Pies służbowy

Pies policyjny razem ze swoim przewodnikiem

Przyczepa do przewozu psów policyjnych

Pies służbowy – specjalnie wyszkolony pies do wykonywania zadań związanych z egzekwowaniem prawa lub zapewnieniem bezpieczeństwa fizycznego ludzi, będący na służbie w policji (pies policyjny), wojsku, straży granicznej, straży pożarnej, służbie więziennej, straży ochrony kolei lub wydziale kontroli celnej, wykorzystywany ze względu na wybitne zdolności węchowe (wykrywania i rozróżniania różnych zapachów w różnych stężeniach) oraz zdolność podążania za konkretnym zapachem aż do wykonania zadania^{[1][2][3][4][5]}.

Każdy wyszkolony pies ma wykwalifikowanego opiekuna-przewodnika, który współpracuje z psem w celu pomyślnego wykonania powierzonego im zadania, a także zapewnia psu opiekę i dba o jego wyszkolenie^[2].

Zdolności węchowe wyszkolonego psa są także wykorzystywane w cywilnych akcjach ratunkowych i poszukiwawczych (pies ratowniczy) oraz przez prywatne firmy w celu zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Wymagania stawiane psu

Trening psa policyjnego

Szkoleniu poddawane są psy z grupy psów pasterskich^[1]. Są to psy pracujące, które potrzebują zadań do wykonania^[1]. W siłach specjalnych amerykańskiej marynarki zwykle trenuje się owczarki holenderskie i belgijskie owczarki malinois, które są lżejsze i szczuplejsze niż owczarki niemieckie^[1].

Nie każdy pies nadaje się do wypełniania zadań w służbie policyjnej^[1]. Pies taki musi mieć wybitny węch i wykazywać chęć do tropienia oraz lokalizowania niewidocznych obiektów (ludzi, narkotyków, materiałów wybuchowych itp.) za pomocą swojego nosa, a nie oczu, oraz być w idealnej kondycji fizycznej (umięśniony, zwinny i wytrzymały)^[1].

Psy przeznaczone do patrolowania dodatkowo muszą także mieć specyficzne cechy charakteru^[6], takie jak: bycie nieustraszonym, mentalność łowcy (nieodparta, instynktowna chęć pogoni za ofiarą, chęć jej schwytania i posiadania, nawet w przypadku, gdy ofiara jest większa od niego), pewna doza agresywności w stosunku do ludzi, podejmowanie walki zamiast ucieczki nawet w przypadku ewentualnego odniesienia ran, skoncentrowanie na wykonaniu zadania, odporność na elementy mogące prowadzić do rozproszenia uwagi (np. hałas, nieznane, wąskie, ciemne obiekty, woda, niestabilne podłoże itp.), chętne aportowanie, a zarazem wykazywać absolutne podporządkowanie rozkazom swojego przewodnika-człowieka (posłuszeństwo)^[1].

Do celów patrolowych w wojsku stosowane są np. psy rasy malinois, które są asertywne i agresywne, zaś do detekcji – psy rasy labrador, które nie wykazują agresywności w stosunku do ludzi^[1].

Niestety do tej pory nie udało się uzyskać dowodów potwierdzających, że szkolenie psów spełnia wymogi naukowe, tzn. zapewnia powtarzalne i weryfikowalne rezultaty testów^[2].

Zdolności węchowe psa

Psi nos

Partnerzy – pies wojskowy z żołnierzem, jego opiekunem i przewodnikiem

W naturze pies wykorzystuje węch do lokalizowania zdobyczy oraz do analizowania sygnałów zapachowych innych psów, co pozwala mu na komunikowanie się i koordynowanie jego funkcji socjalnych w grupie^[7].

Dobrowolne oddanie człowiekowi i chęć sprawienia mu przyjemności w zamian za jedzenie i opiekę, przy jednoczesnym odrzuceniu kontaktów z przedstawicielami własnego gatunku – cechy niespotykane na tym poziomie u innych gatunków zwierząt względem ludzi – umożliwiły współpracę psa z człowiekiem na zasadzie partnerstwa^[1].

