Pierzchnica

Pierzchnica
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
(c) WiktorN.PL, CC BY-SA 3.0

Kościół pw. św. Małgorzaty w Pierzchnicy
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

kielecki

Gmina

Pierzchnica

Prawa miejskie

1359–1869 i od 2019

Burmistrz

Stanisław Strąk

Powierzchnia

6,93 km²

Populacja (2019)
• liczba ludności
• gęstość


1069[1]
154,3 os./km²

Strefa numeracyjna

41

Kod pocztowy

26-015[2]

Tablice rejestracyjne

TKI

Położenie na mapie gminy Pierzchnica
Mapa konturowa gminy Pierzchnica, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Pierzchnica”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pierzchnica”
Położenie na mapie powiatu kieleckiego
Mapa konturowa powiatu kieleckiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Pierzchnica”
Ziemia50°41′50″N 20°45′11″E/50,697222 20,753056
TERC (TERYT)

2604154[3]

SIMC

0262310[4]

Urząd miejski
Urzędnicza 6
26-015 Pierzchnica
Strona internetowa

Pierzchnicamiasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie kieleckim, w gminie Pierzchnica[4]. Miejscowość jest od 1973 siedzibą gminy Pierzchnica; do 1954 roku była siedzibą gminy Drugnia.

Prawa miejskie w latach 1359–1869 oraz ponownie od 1 stycznia 2019[5][6].

Historia

Pierzchnica, pierwotnie wieś królewska, jako miasto królewskie została założona przez Kazimierza III Wielkiego na prawie magdeburskim pomiędzy 1359 a 1370 rokiem[7]. Dokładna data nadania praw nie jest znana. U Długosza występuje pod nazwą Pyrzsznycza. W rejestrze poborowym z 1579 r. zapisana jako Pyersnicza.
Według Długosza miasto było własnością królewską. Znajdował się tu drewniany kościół. Pierzchnica miała 19 łanów i 2 łany wójtowskie. Dziesięcina o wartości 10 grzywien szła na utrzymanie prebendy pierzchnickiej przy kieleckiej kolegiacie. Pierwotnie dziesięcina oddawana była biskupom krakowskim. W 1359 r. biskup Bodzanta przeznaczył ją na uposażenie tej właśnie prebendy[8].

W 1497 r. król Jan Olbracht nadał Pierzchnicy jarmark na św. Michała oraz ustanowił dla miasta dzień targowy we wtorek. W 1512 r. potwierdzono przywilej niemiecki dla miasta po tym, jak pierwotny dokument uległ zniszczeniu w czasie pożaru. Według lustracji z 1564 r. było tu 40 domów. Według rejestru poborowego powiatu wiślickiego z 1578 r. miasto dawało 8 florenów i 5 groszy szosu. Włącznie z podatkiem od rzemieślników i łanów miejskich pobór wynosił 14 florenów i 12 groszy. Pierzchnica była więc stosunkowo ubogą osadą (dla porównania Szydłów płacił 211 florenów, a Busko 151). Z czasem osada się rozrosła i wielkość czynszu podwyższono. W 1629 r. w Pierzchnicy było 50 domów, 5 piekarzy, 3 szewców i 3 rzeźników. W czasie potopu szwedzkiego miasto zostało spalone[8].

W 1780 r. król Stanisław August ustanowił dla Pierzchnicy nowe jarmarki: w tydzień po św. Filipie i Jakubie, na św. Wawrzyńca, św. Marcina i św. Mikołaja. Od 1774 r. właścicielem miasteczka był wojewoda sandomierski Maciej Sołtyk. Według ostatniej lustracji z 1789 r. znajdował się tu drewniany ratusz. W mieście było 65 domów katolickich oraz 5 żydowskich. W 1800 r. na miejsce drewnianego kościoła św. Małgorzaty Maciej Sołtyk wzniósł nowy kościół murowany.

Według spisu z 1827 r. w Pierzchnicy było 111 domów i 641 mieszkańców. W 1862 r. było tu 105 domów i 950 mieszkańców. W dziewiętnastym wieku, w porozumieniu z władzami carskimi, potomkowie Sołtyka, pobudowali w mieście fabrykę naczyń glinianych, która stanowiła główne źródło utrzymania dla mieszczan[9]. W 1869 r. za wielką pomoc powstańcom styczniowym, Pierzchnica utraciła prawa miejskie. Potem miejscowość należała do powiatu stopnickiego[10].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Konsultacje lokalne w sprawie nadania statusu miasta (2017)

Przeprowadzenie konsultacji zaplanowano w dniach od 1 maja do 30 czerwca 2017 r.[11] W konsultacjach wzięły udział 1933 osoby tj. 51,4% dorosłych mieszkańców gminy. Za przywróceniem praw miejskich Pierzchnicy opowiedziały się 1772 osoby tj. 91,7% głosujących, przeciw było 76 osób (3,9%), a wstrzymało się od głosu 85 osób (4,4%). W samej Pierzchnicy frekwencja w konsultacjach wyniosła 64,5% (552 osoby). Za przywróceniem praw miejskich było 93,7% (517 osób), przeciw było 2,7% (15 osób), a wstrzymało się 3,6% (20 osób). Uchwałą XXVI/72/17 Rada Gminy wystąpiła o nadanie Pierzchnicy statusu miasta[12]. Na podstawie pozytywnych konsultacji przeprowadzonych w 2017 roku postanowiono wystąpić w 2018 roku z wnioskiem o nadanie statusu miasta miejscowości Pierzchnica[13]. 1 stycznia 2019 status miasta został przywrócony[5].

W dniu 1 stycznia 2019 r. wyemitowano medal okolicznościowy, który upamiętnia fakt przywrócenia praw miejskich oraz postać Macieja Sołtyka.

Medal upamiętniający odzyskanie praw miejskich przez Pierzchnicę

Zabytki

(c) WiktorN.PL, CC BY-SA 3.0
Dzwonnica z 1800 r.
  • Układ przestrzenny miejscowości, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.447 z 31.08.1989)[14].
  • Zespół kościoła parafialnego (nr rej.: 132 z 31.08.1989)[14]:
    • kościół pw. św. Małgorzaty z lat 1798–1800 (nr rej.: 354 z 4.01.1957),
    • cmentarz kościelny z ogrodzeniem z przełomu XIX/XX w.,
    • dzwonnica z 1800 r.,
    • plebania z przełomu XIX/XX w.,
    • cmentarz parafialny z ogrodzeniem.
  • Szereg piwnic, które nie tylko stanowiły schrony w czasie wojen szwedzkich. Chroniła się tu ludność Pierzchnicy podczas dwóch wojen światowych. A przede wszystkim chowano tu wartościowe obrazy, figury i złoto, które było na wyposażeniu bogatych mieszkańców tej okolicy.

Organizacje pozarządowe

  • Fundacja Rozwoju Regionu Pierzchnica[15]
  • Dom Seniora im. Sue Ryder w Pierzchnicy[16]
  • Społeczny Ruch Trzeźwości w Pierzchnicy[17]
  • Klub Sportowy Polanie[18] założony w roku 1978. Zespół seniorów występuje obecnie w grupie I świętokrzyskiej A klasy. Stadion klubu mieści się przy ul. Lipowej; ma pojemność 400 miejsc (z czego 240 siedzących)[19]. Aktualnym trenerem jest Rafał Stefański. Poza tym klub ma swoje drużyny w rozgrywkach młodzieżowych[20]
  • Stowarzyszenie Oświatowo-Wychowawcze w Pierzchnicy
  • Stowarzyszenie Ziemi Pierzchnickiej[21]
  • Towarzystwo Przyjaciół Pierzchnicy
  • Zrzeszenie Sadowników

Zobacz też

  • Parafia św. Małgorzaty w Pierzchnicy

Przypisy

  1. Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 5,6 [dostęp 2022-03-16]
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 923 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. Rejestr TERYT, Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-18].
  4. a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. a b Dz.U. z 2018 r. poz. 1456 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2018 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta.
  6. 10 nowych miast w Polsce od 2019 roku.
  7. Anna Berdecka, Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333–1370 : chronologia i rozmieszczenie, w: Przegląd Historyczny, T. 65 (1974), z. 4, tabela 1 po s. 617.
  8. a b Pierzchnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 103.
  9. Pierzchnica.
  10. Pierzchnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 446.
  11. UCHWAŁA NR XXI/37/2017 RADY GMINY PIERZCHNICA z dnia 27 marca 2017 r., prawomiejscowe.pl [dostęp 2017-12-03] (pol.).
  12. UCHWAŁA NR XXVI/72/2017 RADY GMINY PIERZCHNICA z dnia 15 listopada 2017 r., prawomiejscowe.pl [dostęp 2017-12-05] (pol.).
  13. UCHWAŁA NR XXVI/72/2017 RADY GMINY PIERZCHNICA z dnia 15 listopada 2017 r.
  14. a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 30 [dostęp 2015-11-13].
  15. Fundacja Rozwoju Regionu Pierzchnica.
  16. Dom Seniora im. Sue Ryder w Pierzchnicy.
  17. Społeczny Ruch Trzeźwości w Pierzchnicy.
  18. Klub Sportowy Polanie.
  19. Kielecka Piłka - Polanie Pierzchnica - podsumowanie, kieleckapilka.pl [dostęp 2021-05-18].
  20. Kielecka Piłka - Polanie Pierzchnica - terminarz, kieleckapilka.pl [dostęp 2021-05-18].
  21. Stowarzyszenie Ziemi Pierzchnickiej.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Świętokrzyskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 51.4 N
  • S: 50.1N
  • W: 19.6 E
  • E: 22 E
Pierzchnica church p1040027.jpg
(c) WiktorN.PL, CC BY-SA 3.0
Saint Margaret church in Pierzchnica
POL Pierzchnica flag.svg
Flaga miasta i gminy Pierzchnica
Kielce County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Kielce County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 51.08 N
  • S: 50.52 N
  • W: 20.08 E
  • E: 21.21 E
Pierzchnica bell tower of st margaret church p1040055.jpg
(c) WiktorN.PL, CC BY-SA 3.0
Bell tower of Saint Margaret church in Pierzchnica
Medal okolicznościowy odzyskanie praw miejskich.jpg
Autor: Romuald Sadowski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Awers przedstawia wizerunek Macieja Sołtyka oraz ścianę frontową kościoła pw. św. Małgorzaty w Pierzchnicy. na rewersie umieszczono herb Pierzchnicy, symboliczny 1 grosz pierzchnicki z rokiem 2019 oraz napis ODZYSKANIE PRAW MIEJSKICH
POL Pierzchnica COA.svg
Herb gminy Pierzchnica