Pieszyce

Pieszyce

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Panorama Pieszyc ze zboczy Grodziska
Herb
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	dzierżoniowski
Gmina	Pieszyce
Prawa miejskie	1962
Burmistrz	Dorota Konieczna-Enözel
Powierzchnia	17,72 km²
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość	6928[1] 391 os./km²
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	58-250 do 58-252
Tablice rejestracyjne	DDZ
Położenie na mapie gminy Pieszyce Pieszyce
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pieszyce
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Pieszyce
Położenie na mapie powiatu dzierżoniowskiego Pieszyce
50°42′46″N 16°34′56″E/50,712778 16,582222
TERC (TERYT)	0202034
SIMC	0984396
Urząd miejski ul. Kościuszki 2 58-250 Pieszyce
Strona internetowa
BIP

Staw w Bratoszowie z panoramą na Wielką Sowę i Góry Sowie

Wielka Sowa z wieżą widokową – najdalej na południe wysunięty zakątek Pieszyc

Pałac w Pieszycach – obiekt prywatny, zamknięty dla ruchu turystycznego

Dom Tkacza w Rościszowie

Pieszyce na tle Ślęży widziane z Przełęczy Jugowskiej

Sowiogórskie szlaki w obrębie Gminy Pieszyce z widokiem na najwyższy szczyt Sudetów Środkowych – Wielką Sowę

Pieszyce (niem. Peterswaldau) – miasto leżące w południowo-zachodniej Polsce na Dolnym Śląsku, w województwie dolnośląskim, w powiecie dzierżoniowskim.

Według danych GUS z 31 grudnia 2021 r. miasto liczyło 6928 mieszkańców^[1].

Położenie

Miasto jest położone u podnóża Gór Sowich w Kotlinie Dzierżoniowskiej, ciągnie się kilka kilometrów wzdłuż Pieszyckiego Potoku (niem. Peterswaldauer Wasser^[2]).

Historia

Peterswald (późniejszy Peterswaldau, Petriwalde^[3], Peterswalt^[4], Pietrolesie^[5], Pieszyce) – został wspomniany po raz pierwszy w dokumencie wydanym w 1258 roku w Nysie przez biskupa Tomasza I. Dokument dotyczył przydzielenia kaplicy w Pieszycach praw, dzięki którym stała się samodzielnym kościołem z własnym kapłanem^[6]. Dokumenty z 1258 roku ujawniają także, że właścicielem tej wsi był rycerz Otton z Wilina^[7]. Nazwa Peterswald (Piotrowy Las) może nawiązywać do początków istnienia tej miejscowości, która prawdopodobnie powstała na miejscu wyciętego lasu^[4].

Początek przemysłu włókienniczego w Pieszycach

W 1705 roku właścicielem majątków w Pieszycach został Bernhard Bonit von Mohrenthal, kupiec i potentat branży tekstylnej, który pragnął rozwinąć w Pieszycach przemysł włókienniczy. Nie było to proste zadanie, ponieważ brakowało w Pieszycach specjalistów w tej dziedzinie (w Pieszycach i Kamionkach pracowało zaledwie 14 tkaczy). W 1714 roku w Pieszycach pojawił się wykańczalnik Johann Christoph Klette, który w 1717 otrzymał cesarski przywilej wyłączności na wytwarzanie materiałów z drojetu oraz ze spilśnionej etaminy, nie zatrzymał jednak tego przywileju na długo, ponieważ utracił go po proteście wykańczalników dzierżoniowskich. Po sprzedaży dóbr w 1721 nowy właściciel hrabia Erdmann von Promnitz kontynuował inicjatywę swojego poprzednika poprzez wspieranie Johanna Christopha Klettego i Johanna Christiana Schmidta. W 1722 roku wybudował przy drodze do Piskorzowa manufukturę-wykańczalnię. Kompleks fabryczny składał się również z czesalni, folusz i magla sukienniczego. W latach 1728-1730 wykańczalnia Promnitza zyskała na wartości i popularności do tego stopnia, że jeszcze 150 lat później w archiwum dworskim przechowywano wyprodukowane w tej wykańczalni próbki materiałów^[8].

