Pierwiosnek wyniosły

	Pierwiosnek wyniosły
	Pierwiosnek wyniosły
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	wrzosowce
Rodzina	pierwiosnkowate
Rodzaj	pierwiosnek
Gatunek	pierwiosnek wyniosły
	Nazwa systematyczna
	Primula elatior (L.) Hill; Veg. syst. 8:25. 1765
Synonimy
	Primula elatior (L.) Grufberg;
	Primula elatior (L.) Grufberg;

Morfologia (p. wyniosły 1 i p. lekarski 2)

Kwiatostan

Pierwiosnek wyniosły (syn. pierwiosnka wyniosła) Primula elatior (L.) Hill. – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Rośnie dziko głównie w górach (od Pirenejów i Alp po Ural i Ałtaj). W Polsce jest pospolity w Sudetach i Karpatach, na niżu jest rzadki. Rozproszone stanowiska znajdują się w Wielkopolsce i na Lubelszczyźnie^[3].

Morfologia

Łodyga: Głąbik o wysokości 10-40 cm owłosiony białymi, kędzierzawymi włoskami.
Liście: Podłużnie jajowate lub okrągławe, pomarszczone, omszone po obu stronach blaszki. Mają oskrzydlone ogonki i tworzą przyziemną różyczkę liściową.
Kwiaty: Zebrane w podbaldach na szczycie głąbika. Kielich dwubarwny, ściśle otaczający siarkowożółtą koronę z pomarańczową gardzielą. Kwiaty 5-krotne, na szypułkach, zwisające o średnicy korony do 20 mm. Płatki korony o płaskich brzegach.
Owoce: Torebka dłuższa niż kielich z nasionami o długości ok. 1,5 mm.

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od kwietnia do lipca. W kwiatach występuje różnosłupkowość utrudniająca samozapylenie. Liczba chromosomów 2n= 22^[4].

Siedliskiem są wilgotne łąki i murawy, lasy i zarośla. Gatunek charakterystyczny dla rzędu Fagetalia. Odmiana Primula elatior var. tatrica jest gatunkiem charakterystycznym dla klasy Betulo-Adenostyletea^[5].

Zagrożenia i ochrona

Roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową nieprzerwanie od 1957 roku, status ochronny utrzymany został przez Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin^[6]^[7]. W południowej Polsce nie jest zagrożony. Zagrożone mogą być jedynie niektóre stanowiska, na których zbiera się go dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego^[3].

Zmienność

Tworzy mieszańce z pierwiosnkiem bezłodygowym i p. lekarskim^[8].

Wyróżnia się następujące podgatunki^[9]:

Primula elatior (L.) Hill subsp. elatior (syn. Primula veris var. elatior L.) – podgatunek typowy, występujący tylko w Europie, również w Polsce. W Tatrach występuje odmiana P. elatior var tatrica^[3]. Istnieją też inne odmiany, m.in. var. acutidens, var. corcontica^[3].
Primula elatior (L.) Hill subsp. leucophylla (Pax) Hesl. Harr. (syn.: Primula leucophylla Pax, Primula ruprechtii Kusn.^[9]) – występuje tylko w Azji i Rumunii^[9].

Zastosowanie

Roślina ozdobna uprawiana w ogródkach, szczególnie w ogródkach skalnych. Uprawia się zarówno typową formę, jak i mieszańce z pierwiosnkiem lekarskim. Występują liczne odmiany uprawne. Najlepiej rośnie na gliniasto-próchnicznym podłożu, na zacienionym i wilgotnym stanowisku. Na zimę należy go lekko przykryć, np. gałęziami drzew iglastych.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28 lutego 1957 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1957 r. nr 15, poz. 78).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. nr 0, poz. 1409).
↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ ^a ^b ^c Primula elatior (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2010-08-15].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).

[A-3] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[rutkowski-4] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[matuszkiewicz-5] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[rozp1957-6] Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28 lutego 1957 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1957 r. nr 15, poz. 78).

[rozp2014-7] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. nr 0, poz. 1409).

[szafer-8] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[grin-9] Primula elatior (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2010-08-15].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne