksii Kirk
- Lepidium barnebyanum Reveal
- Lepidium basuticum Marais
- Lepidium beamanii Rollins
- Lepidium beckii Al-Shehbaz
- Lepidium bidentatum Montin
- Lepidium bipinnatifidum Desv.
- Lepidium bipinnatum Thunb.
- Lepidium biplicatum Hewson
- Lepidium boelckeanum Prina
- Lepidium boelckei Al-Shehbaz
- Lepidium bonariense L.
- Lepidium botschantsevianum Al-Shehbaz
- Lepidium botschantzevii (R.M.Vinogr.) Al-Shehbaz & Mumm.
- Lepidium brachyotum (Kar. & Kir.) Al-Shehbaz
- Lepidium bupleuroides Rech.f.
- Lepidium burkartii Boelcke
- Lepidium buschianum Al-Shehbaz
- Lepidium caespitosum Desv.
- Lepidium campestre (L.) W.T.Aiton – pieprzyca polna
- Lepidium capense Thunb.
- Lepidium capitatum Hook.f. & Thomson
- Lepidium cardamine L.
- Lepidium cardiophyllum (Pavlov) Al-Shehbaz
- Lepidium cartilagineum (J.Mayer) Thell.
- Lepidium castellanum de Lange & Heenan
- Lepidium catapycnon Hewson
- Lepidium chalepense L.
- Lepidium chichicara Desv.
- Lepidium cordatum Willd. ex Steven
- Lepidium coronopifolium Fisch.
- Lepidium coronopus (L.) Al-Shehbaz (syn. Coronopus squamatus) – wronóg grzebieniasty
- Lepidium costaricense Thell.
- Lepidium crassius (C.L.Hitchc.) Al-Shehbaz
- Lepidium crassum Heenan & de Lange
- Lepidium crenatum (Greene) Rydb.
- Lepidium culminicola Mouterde
- Lepidium cumingianum Fisch. & C.A.Mey.
- Lepidium cuneiforme C.Y.Wu
- Lepidium curvinervium (Botsch. & Vved.) Al-Shehbaz & Mumm.
- Lepidium cuzcoensis Al-Shehbaz
- Lepidium cyclocarpum Thell.
- Lepidium davisii Rollins
- Lepidium densiflorum Schrad. – pieprzyca gęstokwiatowa
- Lepidium densipuberulum Al-Shehbaz
- Lepidium depressum Thell.
- Lepidium desertorum Eckl. & Zeyh.
- Lepidium desvauxii Thell.
- Lepidium dictyotum A.Gray
- Lepidium didymum L. (syn. Coronopus didymus (L.) Sm.) – wronóg podwójny
- Lepidium draba L. – pieprzycznik przydrożny
- Lepidium drummondii Thell.
- Lepidium eastwoodiae Wooton
- Lepidium echinatum Hewson
- Lepidium ecklonii Schrad. ex Regel
- Lepidium ecuadorense Thell.
- Lepidium englerianum (Muschl.) Al-Shehbaz
- Lepidium fasciculatum Thell.
- Lepidium fenestratum (Boiss.) D.A.German
- Lepidium ferganense Korsh.
- Lepidium filicaule C.L.Hitchc.
- Lepidium filisegmentum C.L.Hitchc.
- Lepidium flavum Torr.
- Lepidium flexicaule Kirk
- Lepidium flexuosum Thunb.
- Lepidium foliosum Desv.
- Lepidium fraseri Thell.
- Lepidium fremontii S.Watson
- Lepidium galapagoensis Al-Shehbaz
- Lepidium genistoides Hewson
- Lepidium ginninderrense Scarlett
- Lepidium glastifolium Desf.
- Lepidium gracile (Chodat & Hassl.) Boelcke
- Lepidium graminifolium L. – pieprzyca trawolistna
- Lepidium grandifructum C.L.Hitchc.
- Lepidium heterophyllum Benth. – pieprzyca różnolistna
- Lepidium hickenii Al-Shehbaz
- Lepidium hirtum (L.) Sm. – pieprzyca owłosiona
- Lepidium howei-insulae Thell.
- Lepidium huberi S.L.Welsh & Goodrich
- Lepidium hypenantion Hewson
- Lepidium hyssopifolium Desv.
- Lepidium integrifolium Nutt.
- Lepidium inyangense Jonsell
- Lepidium jaredii Brandegee
- Lepidium jarmolenkoi V.M.Vinogr.
- Lepidium johnstonii C.L.Hitchc.
- Lepidium jujuyanum Al-Shehbaz
- Lepidium juvencum Heenan & de Lange
- Lepidium karataviense Regel & Schmalh.
- Lepidium karelinianum Al-Shehbaz
- Lepidium kawarau Petrie
- Lepidium keniense Jonsell
- Lepidium khalkhalicum Bidarlord & D.A.German
- Lepidium kirkii Petrie
- Lepidium lacerum C.A.Mey.
- Lepidium laeteviride (P.Royen) Hewson
- Lepidium lapazianum Al-Shehbaz & S.Beck
- Lepidium lasiocarpum Nutt.
- Lepidium latifolium L. – pieprzyca szerokolistna
- Lepidium latipes Hook.
- Lepidium lepidioides (Coss. & Durieu) Al-Shehbaz
- Lepidium leptopetalum F.Muell.
- Lepidium leventii (V.I.Dorof.) D.A.German
- Lepidium limenophylax de Lange, Rance & D.A.Norton
- Lepidium linearilobum Al-Shehbaz
- Lepidium linifolium (Desv.) Steud.
- Lepidium lipskyi (N.Busch) Al-Shehbaz & Mumm.
- Lepidium litwinowii (Lipsky) Al-Shehbaz
- Lepidium longifolium (Boiss.) Al-Shehbaz
- Lepidium lyratogynum Hewson
- Lepidium lyratum L.
- Lepidium maccowagei Hewson
- Lepidium macrocarpum (Hedge) D.A.German
- Lepidium makateanum Sykes
- Lepidium matau Petrie
- Lepidium medocinense (Hauman) Al-Shehbaz
- Lepidium merrallii F.Muell.
- Lepidium meyenii Walp.
- Lepidium meyeri Claus
- Lepidium minor (Botsch. & Vved.) Al-Shehbaz
- Lepidium minutiflorum (Ridl.) Hewson
- Lepidium monoplocoides F.Muell.
- Lepidium montanum Nutt.
- Lepidium mossii Thell.
- Lepidium muelleriferdinandii Thell.
- Lepidium mummenhoffianum Al-Shehbaz
- Lepidium myrianthum Phil.
- Lepidium myriocarpum Sond.
- Lepidium nanum S.Watson
- Lepidium naufragorum Garn.-Jones & D.A.Norton
- Lepidium navasii (Pau) Al-Shehbaz
- Lepidium nesophilum Hewson ex P.S.Green
- Lepidium niloticum (Delile) Sieber ex Steud.
- Lepidium nitidum Nutt.
- Lepidium oblitum Houliston, Heenan & de Lange
- Lepidium oblongum Small
- Lepidium obtusatum Kirk
- Lepidium obtusum Basiner
- Lepidium oleraceum G.Forst. ex Sparrm.
- Lepidium olgae (R.M.Vinogr.) Al-Shehbaz & Mumm.
- Lepidium oligodontum de Lange & Heenan
- Lepidium orientale (Schrenk) Al-Shehbaz & Mumm.
- Lepidium ostleri S.L.Welsh & Goodrich
- Lepidium oxycarpum Nutt.
- Lepidium oxytrichum Sprague
- Lepidium paniculatum (Regel & Schmalh.) Al-Shehbaz
- Lepidium panniforme de Lange & Heenan
- Lepidium papilliferum (L.F.Hend.) A.Nelson & J.F.Macbr.
- Lepidium papillosum F.Muell.
- Lepidium parodii Thell.
- Lepidium patrinioides (Regel) Al-Shehbaz & Mumm.
- Lepidium pavlovii Al-Shehbaz & Mumm.
- Lepidium paysonii Rollins
- Lepidium pedersenii Al-Shehbaz
- Lepidium pedicellosum F.Muell.
- Lepidium peregrinum Thell.
- Lepidium perfoliatum L. – pieprzyca przerosłolistna
- Lepidium persicum Boiss.
- Lepidium philippianum (Kuntze) Thell.
- Lepidium phlebopetalum F.Muell.
- Lepidium pholidogynum F.Muell.
- Lepidium pinnatifidum Ledeb.
- Lepidium pinnatisectum (O.E.Schulz) C.L.Hitchc.
- Lepidium pinnatum Thunb.
- Lepidium platypetalum Hewson
- Lepidium propinquum Fisch. & C.A.Mey.
- Lepidium pseudodidymum Thell.
- Lepidium pseudohyssopifolium Hewson
- Lepidium pseudopapillosum Thell.
- Lepidium pseudoruderale Thell.
- Lepidium pseudotasmanicum Thell.
- Lepidium pterocarpum (Botsch. & Vved.) Al-Shehbaz & Mumm.
- Lepidium puberulum Bunge
- Lepidium pubescens Desv.
- Lepidium pumilum Boiss. & Balansa
- Lepidium quitense Turcz.
- Lepidium rahmeri Phil.
