Pierwiosnek lekarski

Pierwiosnek lekarski

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	wrzosowce
Rodzina	pierwiosnkowate
Rodzaj	pierwiosnek
Gatunek	pierwiosnek lekarski
Nazwa systematyczna
Primula veris L.
Synonimy
Primula officinalis (L.) Hill
Zasięg

Pierwiosnek lekarski, pierwiosnka lekarska (Primula veris L.) – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Występuje w całej Eurazji z wyjątkiem dalekiej północy^[3]. W Polsce częsty na niżu i w niższych położeniach górskich.

Morfologia

Kwiaty

Pokrój

Owoce i nasiona

Liście

Pomarszczone, podługowatojajowate, ściągnięte w ogonek, spodem omszone.

Łodyga

Głąbik kwiatowy wysokości do 40 cm.

Kwiaty

Zebrane w wielokwiatowy baldaszek na szczycie głąbika. Kwiat o dzwonkowatym, bladozielonym kielichu i ostro zakończonych działkach. Korona złocistożółtego koloru z osklepkami i 5 pomarańczowymi plamkami w gardzieli. Ma średnicę do 2 cm i nieco wycięte na szczycie płatki.

Owoce

Torebka krótsza od kielicha.

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Siedlisko: świetliste lasy (szczególnie nadrzeczne łęgi), pastwiska, zarośla, wzgórza. Kwitnie wczesną wiosną, od marca do maja. W kwiatach występuje heterostylia, która utrudnia samozapylenie. Pręciki i słupek dojrzewają równocześnie, kwiaty zapylane są przez motyle (entomogamia).

Ochrona

Roślina objęta była częściową ochroną gatunkową w Polsce na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin^[4]. Od 2014 roku nie podlega ochronie.

Zastosowanie

• Roślina ozdobna uprawiana w ogródkach, często jako mieszaniec z innymi gatunkami.
• Roślina lecznicza:
  • Surowiec zielarski: cała roślina.
  • Zbiór i suszenie: zbiera się w kwietniu i maju, suszy w temperaturze do 35 stopni.
  • Działanie: ze względu na dużą ilość saponin napary i odwary z pierwiosnka pomagają przy leczeniu przeziębień, zapalenia gardła i krtani, grypy, zapalenia oskrzeli. Pomaga w leczeniu gruźlicy i pylicy płuc jako doskonały środek wykrztuśny. Kurację pierwiosnkiem zaleca się palaczom i osobom cierpiącym na reumatyzm. Okłady z odwaru zmniejszają obrzęki i bóle, przyśpieszają gojenie ran pooperacyjnych.
    • Medycyna ludowa od wieków leczy odwarem z pierwiosnka migreny, bezsenność, napięcia nerwowe, dolegliwości miesiączkowe i okresu przekwitania. Wino z tego ziela zaleca się jako środek regulujący krążenie krwi.
    • Pierwiosnek ma właściwości moczopędne, toteż jest stosowany do kuracji oczyszczających i odtruwających organizm.
    • Napar z kwiatów dla dzieci: łyżkę suszu zalać szklanką wrzątku, przykryć, po kwadransie przecedzić i podzielić na trzy porcje. Podawać w ciągu dnia, po jedzeniu, jako środek wykrztuśny, lekko uspokajający, łagodnie nasenny lub na wzmocnienie.
    • Odwar z korzeni i łodyg dla dorosłych: pół łyżki zmielonego suszu zalać szklanką wody, gotować przez 5 minut. Po przecedzeniu popijać po łyżce co 2-3 godziny we wszystkich opisanych wyżej przypadkach.
  • Przeciwwskazania: skłonność do alergii i choroby przewodu pokarmowego jak choroba wrzodowa czy ostry nieżyt żołądka.
• Sztuka kulinarna: młode liście, bogate w witaminę C dodaje się do sałatek lub doprawia się nimi zupy. Młode kwiaty i pędy prymulki, surowe bądź gotowane, wymieszane z zieloną sałatą i cykorią są jedną z ulubionych potraw w Rosji i Wielkiej Brytanii.

Zmienność

Roślina bardzo zmienna, o wielu formach różniących się siedliskowo i geograficznie.

• Primula veris subsp. canescens – kserotermiczny, występuje na zachodzie i południu. Liście pod spodem pokryte gęstym kutnerem o włoskach ponad 0,5 mm, często rozgałęziających się. Nasada liścia stopniowo zbiegająca w oskrzydlony ogonek. Gatunek charakterystyczny dla rzędu Quercetalia pubescenti-petraeae^[5].
• Primula veris L. subsp. macrocalyx (Bunge) Lüdi– liście na spodniej stronie nagie lub słabo owłosione pojedynczymi włoskami długości 0,3-0,5 mm. Blaszka stopniowo zwężająca się w ogonek. Synonimy: Primula macrocalyx Bunge, Primula uralensis Fisch. ex Rchb^[3]
• Primula veris L. subsp. suaveolens (Bertol.) Gutermann & Ehrend. Synonimy: Primula columnae Ten., Primula suaveolens Bertol^[3].
• Primula veris L. subsp. veris– liście na spodniej stronie nagie lub słabo owłosione pojedynczymi włoskami długości 015-0,3 mm. blaszka nagle przechodząca w ogonek.

• Tworzy mieszańce z pierwiosnkiem bezłodygowym i p. wyniosłym^[6].

Przypisy