Powstanie tkaczy śląskich

Znamiona kryzysu, które pojawiły się na przełomie stuleci okazały się zapowiedzią załamania przemysłu włókienniczego w rejonie Gór Sowich. Kryzys doprowadził do powstania tkaczy śląskich w 1844 roku^[9]. To wydarzenie stało się nie tylko symbolem kryzysu, usłyszała o nim cała Europa i chociaż dotyczył on także całych ówczesnych Niemiec, to okazał się najbardziej dotkliwy w okolicach Gór Sowich^[10]. Aleksaner Scheer opisał problem w następujący sposób:

Od 7 lub więcej lat nie mają szczęścia sprawić sobie jakiejkolwiek części garderoby; ich nakrycia składają się z łachmanów, ich mieszkania rozpadają się, ponieważ nie są w stanie ponieść kosztów remontu; nieudane zbiory kartofli, w ciągu ostatnich dwóch lat, skazały ich na najtańsze pośledniejsze lub pastewne gatunki ziemniaków, skazani również są na czarną lub pastewną mąkę; mięso pojawia się jedynie u niektórych na Wielkanoc, Zielone Świątki czy Boże Narodzenie. Ubrania do kościoła (odświętne) zostały już dawno sprzedane albo zastawione; oni wstydzą się chodzić do kościoła w swoich łachmanach i pozbawieni są w ten sposób nawet tej duchowej pociechy w swoim nieszczęściu^[11].

3 czerwca 1844 w Pieszycach rozpoczęły się rozruchy. Czarę goryczy przelało w tym przypadku zatrzymanie jednego z tkaczy Wilhelma Medera za śpiewanie Krwawy sąd i wymienienie w piosence nazwiska Zwanzingera, jednego z najbogatszych fabrykantów. 4 czerwca tkacze ruszyli pod firmę Zwanzingera, byli jednak nastawieni pokojowo, aczkolwiek prowokacyjne zachowanie służby i pracowników Zwanzingera doprowadziło do zdemolowania magazynów i kantorów. Po tym wydarzeniu właściciel razem ze swoją rodziną uciekli do Wrocławia. Pastorowi udało się nakłonić tkaczy do rozejścia, jednak wieści szybko się rozeszły i do Pieszyc zaczęli napływać robotnicy z innych miejscowości, którzy także mieli dosyć kryzysu. Na nowo zaczęło się niszczenie majątku Zwanzingera. Starosta powiatowy Prittwitz oraz hrabia Pfeil-Burghaus próbowali uspokoić tłum, jednak ich próby nie odniosły zamierzonych skutków. Na pomoc musieli wezwać wojsko z garnizonu w Świdnicy. Ostatecznie powstanie zostało stłumione, jednak i tak zwróciło ono uwagę prasy oraz władz państwowym, dzięki czemu opracowano program pomocy tkaczom^[12].

Obozy pracy

W 1941 roku na terenie obecnego powiatu Dzierżoniowskiego zaczęły powstawać obozy pracy, jeden z większych znajdował się na pograniczu Dolnych Pieszych i Bielawy, nosił on nazwę Sportschule. W późniejszych latach został filią Gross Rosen. Był to obóz wyłącznie żydowski, znajdowało się w nim około 1400 kobiet różnej narodowości^[13].

Administracja od 1945 roku

Przekazanie przez armię radziecką władzom polskim administracji Dolnego Śląska miało miejsce w 1945 roku, co pozwoliło na organizację struktur władzy i podział województwa na jednostki administracyjne. Pełnomocnikiem Rządku RP na Gminę Peterswaldau został Henryk Biernacki, który w późniejszych latach został pierwszym burmistrzem Pieszyc. Do pierwszych decyzji nowych władz należała między innymi zmiana nazw ulic oraz nazw okolicznych wsi z niemieckich na polskie^[14].

W wyniku reformy administracji w 1954 r. utworzono gromadę Pieszyce, zanim zaczęła funkcjonować, przekształcono ją na osiedle. 18 lipca 1962 osiedle przekształcono w miasto^[15]. W latach 1954-1972 Pieszyce były siedzibą władz gromady Pieszyce, do której nie należały. W reformie administracji z 1 stycznia 1973 utworzono gminę Pieszyce, włączając obszar gromady do miasta.

