Pierwszy rząd Wincentego Witosa

Pierwszy rząd Wincentego Witosa
 Polska
Ilustracja
Ignacy Daszyński i Wincenty Witos
Premier

Wincenty Witos

Partie

PSL Piast, PPS, ZLN, PSL „Wyzwolenie”, SPN, NPR, ChD, ZM, NZL

Ideologia

Rząd Obrony Narodowej

Kadencja

od 24 lipca 1920r.
do 13 września 1921r.

Poprzedni

Rząd Władysława Grabskiego

Następny

Rząd Antoniego Ponikowskiego

Rząd Obrony Narodowej (RON, pierwszy rząd Wincentego Witosa) – gabinet koalicyjny, sformowany w okresie inwazji bolszewickiej pod kierownictwem premiera Wincentego Witosa. Utworzony 24 lipca 1920 przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego po ustąpieniu rządu Władysława Grabskiego. Rząd podał się do dymisji 13 września 1921.

Geneza

Warunki w jakich przezwyciężono kryzys gabinetowy w czerwcu 1920 r., powołując do życia rząd Władysława Grabskiego wskazywał, że nowe przesilenie rządowe było kwestią czasu. Oczekiwano sformowania rządu o skrystalizowanym obliczu politycznym, posiadającym wyrazisty program polityczny. Pozaparlamentarny gabinet Grabskiego takiego nie posiadał. Świadomość tego posiadali zarówno premier i jego ministrowie, jak i ugrupowania wchodzące w skład Sejmu Ustawodawczego. Już podczas spotkania nowego premiera z marszałkiem Trąmpczyńskim 28 czerwca 1920 r. pojawiła się koncepcja koalicyjnego rządu obrony państwa o szerokiej bazie politycznej, ale ugrupowania centroprawicowe tworzące nowy rząd odrzuciły ten projekt. Próbę stworzenia nowego rządu podjęły ugrupowania lewicowe już 1 lipca, ale powodzenie projektu uzależnione było od poparcia Klubu Pracy Konstytucyjnej. Posiedzenie klubu odbyło się jeszcze tego samego dnia. Po spotkaniu z marszałkiem Sejmu przedstawiciele tego klubu rozpoczęli konsultacje z politykami prawicy, w tym z premierem Grabskim. Rozmowy prowadzono także z naczelnikiem państwa Piłsudskim, który uznał powołanie rządu koalicyjnego, mającego poparcie wszystkich partii od lewej do prawej strony Sejmu, za żywotne dla interesów państwa. Sprawa utworzenia rządu koalicyjnego była omawiana także na posiedzeniu Rady Obrony Państwa 5 lipca. Jednakże wobec braku chęci do kompromisu między partiami lewicowymi i prawicowymi oraz wobec wzrastającego zagrożenia inwazją bolszewicką rozmowy o konstruowaniu nowego rządu odłożono. Powołania szerokiego rządu koalicyjnego w Polsce oczekiwali także alianci zachodni. Do kwestii tej powrócono ponownie na posiedzeniu ROP 19 lipca. Wniosek w tej sprawie zgłosił poseł Aleksander Henryk de Rosset. Został poparty przez Piłsudskiego, który podjął się mediacji ze wszystkimi partiami politycznymi. Zakładano, że nowy rząd będzie prowadził pertraktacje rozejmowe i pokojowe z rządem bolszewickim Rosji i wobec tego najważniejsze teki powinny znaleźć się w ręku polityków centrowych i lewicowych. Jednakże w związku z nieobecnością w Warszawie Wincentego Witosa, któremu zamierzano powierzyć stanowisko premiera, rozmowy zawieszono do 23 lipca. Po jego przyjeździe ustalono skład nowego rządu. Zaprzysiężenie nastąpiło 24 lipca w Belwederze.

Program polityczny

Program Rządu Obrony Narodowej został zawarty, w wygłoszonej na forum Sejmu Ustawodawczego, 24 lipca 1920 r. deklaracji rządowej. Odrzucono hasła partykularyzmów partyjnych. Program obejmował trzy podstawowe zasady: obronę państwa, zakończenie wojny oraz zawarcie sprawiedliwego i trwałego pokoju. Ponadto rząd deklarował wcielenie w życie reform uchwalonych przez Sejm, ukrócenie nadużyć administracji oraz wymuszenie posłuchu dla prawa. Jednocześnie rząd wzywał społeczeństwo do koniecznych ofiar. Żądał karności, spokoju i posłuchu, jako gwarancji bezpieczeństwa i zwycięstwa. Mimo poparcia udzielonego w Sejmie nowy rząd był atakowany zarówno przez endecję, jak i przez ugrupowania skrajnie lewicowe, głównie Komunistyczną Partię Robotniczą Polski.

