Pierwsza sztuka romańska

Masyw zachodni Saint Philibert w Tournus, ok. 1040

Wnętrze kościoła San Vicente w Cardonie

Saint-Michel de Cuxa

Saint-Guilhem-le-Désert

Pierwsza sztuka romańska (fr. premier art roman) – termin używany wobec sztuki, stojącej na pograniczu przedromańskiej i romańskiej^[1], rozwijającej się na rozległym obszarze wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego i rozprzestrzeniającej się na północ.

Objęła ona zasięgiem północne Włochy (Lombardię i Toskanię) w VIII wieku, a w dalszej kolejności, zwłaszcza pod koniec X i w pierwszej połowie XI wieku^[2] Dalmację, hiszpańską Katalonię, tereny wzdłuż dolin Rodanu i Renu (Francję, zwłaszcza Prowansję i Sabaudię, zachodnie Niemcy – Alzację, Nadrenię) aż po Niderlandy.

Był to okres prób. Wykształcił się wówczas zespół cech materiałowych, technicznych, konstrukcyjnych i stylowych, z których czerpała sztuka romańska^[3]. Wznoszono zazwyczaj niewielkich rozmiarów budowle z kamienia łupanego i podłużnych ciosów. Stosowano artykulację ścian zewnętrznych (lizeny, fryzy arkadkowe, arkadki lombardzkie, nisze), a wnętrza dekorowano malarsko. W niektórych regionach stosowano sklepienia kolebkowe. W większych budowlach nawiązywano do wczesnochrześcijańskich trójnawowych bazylik, nie zawsze jednak stosując transept^[4].

W tym samym okresie, gdy kształtowała się pierwsza sztuka romańska, w Świętym Cesarstwie Rzymskim panowała sztuka ottońska.

Powstaniem pierwszej sztuki romańskiej i usystematyzowaniem jej cech zajął się w szczególny sposób w okresie po I wojnie światowej hiszpański architekt Josep Puig i Cadafalch (1867-1956).

Przykłady

W Prowansji liczba zachowanych zabytków jest niewielka, natomiast dużo więcej jest ich w Katalonii. Przykłady:

• San Vincenzo in Prato, Mediolan, Lombardia, 814-833, odnowiony w XI wieku,
• Saint-Guilhem-le-Désert, Prowansja, XI wiek,
• San Martín del Canigó (Saint-Martin du Canigou), 1015,
• Santa María w Ripoll, północna Katalonia 1018-1032,
• San Vicente w Cardonie, 1020-1040,
• San Pietro w Civate, Lombardia, ok. 1040,
• Saint Michel de Cuxa, Langwedocja-Roussillon, ukończony w 1040,
• Saint Philibert w Tournus, Burgundia, 1. połowa XI wieku,
• Sainte-Marie w Arles-sur-Tech, Langwedocja-Roussillon, ok. 1050.
• Katedra w Parmie, Emilia-Romania, ok. 1080

Przypisy

Literatura dodatkowa

• Puig i Cadafalch J., Le premier art roman, 1928.
• Puig i Cadafalch J., La géographie et les origines du premier art roman, 1935.
• Wagner-Rieger R., Le premier art roman, „Aachner Kunstblätter”, XLI, 1971.