- Lepidium ramosissimum A.Nelson
- Lepidium reichei Phil. ex Reiche
- Lepidium rekohuense de Lange & Heenan
- Lepidium rhytidocarpum (Hook.) Al-Shehbaz
- Lepidium rigidum Pomel
- Lepidium robustum (Pavlov) Al-Shehbaz
- Lepidium rotundum DC.
- Lepidium ruderale L. – pieprzyca gruzowa
- Lepidium sagittatum (Kar. & Kir.) Al-Shehbaz
- Lepidium sagittulatum Thell.
- Lepidium santacruzensis Al-Shehbaz
- Lepidium sativum L. – pieprzyca siewna
- Lepidium scandens Hewson
- Lepidium schaffneri Thell.
- Lepidium schinzii Thell.
- Lepidium schlechteri Thell.
- Lepidium seditiosum de Lange, Heenan & J.R.Rolfe
- Lepidium serra H.Mann
- Lepidium serratum (Poir.) Al-Shehbaz
- Lepidium seydelii Al-Shehbaz
- Lepidium silaifolium (Hook.f. & Thomson) Al-Shehbaz & Mumm.
- Lepidium sisymbrioides Hook.f.
- Lepidium solomonii Al-Shehbaz
- Lepidium songaricum Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey.
- Lepidium sordidum A.Gray
- Lepidium spathulatum Phil.
- Lepidium spicatum Desv.
- Lepidium spinosum Ard.
- Lepidium steinbachii O.E.Schulz
- Lepidium stephan-beckii Al-Shehbaz
- Lepidium strictum (S.Watson) Rattan ex B.L.Rob.
- Lepidium strongylophyllum F.Muell. ex Benth.
- Lepidium stuckertianum (Thell.) Boelcke
- Lepidium subalpinum Kom.
- Lepidium subcordatum Botsch. & Vved.
- Lepidium subulatum L.
- Lepidium suluense Marais
- Lepidium tandilense Boelcke
- Lepidium tenuicaule Kirk
- Lepidium thurberi Wooton
- Lepidium tianschanicum (Botsch. & Vved.) Al-Shehbaz
- Lepidium tiehmii (Rollins) Al-Shehbaz
- Lepidium tofaceum Rech.f.
- Lepidium tolmaczovii (Junussov) Al-Shehbaz
- Lepidium transvaalense Marais
- Lepidium trautvetteri (Botsch.) Al-Shehbaz
- Lepidium trianae Thell.
- Lepidium trifurcum Sond.
- Lepidium uzbekistanicum Al-Shehbaz
- Lepidium vesicarium L.
- Lepidium villarsii Gren. & Godr.
- Lepidium violaceum (Munby) Al-Shehbaz
- Lepidium virginicum L. – pieprzyca wirgińska
- Lepidium werffii Al-Shehbaz
- Lepidium xylodes Hewson
- Lepidium zambiense (Jonsell) Al-Shehbaz
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
- ↑ a b c d e f g h Lepidium Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-06-22].
- ↑ a b Lepidium. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2016-06-22].
- ↑ a b c d e f g h i j k Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 170. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c Lepidium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-25].
- ↑ Klaus Mummenhoff, Holger Brüggemann, John L. Bowman. Chloroplast DNA phylogeny and biogeography of Lepidium (Brassicaceae). „American Journal of Botany”. 88, 11, s. 2051-2063, 2001.
- ↑ a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 107, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Lepidium. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-05]. (ang.).
Media użyte na tej stronie
(c) Anne Burgess, CC BY-SA 2.0
Downy Pepperwort (Lepidium heterophyllum). Lepidium campestre (Field Pepperwort) looks very similar, but looking at their distributions in Britain, the former is much more likely for Dumfries-shire. See 1393687 for a complete plant. Thanks to Quentin Groom for identification.
(c) Stan Shebs, CC BY-SA 3.0
Photo of Lepidium flavum in Chicago Valley, California
Lepidium graminifolium subsp. graminifolium, syn. Crucifera graminifolia (L.) E.H.L.Krause
- Original Caption
- Grasblättrige Kresse, Crucifera graminifolia
Autor: Kenraiz, Krzysztof Ziarnek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pieprzyca gruzowa
Autor: de:Benutzer:Rainer Zenz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Pieprzyca siewna (Lepidium sativum), nazywana rzeżuchą.
Autor: , Licencja: CC0
Virginische Kresse (Lepidium virginicum) bei Reilingen
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lepidium campestre in Lipiany, NW Poland
Autor: Юлия Медведько, Licencja: CC BY 4.0
Lepidium densiflorum
Autor: Krish Dulal, Licencja: CC BY-SA 3.0
Inflorescence of Lepidiumus sativum.
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Habitus
Taxonym: Lepidium perfoliatum ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9 (det. Roland Albert)
Location: near Wörtenlacke (Seewinkel), district Neusiedl am See, Burgenland, Austria - ca. 120 m a.s.l.