Działalność

Najważniejszym zadaniem Rządu Obrony Narodowej było doprowadzenie do zawarcia rozejmu z Rosją sowiecką i rozpoczęcia rozmów pokojowych. Już w dwa dni po powołaniu 26 lipca rząd zapoznał się z notami rządu rosyjskiego w sprawie podjęcia rozmów rozejmowych. Ustalono wówczas, że zostaną podjęte w terminie zaproponowanym przez stronę rosyjską, tj. 30 lipca w Baranowiczach. Instrukcja rozejmowa była omawiana na posiedzeniu rządu 28 lipca. Tego samego dnia została zaakceptowana przez ROP. Z wynikami rozmów w Baranowiczach rząd zapoznał się 4 sierpnia. Strona rosyjska domagała się rozpoczęcia rozmów pokojowych w Mińsku. Odpowiedź rządu polskiego dotarła do Moskwy dopiero 7 sierpnia. Trzy dni później Rada Ministrów przyjęła instrukcję na rozmowy do Mińska. Jeszcze tego samego dnia została zaakceptowana przez ROP. Zmiana sytuacji wojennej spowodowała, że rozmowy rozejmowe i preliminaryjne zostały przeniesione do neutralnej Rygi. Rozejm podpisano 12 października 1920 r., który wszedł w życie sześć dni później. Traktat pokojowy podpisano 18 marca 1921 r. Oddalenie zagrożenia ze strony Rosji bolszewickiej spowodowało, że politycy powrócili do dawnych sporów w sprawach wewnętrznych. Komplikowały one działalność rządu, który miał do rozstrzygnięcia szereg zasadniczych kwestii granicznych i ustrojowych. Liczne dymisje z rządu, które rozpoczęły się nazajutrz po odrzuceniu oddziałów Armii Czerwonej spod Warszawy spowodowały, że w początkach 1921 r. rząd stracił charakter koalicyjnego, a stał się centrowym. Ostatecznie 13 września 1921 r. Witos podał rząd do dymisji.

