Pierwiosnek maleńki

Pierwiosnek maleńki
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządwrzosowce
Rodzinapierwiosnkowate
Rodzajpierwiosnek
Gatunekpierwiosnek maleńki
Nazwa systematyczna
Primula minima L.
Sp. Pl. 1: 143. 1753[3]
Primula minima T82 (1).JPG
Primula minima a1.jpg
Kwiat

Pierwiosnek maleńki, pierwiosnka maleńka[4] (Primula minima L.) – gatunek rośliny z rodziny pierwiosnkowatych. Występuje w górach Europy – w Alpach, Pirenejach, Apeninach, Karpatach oraz w Bośni. W Polsce występuje głównie w Tatrach, gdzie jest dosyć częsty. Oprócz tego spotyka się go jeszcze w Karkonoszach, gdzie został po raz pierwszy rozpoznany jako nowy gatunek przez Josephine Kablick[5], brak go natomiast na Babiej Górze[6].

Morfologia

Łodyga
Bardzo krótki (1 cm) głąbik[7].
Liście
Zimozielone liście odziomkowe o klinowatym, rozszerzonym na zewnątrz kształcie mają na szczycie wycięte 3 ząbki. Liście są mięsiste i lśniące, gdyż pokryte są woskiem, chroniącym je przed nadmierną utratą wody w czasie upałów[7][8].
Kwiaty
Na krótkiej łodyżce wyrastają pojedyncze kwiaty, o purpurowym kolorze. Kwiaty mają średnicę ok. 3 cm. Ich dzwonkowaty, pięcioząbkowy kielich ma zrośnięte działki. Korona ma 5 głęboko wciętych płatków, a wewnątrz pierścień białych włosków. Słupek o długiej szyjce zakończony jest kulistym znamieniem[7][8].
Owoc
Torebka pękająca 5 klapkami. Nasiona liczne i bardzo drobne[7].
Korzeń
Bardzo duży w porównaniu do niewielkiej części nadziemnej. Z nasady korzenia odchodzi jedna, lub więcej odnóg, z których wyrastają różyczki pędów nadziemnych[7].

Biologia

Bylina. Kwiaty wytwarzające nektar, zapylane są przez trzmiele i pszczoły. Są bardzo duże w stosunku do niewielkich rozmiarów pędu – to przystosowanie do zwabienia owadów, które w wysokich górach rzadko latają ze względu na często niesprzyjająca pogodę. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Duże korzenie to przystosowanie umożliwiające roślinie przetrwanie w bardzo niesprzyjających warunkach wysokogórskich. Dzięki takiemu systemowi korzeniowemu roślina ta jest odporna na zimno, wysuszający wiatr, a także na długo zalegającą pokrywę śniegową[7].

Ekologia

  • Siedlisko: rośnie głównie na granitowym, kwaśnym podłożu, na różnych nawet malutkich półkach skalnych i wśród skał, na piargach, na trawiastych zboczach. W niektórych miejscach można spotkać całe łany tej roślinki. Jedna z najbardziej wysokogórskich roślin, oreofit. Rośnie głównie w górnych partiach gór, bardzo rzadko można go spotkać poniżej 1300 m n.p.m. W Tatrach rośnie nawet na najwyższych szczytach (Gerlach 2655 m n.p.m.)[7].
  • W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy Juncetea trifidi[9].

Zagrożenia i ochrona

W Polsce gatunek objęty od 2004 r. ścisłą ochroną gatunkową. Wszystkie jego stanowiska znajdują się na terenie parków narodowych: Karkonoskiego i Tatrzańskiego. Zagrożone są tylko miejsca przy ścieżkach turystycznych, gdzie ulega on wydeptywaniu[10].

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).
  3. The Plant List. [dostęp 2017-01-26].
  4. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. Pejzaż karkonoski. „BoxNet Kulturalnie”. 15 (20), s. 4, 9 listopada 2012. ISSN 2299-2456. 
  6. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
  7. a b c d e f g Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.
  8. a b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  9. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  10. Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

Media użyte na tej stronie

Primula minima a2.jpg
Autor: Opioła Jerzy, Licencja: CC BY 2.5
Primula minima (pierwiosnek maleńki), habitat: Tatra Mountains - Czerwone Wierchy
Primula minima a1.jpg
Autor: Opioła Jerzy, Licencja: CC BY 2.5
Primula minima (pl. pierwiosnek maleńki), habitat: atra Mountains, Hala Upłaz
Primula minima T82 (1).JPG
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Primula minima (location: Poland, West Tatra Mountains, Ciemniak)
Primula minima T82 (2).JPG
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Primula minima (location: Poland, West Tatra Mountains, Ciemniak)