Pierwiosnek (roślina)

Pierwiosnek
Ilustracja
Morfologia
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

pierwiosnkowate

Rodzaj

pierwiosnek

Nazwa systematyczna
Primula L.
Sp. Pl. 142. 1753
Typ nomenklatoryczny

Primula veris L.[3]

Pierwiosnek maleńki
Pierwiosnek bezłodygowy
Diagram kwiatowy pierwiosnka

Pierwiosnek, pierwiosnka, prymulka (Primula L.) – rodzaj roślin należący do rodziny pierwiosnkowatych. Według różnych ujęć taksonomicznych należy do niego od ok. 400[4][5] do 500 gatunków[6]. Występują one głównie w Europie (33 gatunki[5]) i Azji na obszarach o klimacie umiarkowanym, najliczniej w Chinach i Himalajach[4] (w Chinach za rodzime uznawanych jest ok. 300 gatunków[6]). Niektóre jednak gatunki sięgają swoją południową granicą zasięgu aż po góry Nowej Gwinei[4]. Nieliczne gatunki rosną także w Afryce (w Etiopii) oraz na obu kontynentach amerykańskich[6] (w Ameryce Północnej 20 gatunków[7]). Rośliny te zasiedlają murawy i łąki, skaliste urwiska oraz lasy[5]. Nazwa naukowa pochodzi od słowa primus = pierwszy i zdrobnienia -ulus i powodem jej użycia w odniesieniu do tych roślin jest ich wczesnowiosenne zazwyczaj kwitnienie[7]. Wiele gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne[5].

Morfologia

Pokrój
Byliny, zazwyczaj kłączowe, o bezlistnych łodygach kwiatonośnych osiągających do 1 m wysokości, czasem jednak też bardzo skróconych[5].
Liście
Pojedyncze, u większości gatunków najszersze przy końcu i przeważnie tworzące różyczki liściowe[4].
Kwiaty
Najczęściej zebrane w baldachy, u kilku tylko gatunków wyrastają pojedynczo lub po kilka. Budowa kwiatów zróżnicowana u różnych gatunków, ale zawsze są to kwiaty rurkowate o 5 płatkach odgiętych na zewnątrz i bardzo często karbowanych[4]. Pięć działek zrośniętych jest w rurkowaty, na końcu ząbkowany kielich. Pręcików jest 5 i mają równą długość, która jednak często jest różna w różnych kwiatach. Zalążnia pojedyncza, jednokomorowa, górna. Szyjka słupka zwykle o dwóch różnych długościach w różnych kwiatach tego samego gatunku[5].
Owoce
Kulistawa torebka zawierająca wiele nasion[5].

Systematyka

Synonimy[8]

Aretia Link, Sredinskya (Stein) Fed.

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Należy do podrodziny pierwiosnkowe Primuloideae, rodziny pierwiosnkowatych Primulaceae, która wraz z siostrzaną rodziną hebankowatych należą do rzędu wrzosowców, grupy astrowych (asterids) w obrębie dwuliściennych właściwych (eudicots)[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe Takht. ex Reveal & Tahkt., nadrząd Primulananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd pierwiosnkowce (Primulales Dumort.), podrząd Primulineae Burnett, rodzina pierwiosnkowate (Primulaceae Vent., podrodzina Primuloideae Kostel, plemię Primuleae Dumort., podplemię Primulinae Pax in Engl. & Prantl, rodzaj pierwiosnek (Primula L.)[9].

Gatunki flory Polski[10]
Gatunki uprawiane[10][11][12][13]
  • pierwiosnek bezwonny Primula anisodora Balf.f. & Forrest
  • pierwiosnek błotny Primula helodoxa Balf.
  • pierwiosnek chiński Primula sinensis Lindl. ≡ P. praenitens Ker Gawl.
  • pierwiosnek Cockburna Primula cockburniana Hemsl.
  • pierwiosnek główkowaty Primula capitata Hook.
  • pierwiosnek gruziński Primula juliae Kusn.
  • pierwiosnek japoński Primula japonica A.Gray
  • pierwiosnek kubkowaty, p. pokojowy Primula obconica Hance
  • pierwiosnek kwiecisty Primula florindae Kingdon-Ward
  • pierwiosnek omszony Primula ×pubescens Jacq.
  • pierwiosnek przyprószony Primula pulverulenta Duthie
  • pierwiosnek różowy Primula rosea Royle
  • pierwiosnek Siebolda Primula sieboldii E. Moren
  • pierwiosnek ślimakowaty, p. miękki Primula malacoides Franch
  • pierwiosnek Viala Primula vialii Delavay ex Franch.
  • pierwiosnek wianuszkowaty, p. Bulleya Primula bulleyana Forrest
  • pierwiosnek zarzyczkowaty Primula cortusoides L.
  • pierwiosnek ząbkowany Primula denticulata Sm.
Lista gatunków

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-04-21] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
  4. ↑ a b c d e Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  5. ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 198. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ a b c Primula Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2017-04-20].
  7. ↑ a b Sylvia Kelso: Primula Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2017-04-20].
  8. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-08-15].
  9. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Primula. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-22]. (ang.).
  10. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 141, ISBN 978-83-62975-45-7.
  11. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  12. ↑ Pierwiosnki. [dostęp 2009-03-04].
  13. ↑ Miłowit Boguszewicz, Piotr Banaszczak: Katalog roślin II: drzewa, krzewy, byliny polecane przez Związek Szkółkarzy Polskich. Warszawa: Agencja Promocji Zieleni. Związek Szkółkarzy Polskich, 2003. ISBN 83-912272-3-5.

Media użyte na tej stronie

Primula spp Sturm62.jpg

1. Primula elatior (L.) Hill
2. Primula veris L., syn. Primula officinalis (L.) Hill

Original Description
1. Grosse Schlüsselblume, Primula elatior
2. Echte Schlüsselblume, Primula officinalis
Primula minima a2.jpg
Autor: Opioła Jerzy, Licencja: CC BY 2.5
Primula minima (pierwiosnek maleńki), habitat: Tatra Mountains - Czerwone Wierchy
Primula flowerdiagram.png
flower diagram of Primula
Primula vulgaris RF.jpg
Autor: Robert Flogaus-Faust, Licencja: CC BY 4.0
Common primrose (Primula vulgaris), Monte Baldo, Italy