Skład Rządu

FunkcjaZdjęcieImię i nazwiskoPrzynależność partyjnaokres urzędowania
Prezydent Ministrów
Witos 1920.jpg
Wincenty WitosPolskie Stronnictwo Ludowe „Piast”od 24 lipca 1920r.
do 13 września 1921r.
Wiceprezydent Ministrów
Ignacy Daszynski2 (cropped).jpg
Ignacy DaszyńskiPolska Partia Socjalistycznaod 24 lipca 1920r.
do 4 stycznia 1921r.
Min. Aprowizacji
Stanisław Śliwiński.jpg
Stanisław ŚliwińskiZwiązek Ludowo-Narodowyod 24 lipca 1920r.
do 12 stycznia 1921r.
Bolesław Grodziecki.jpg
Bolesław Grodzieckibezpartyjnyod 12 stycznia 1921r.
do 7 maja 1921r.
Jan Michalski.jpg
Jan MichalskiStronnictwo Prawicy Narodowejod 7 maja 1921r.
do 23 czerwca 1921r.
p.o. Jan Stefan Stoińskibezpartyjnyod 23 czerwca 1921r.
do 11 sierpnia 1921r.
Władysław Leon Grzędzielski.jpg
Władysław Leon GrzędzielskiPolskie Stronnictwo Ludowe „Piast”od 11 sierpnia 1921r.
do 13 września 1921r.
Min. Kolei Żelaznych
Kazimierz Bartel.jpg
Kazimierz BartelPolskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”od 24 lipca 1920r.
do 13 grudnia 1920r.
Zygmunt Jasiński.jpg
Zygmunt Jasińskibezpartyjnyod 13 grudnia 1920r.
do 13 września 1921r.
Min. Kultury i Sztuki
Jan Fryderyk Heudrich.jpg
p.o. Jan Fryderyk Heurichbezpartyjnyod 24 lipca 1920r.
do 11 sierpnia 1921r.
Rataj.jpg
p.o. Maciej RatajPolskie Stronnictwo Ludowe „Piast”od 11 sierpnia 1921r.
do 13 września 1921r.
Min. Poczt i Telegrafów
Władysław Stesłowicz.jpg
Władysław StesłowiczStronnictwo Prawicy Narodowejod 24 lipca 1920r.
do 13 września 1921r.
Min. Pracy i Opieki Społecznej
Edward Pepłowski.jpg
Edward PepłowskiNarodowa Partia Robotniczaod 24 lipca 1920r.
do 10 marca 1921r.
Jan S. Jankowski (1926).jpg
Jan Stanisław JankowskiNarodowa Partia Robotniczaod 10 marca 1921r.
do 11 maja 1921r.
L.Darowski.jpg
Ludwik Darowskibezpartyjnyod 1 czerwca 1921r.
do 13 września 1921r.
Min. Przemysłu i Handlu
Wiesław Chrzanowski (rektor).jpg
Wiesław ChrzanowskiZwiązek Ludowo-Narodowyod 24 lipca 1920r.
do 26 listopada 1920r.
Stefan Przanowski.jpg
Stefan PrzanowskiZjednoczenie Mieszczańskieod 26 listopada 1920r.
do 13 września 1921r.
Min. Robót Publicznych
Gabriel narutowicz.jpg
Gabriel Narutowiczbezpartyjnyod 24 lipca 1920r.
do 13 września 1921r.
Min. Rolnictwa i Dóbr Koronnych
Juliusz Poniatowski.PNG
Juliusz PoniatowskiPolskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”od 24 lipca 1920r.
do 17 lutego 1921r.
Józef Raczyński.jpg
Józef Raczyńskibezpartyjnyod 28 lutego 1921r.
do 13 września 1921r.
Min. Skarbu
Władysław Grabski 1925.jpg
Władysław GrabskiZwiązek Ludowo-Narodowyod 24 lipca 1920r.
do 25 listopada 1920r.
Ignacy Weinfeld.jpg
p.o. Ignacy Weinfeldbezpartyjnyod 25 listopada 1920r.
do 26 listopada 1920r.
Jan Kanty Steczkowski.PNG
Jan Kanty SteczkowskiStronnictwo Prawicy Narodowejod 26 listopada 1920r.
do 13 września 1921r.
Min. Spraw Wewnętrznych
L Skulski.jpg
Leopold SkulskiNarodowe Zjednoczenie Ludoweod 24 lipca 1920r.
do 28 czerwca 1921r.
Raczkiewicz W.jpg
Władysław Raczkiewiczbezpartyjnyod 28 czerwca 1921r.
do 13 września 1921r.
Min. Spraw Wojskowych
Leśniewski Józef.jpg
gen. por. Józef Leśniewskibezpartyjnyod 24 lipca 1920r.
do 9 sierpnia 1920r.
Sosnkowski Kazimierz.jpg
Kazimierz Sosnkowskibezpartyjnyod 9 sierpnia 1920r.
do 13 września 1921r.
Min. Spraw Zagranicznych
Eustachy Sapieha.jpg
Eustachy Sapiehabezpartyjnyod 24 lipca 1920r.
do 24 maja 1921r.
Jan Dąbski.PNG
p.o. Jan DąbskiPolskie Stronnictwo Ludowe „Piast”od 24 maja 1921r.
do 11 czerwca 1921r.
Konstanty Skirmunt.jpg
Konstanty Skirmuntbezpartyjnyod 11 czerwca 1921r.
do 13 września 1921r.
Min. Sprawiedliwości
Stanisław Nowodworski 1923.jpg
Stanisław NowodworskiPolskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracjiod 24 lipca 1920r.
do 19 czerwca 1921r.
Bronisław Sobolewski.jpg
Bronisław Sobolewskibezpartyjnyod 19 czerwca 1921r.
do 13 września 1921r.
Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
Rataj.jpg
Maciej RatajPolskie Stronnictwo Ludowe „Piast”od 24 lipca 1920r.
do 13 września 1921r.
Min. Zdrowia Publicznego
Witold Chodźko.jpg
Witold Chodźkobezpartyjnyod 24 lipca 1920r.
do 13 września 1921r.
Minister d.s. byłej dzielnicy pruskiej
Władysław Kucharski.jpg
Władysław KucharskiZwiązek Ludowo-Narodowyod 24 lipca 1920r.
do 23 sierpnia 1921r.

(od 17 sierpnia p.o.)
Juliusz Trzciński.jpg
Juliusz TrzcińskiNarodowe Zjednoczenie Ludoweod 23 sierpnia 1921r.
do 13 września 1921r.

Zobacz też

Bibliografia

  • Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej (redakcja naukowa Jacek M.Majchrowski przy współpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana), Warszawa 1994, wyd. BGW, ISBN 83-7066-569-1, t. I, s. 22-23.
  • A. Ajnenkiel, Od rządów ludowych do przewrotu majowego, Warszawa 1978, s. 292-298.
  • red. Cz. Madajczyk, Historia Polski, Warszawa 1984, t. 4, cz. 2, s. 61-83.
  • P.K. Marszałek, Rada Obrony Państwa z 1920 roku. Studium prawno historyczne, Wrocław 1995, s. 79-88.
  • W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1914-1945, Warszawa 2003, s. 86-112.

Media użyte na tej stronie

Bolesław Grodziecki.jpg
Bolesław Grodziecki (1875-1960) - Polish politician and menager. Minister of provisioning 1921
Leśniewski Józef.jpg
Józef Leśniewski
Jan Michalski.jpg
Jan Michalski (born 1875) - Polish politician
Jan Kanty Steczkowski.PNG
Jan Kanty Steczkowski
Jan S. Jankowski (1926).jpg
Jan Stanisław Jankowski,Between 1921 and the May coup d'etat of 1926 he was three times the minister of labour and social policies in the government of Poland. During WW II since 1943 Government Delegate for Poland (in underground in occupied by Nazi-Germany Poland) under the formal rank of the deputy Prime Minister of Poland. Arrested by Soviet NKVD 1945, sentenced in a show trial in Moscow to eight years in prison. He died there, probably murdered (shortly before an end of his sentence).
Władysław Stesłowicz.jpg
Władysław Stesłowicz Polish politician of Second Polish Republic, Minister of Polish Government, died in Soviet prison 1940
L Skulski.jpg
Leopold Skulski Prime minister of Poland 1919- 1920. After Soviet invasion of Poland 1939, arrested by Soviet NKVD, died in prison
Jan Fryderyk Heudrich.jpg
Jan Fryderyk Heurich (1873-1925), polski architekt.
Kazimierz Bartel.jpg
Kazimierz Bartel, Primer Minister of Poland
Witos 1920.jpg
Wincenty Witos, Polish Prime Minister 1920, 1923,1926, Polish politician of Stronnictwo Ludowe ( Polish Peasant Party)
Juliusz Trzciński.jpg
Juliusz Trzciński (1880-1939), Polish politician
Konstanty Skirmunt.jpg
Konstanty Skirmunt, Polish politician and diplomat, Minister of Foreign Affairs of Poland 1924, Ambassador to Saint James Court (Britain) 1925-1933
Bronisław Sobolewski.jpg
Bronisław Sobolewski,(1870-1924) Polish lawyer, Minister of Justice of Poland 1919-1922.
L.Darowski.jpg
Ludwik Darowski (d. 1948), Polish politician, Socialist (PPS), Minister of Labour and Social Security 1921-1924, voievoda of Lodz voievodship 1924-1926 voievoda of Cracow voievoship 1926-28
Eustachy Sapieha.jpg
Eustachy Sapieha (1881-1963) Polish nobleman, prince of the Sapieha family, politician, Polish Minister of Foreign Affairs, and deputy to the Polish parliament (Sejm).
Władysław Kucharski.jpg
Władysław Kucharski, Minister of Industry and Trade in Wincenty Witos cabinet 1923
Sosnkowski Kazimierz.jpg
Kazimierz Sosnkowski, a Polish general;
Stanisław Śliwiński.jpg
Stanisław Śliwiński (1869-1929) - Polish politician, deputy of Russian Duma, minister of provisioning 1920
Zygmunt Jasiński.jpg
Zygmunt Jasiński, polski (do 1918 austriacki) inżynier budownictwa, minister kolei żelaznych.
Daszynski and Witos.jpg
Premier rządu obrony narodowej Wincenty Witos (z prawej) i wicepremier, Ignacy Daszyński.
Witold Chodźko.jpg
Witold Chodźko (1875-1954) – Polish physician, psychiatrist. Minister of Health Care 1919
Juliusz Poniatowski.PNG
Juliusz Poniatowski
Władysław Grabski 1925.jpg
Władysław Grabski
Wiesław Chrzanowski (rektor).jpg
Wiesław Chrzanowski (1880-1940) – Polish engineer, professor of Lwów and Warsaw Polytechnic, president of Warsaw Polytechnic 1932-33, Minister of Industry and Trade In Polish Government 1920
Ignacy Weinfeld.jpg
Ignacy Weinfeld (1877-1939) – Polish lawyer, Vice-Minister of Treasure 1920-1922
Edward Pepłowski.jpg
Edward Pepłowski (1880-1960) – Polish engineur an politician. Minister in Polish Government 1919-1921, member of Senate of Poland (1928-1935)
Józef Raczyński.jpg
Józef Raczyński (1874-1931) – Polish lawyer and politician. Minister of Agriculture 1921-1923,1926
Stanisław Nowodworski 1923.jpg
Stanisław Nowodworski (1873-1931) – Polish lawyer, Minister of Justice 1920-21, 1923
Ignacy Daszynski2 (cropped).jpg
Ignacy Daszyński Polish Socialist leader ( PPS) , chairman of Polish Parliament (Sejm) 1928-1930
Jan Dąbski.PNG
Jan Dąbski