Wyczuwany przez psa zapach człowieka pozwala mu ocenić stan emocjonalny, zarówno właściciela psa, jak i jego gościa^[7]. W zależności od stanu emocjonalnego i zdrowotnego człowieka pies może reagować w różny sposób, np. specjalnie wytresowane potrafią z 15 do 45 minutowym wyprzedzeniem ostrzec swojego właściciela o zbliżającym się ataku padaczki^[7]. Pies wykazuje fenomenalną zdolność wykrywania i identyfikowania zapachu ludzi, np. bez trudności potrafi w pomieszczeniu wykryć obecność jednego odcisku palca na szklanej płytce do trzech tygodni od momentu wykonania odcisku; poza pomieszczeniami zamkniętymi okres ten jest krótszy^[7].

W nosie psa znajduje się średnio 220 milionów receptorów zapachu (komórek węchowych nabłonka węchowego), podczas gdy człowiek ma ich jedynie 5 milionów^[1]. Czułość psiego nosa przewyższa czułość jakiegokolwiek urządzenia^[2].

Z łbem pochylonym ku ziemi lub uniesionym do góry pies rejestruje molekuły odorantów w celu zlokalizowania obiektu poszukiwań, poruszając się po ósemce lub po wzorze serpentynowym^[1]. Organ węchowy psa umożliwia mu rozpoznawanie pozostałości zapachu mieszaniny chemicznych związków i podążanie za tym zapachem w kierunku źródła aż do zlokalizowania obiektu, który ten zapach wydziela, np. poszukiwany zbiegły więzień^[8]. Pies może rejestrować zapach prosto ze źródła, które ten zapach eliminuje lub może rejestrować pozostałości zapachu, czyli zapach, który pozostał na miejscu, w którym już nie ma, ale uprzednio znajdowało się źródło tego zapachu^[9]. Pomimo przebywania w atmosferze różnych silnych i słabych zapachów pies jest w stanie je odróżnić i podążyć śladem jednego z zapachów w poszukiwaniu źródła tego jednego, wybranego zapachu^[9].

Psy przeznaczone do służby muszą być uprzednio szkolone, a przez cały czas trwania służby podnoszone są ich kwalifikacje^[3]. Szkolenie psów jest oparte na doświadczeniach przeprowadzonych przez Iwana Pawłowa, czyli powiązania specyficznego zapachu z nagrodą (np. smaczny kąsek)^[3].

Ekstremalna wrażliwość zmysłu węchu psa była badana i została potwierdzona w licznych badaniach^[7][10], aczkolwiek nie istnieje prosta metoda badania zdolności węchowych psów^[10].

Pozornie paradoksalnie, istnieją substancje, na które pies nie reaguje w stężeniach znacznie niższych od tych, na które zareagował człowiek^[7]. Jednak w większości przypadków węch psa jest znacznie lepszy niż człowieka, np. zdolność wykrycia kwasu masłowego (składnik ludzkiego potu i zarazem prominentny element „portretu zapachowego” wykorzystywanego przez psa podczas tropienia) jest u psa od miliona do stu milionów razy lepsza niż zdolność jego wykrycia przez człowieka, co mogłoby świadczyć, że pies jest zdolny do wykrycia 1 miligrama kwasu masłowego znajdującego się w 100 milionach metrów sześciennych powietrza^[7]. Pies nie każdy zapach odbiera jako przyjemny^[7].

Trwają także badania nad wykorzystaniem psiego węchu do wczesnego i nieinwazyjnego wykrywania chorób nowotworowych u ludzi^[11], np. czerniaka skóry^[8].

Pies wojskowy na służbie

Na zdolności węchowe i wydajność pracy psa służbowego mają wpływ warunki zewnętrzne i ogólna kondycja, np. przegrzanie, przepracowanie czy intensywny wysiłek fizyczny zmniejszają nie tylko jego koncentrację, ale również zdolność węchową psa, gdyż pies może jednocześnie wykonywać tylko jedną z funkcji: wąchanie (niezbędne do tropienia) albo dyszenie (ma za zadanie ochładzanie ciała)^[12]. Odpowiedni trening pozwala częściowo wyeliminować ograniczenia fizjologiczne spowodowane intensywnym wysiłkiem fizycznym i umożliwia psu przystosowanie do pracy w ekstremalnych warunkach^[12].

Zadania psa służbowego

Wyszkolony pies przy pracy na lotnisku

Naszywka na rękawie przewodnika psa służbowego Straż Ochrony Kolei

W policji psy są szkolone do wykonywania m.in. następujących zadań^{[3][9][13][14][15]}:

• patrolujących – pies razem z policjantem-przewodnikiem przemierza ulice w mieście, aby zapobiegać ewentualnym przestępstwom i wykroczeniom (oddziaływanie prewencyjne), a w razie potrzeby broni bezpieczeństwa swojego przewodnika (umiejętności obrończe)
• tropiących (praca węchowa) – pies podążający za zapachem pozostawionym przez osobę zaginioną lub przestępcę-uciekiniera na danym obiekcie (np. siedzenie w samochodzie, część ubrania) w przypadku, gdy istnieje prawdopodobieństwo, że oddalili się pieszo niezbyt daleko; psy operują zarówno w terenie zabudowanym, jak i otwartym; do przeprowadzenia poszukiwań potrzebny jest przedmiot, na którym zachował się zapach poszukiwanego oraz znajomość miejsca, w którym był widziany; im szybciej zostaną podjęte poszukiwania tym większa jest szansa, że pies odkryje ślad zapachowy i za nim podąży
• poszukiwawczo-lokalizacyjnych, czyli do wykrywania (wyszukiwania zapachów):
  • narkotyków: kokainy, heroiny, marihuany, np. psy obwąchujące bagaże i pasażerów na lotniskach i przejściach granicznych; umiejące „złapać” zapach danego narkotyku, nawet gdy został z premedytacją zamaskowany innymi zapachami
  • niezadeklarowanych pieniędzy (gotówki)
  • ukrytych ludzi, np. w przyczepie samochodu ciężarowego
  • przemycanych lub niedozwolonych produktów, np. spożywczych podczas przekraczania granicy
  • substancji łatwopalnych lub zapalających w przypadku z premedytacją wznieconych pożarów (podpaleń), pomimo wszechobecnego odoru spalenizny (ang. arson detection dogs)
  • materiałów wybuchowych, np. kontrola bagaży na lotniskach, kontrole antyterrorystyczne; w takich przypadkach pies uczony jest, aby nie dotykał znalezionych obiektów, a jedynie sygnalizował przewodnikowi ich obecność
• poszukiwawczo-ratowniczych – do lokalizowania osób zaginionych np. w lesie czy w trudno dostępnym terenie (góry, płynąca woda, śnieg); takie psy muszą także umieć doskonale pływać
• ratowniczych do wykrywania obecności żywych ludzi – psy szukają zapachu ludzkiego; są stosowane do lokalizowania rannych osób, np. ofiar trzęsienia ziemi, osób uwięzionych w zawalonym budynku; współcześnie psy ratownicze są szkolone także w kierunku poszukiwania zwłok ludzkich, aby sygnalizowały przewodnikowi dotarcie do zarówno żywego, jak i martwego człowieka^[16]

W policji kryminalnej w wydziale do spraw zabójstw psy są wykorzystywane do wykonywania następujących zadań^[3][13][14]:

• poszukiwania i precyzyjnej lokalizacji zwłok (po angielsku tzw. cadaver dog lub decomp dog) – specjalnie wytresowane psy reagujące na zapach rozkładającego się ciała w podłożu, jak i w powietrzu, zarówno w przypadku osób niedawno zmarłych, jak i zmarłych pewien czas temu (z reguły są to dwie różne specjalizacje dla psa); poszukują osób zaginionych, co do których istnieje duże prawdopodobieństwo, że są martwe lub w przypadku, gdy morderca przyznał się do zabicia ofiary, ale zapomniał, gdzie dokładnie ukrył zwłoki; psy specjalizują także się w szukaniu wisielców, topielców i zwłok ukrytych pod powierzchnią wody (w tym przypadku podczas poszukiwań pies znajduje się w łodzi lub podąża linią brzegową); psy o takich umiejętnościach są stosowane zarówno w przypadkach aktualnych śledztw, jak i niewyjaśnionych morderstw; wskazane przez psa miejsce, czyli miejsce najbardziej intensywnego odoru rozkładu ludzkiego ciała, nie zawsze pokrywa się z miejscem ukrycia zwłok, albowiem odory rozkładu zwłok ludzkich ukrytych pod powierzchnią ziemi nie zawsze unoszą się do góry w linii prostej ze względu m.in. na strukturę gleby i jej przepuszczalność itp.^[16]; po pozostawionych resztkach zapachu psy są także w stanie wskazać miejsce, w którym tymczasowo przebywały zwłoki, np. bagażnik samochodu, w którym przewożono zwłoki^[9]
• poszukiwania i precyzyjnej lokalizacji specyficznych pozostałości ludzkich (ang. human remains specialist dogs), np. krwi, szkieletu czy śladowych pozostałości zwłok znajdujących się na różnych etapach rozkładu; są to wysoko wyszkolone psy, a ich trenowanie wymaga intensywnej współpracy anatomopatologa, koronera i antropologa

Ponadto psy szkoli się także do poszukiwania i precyzyjnej lokalizacji historycznych pozostałości ludzkich (ang. Historical Human Remains Detection Dogs), np. do poszukiwania historycznych grobów podczas prac archeologicznych czy wykopaliskowych, zapomnianych miejsc pochówku^[17].

W wojsku psy są szkolone do wykonywania następujących zadań^[3][9][2]:

• zwiadowczych – pies wychwytujący obcy zapach osoby lub przedmiotu w powietrzu i dyskretnie informujący o tym swojego przewodnika
• patrolujących, np. podczas patroli wykonywanych przez Wojska Ochrony Pogranicza (od 1990 Straż Graniczna^[18])
• wartowniczych – ochrona obiektów wojskowych przed intruzami lub atakiem terrorystycznym
• poszukiwawczo-lokalizacyjnych, czyli wykrywania:
  • materiałów wybuchowych i bomb (w tym przypadku pies wyuczony jest, że sygnalizuje jedynie obecność bez zbliżania się do bomby czy zakłócania niebezpiecznego terenu)
  • tuneli i bunkrów
• tropiących – pies na długiej smyczy pracujący po cichu w dzień i w nocy, podążający za śladem zapachowym pozostawionym na podłożu w terenie i dyskretnie ostrzegający swojego przewodnika przed zbliżeniem się do celu – tropionego obiektu, np. używany podczas wojny w Wietnamie do wykrywania kierunku ruchów wroga

W czasie II wojny światowej psy były wykorzystywane w łączności do przenoszenia meldunków (pies meldunkowy), oprócz stania na warcie (pies wartowniczy), wykrywania min (pies saperski) i dostarczania na linię frontu materiałów opatrunkowych (pies sanitarny), amunicji i żywności^[19].

O wykonaniu zadania pies informuje swojego przewodnika-opiekuna szczeknięciem lub przyjęciem odpowiedniej, wyuczonej pozycji, np. siadu lub pozycji leżącej^[3], a także uczony jest, że „zapach należy do niego”, ale nie wolno mu zbliżać się czy dotykać poszukiwanego obiektu (np. bomby, zwłok)^[3]; nie dotyczy to psów patrolujących i tropiących, mających za zadanie schwytanie przestępcy.

W Polsce

Pies policyjny

Jedyny w Polsce ośrodek szkolenia policjantów-przewodników i tresury psów służbowych na potrzeby policji – Zakład Kynologii Policyjnej – mieści się w Sułkowicach^[20]. W ośrodku szkolone są głównie psy patrolowe, tropiące i patrolowo-tropiące, ale także psy do wykonywania zadań specjalnych: do wyszukiwania zapachu narkotyków, materiałów wybuchowych, zwłok ludzkich na lądzie i w wodzie oraz do identyfikacji śladów zapachowych ludzi^[20]. Psy szkolone są metodą „smakołykowo-wyróżnieniową”, tzn. za prawidłowe wykonanie zadania pies jest nagradzany przez opiekuna głosem, głaskaniem i ulubionym smakołykiem lub zabawą z ulubioną zabawką^[21]. W tym współpracującym duecie pies jest oddanym i lojalnym partnerem policjanta-przewodnika, podczas gdy człowiek jest jego opiekunem i ponosi za niego odpowiedzialność^[20]. Do zadań policjanta-przewodnika psa służbowego i jego psa należą: patrolowanie ulic, zapewnianie bezpieczeństwa ludzi podczas imprez masowych, asystowanie podczas konwojowania więźniów, tropienie niebezpiecznych osób w pomieszczeniach zamkniętych i w terenie, przeprowadzanie pogadanek w szkołach na temat bezpiecznego zachowania podczas kontaktu z psem itd^[21].

Pies osmologiczny

W Polsce specjalnie wyszkolone psy, odznaczające się wybitnymi zdolnościami węchowymi, wykorzystuje się w kryminalistyce (w wydziale do spraw zabójstw) do badań osmologicznych, czyli identyfikowania przestępcy na podstawie próbek zapachu pobranych i zabezpieczonych na miejscu przestępstwa, porównanych przez psa z zapachem oskarżonego. Osmologia (identyfikacja przestępcy przez psa po zapachu) jest nową i dopiero rozwijającą się techniką kryminalistyczną, którą zainicjowali polscy specjaliści z policji kryminalnej, a która wzbudziła zainteresowanie w innych krajach i obecnie znajduje się na etapie udoskonalania i wdrażania do arsenału metod dochodzeniowych^[22][23][24].

Pies ratowniczy

W Polsce specjalnie wyszkolone psy ratownicze są też wykorzystywane w jednostkach straży pożarnej w grupach poszukiwawczo-ratowniczych^[5]. Są to psy ratowniczo-poszukiwawcze^[5]. Ich zadaniem jest poszukiwanie rannych ludzi, leżących pod gruzami na skutek katastrofy budowlanej^[5]. Psy są trenowane na specjalnym poligonie, tzw. gruzowisko do ćwiczeń^[5].

Psy mogą być też dodatkowo szkolone w sztolniach i wyrobiskach kopalnianych na różnych poziomach głębokości, aby w razie potrzeby, razem z ekipą ratownictwa górniczego, mogły nieść pomoc górnikom podczas katastrof w kopalniach węgla kamiennego^[5].

Pies lawinowy

W akcjach ratunkowych ze specjalnie wyszkolonych psów korzysta też Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe^[25]. Są to psy lawinowe^[25]. Ich zadaniem jest poszukiwanie osób zasypanych śniegiem, np. w wyniku lawiny^[25]. Przed nastaniem sezonu zimowego w Tatrach TOPR stara się, aby psy przeszły trening, który ma za zadanie przypomnieć im ich zadania^[25]. Trening przypominający ma miejsce w naturalnych warunkach śniegowych, np. w Austrii na lodowcu w dolinie Stubaital, gdzie wysokość pokrywy śniegu przekracza 2 metry^[25].

Śmierć i upamiętnienie sześciu psów policyjnych z Komendy Stołecznej Policji

21 lutego 2020 w wyniku awarii sieci ciepłowniczej tragicznie zginęło 6 psów pełniących służbę w Komendzie Stołecznej Policji. Zdarzenie miało miejsce w obiekcie policyjnym przy ul. Jagiellońskiej w Warszawie^[26]. Wszystkie psy zmarłe w trakcie tego wydarzenia zostały z rozkazu komendanta stołecznego Policji 5 marca 2020 upamiętnione tablicą umieszczoną w Laboratorium Kryminalistycznym KSP w Pałacu Mostowskich w Warszawie^[27].

Zobacz też

• Pies przeciwpancerny
• Pies pomocnik
• Czterej pancerni i pies – serial telewizyjny
• Przygody psa Cywila – serial telewizyjny
• Bioczujnik

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Wortal o osmologii autorstwa Tomasza Bednarka