1 stycznia 2016 Pieszyce zmieniły obszar miasta a gmina Pieszyce zmieniła rodzaj z miejskiej na miejsko-wiejską. Formalnie odbyło się to przez odebranie 1 stycznia 2016 statusu miasta gminie miejskiej Pieszyce z równoczesnym nadaniem statusu miasta miejscowości Pieszyce i określeniem nowych granic miasta w gminie miejsko-wiejskiej Pieszyce^[16].

Zmiana nazwy miejscowości

Spolszczono nazwę Peterswaldau na Pietrolesie, jednak funkcjonowały w obiegu także nazwy Piotrowin, czy też Piotrowy Las. W 1947 roku nazwa miejscowości została ponownie zmieniona, tym razem na Pieszyce, nie jest jednak nigdzie podane, dlaczego doszło do takiej zmiany^[5].

Przemysł włókienniczy po wojnie

W 1946 roku utworzono Państwową Wytwórnię Tkanin Technicznych nr 16 w Pietrolesiu, która podlegała Zjednoczonemu Przemysłowi Bawełnianemu w Dzierżoniowie, a od 1947 roku Zjednoczeniu Tkanin Technicznych w Łodzi. Stopniowo uruchomiono kolejne fabryki na terenie Pietrolesia oraz Kamionkowa, a następnie w 1947 przekształcono je w Pieszyckie Zakłady Przemysłu Bawełnianego^[17].

Powódź tysiąclecia

Ulewy, jakie nawiedziły Pieszyce 17 i 18 lipca 1997 roku doprowadziły do znacznego podwyższenia się wody w zazwyczaj niewielkich i spokojnych potokach (Pieszycki Potok oraz Kłomnica). Alarm powodziowy został ogłoszony, dopiero gdy woda wylała się z koryt potoków (powódź tysiąclecia). Opanowanie żywiołu okazało się trudne, pod wodą znalazło się 35% powierzchni gminy. Całkowicie zniszczonych zostało 9 budynków mieszkalnych, nie jest jednak dokładnie podane, ilu mieszkańców ewakuowano, według niektórych źródeł było 35, a według innych 65 osób^[18].

Zabytki

Kościół św. Antoniego, (XIX w.)

Zespół zamkowo-pałacowy, (XVII-XVIII w.)

Mury obronne, XVII w.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty^[19]:

• kościół parafialny pw. św. Jakuba, gotycki z prezbiterium z XIV wieku i wieżą z 1525 r. przebudowany w XVIII wieku i na początku XX. Wejście ozdobione gotyckim portalem, a wewnątrz zespół nagrobków renesansowych i barokowych z XVI I XVII wieku^[20]
• kościół pw. św. Antoniego, poewangelicki, obecnie parafii rzym.-kat., wzniesiony ok. 1873^[19]. Budowla w stylu neogotyckim, na planie krzyża, z obrazami pędzla A. Borna we wnętrzu^[21]
• zespół zamkowo-pałacowy, z XVII-XVIII w.
  • zamek-pałac z 1550 r., przebudowany w latach 1615-1617^[22] jako renesansowy. W latach 1679 i 1710 został rozbudowany na wspaniałą barokową rezydencję. Pałac otacza park, w którym są resztki fos, murów obronnych i rzeźb. Pieszycki pałac był jednym z najokazalszych na Śląsku. 3 tys. m² powierzchni użytkowej, 60 pokoi i piękny park. W XVII w. zwany był Śląskim Wersalem. W okresie II wojny światowej mieścił obóz koncentracyjny dla kobiet. Po wojnie doraźnie remontowany. Jeszcze w latach 70. XX stulecia wykorzystywany na kolonie i obozy. Później stopniowo niszczał i był rozgrabiany. W grudniu 2000 roku zakupili go Alicja i Marjan Hajdukowie z Las Vegas
  • park, z XVII w., XVIII-XX w.
  • zabudowa podzamcza:
    • Dwór w Pieszycach, obecnie dom mieszkalny, pl. Zamkowy 2, z 1580 r., 1818 r.
    • dom, pl. Zamkowy 3, z połowy XVII w., 1818 r.
    • budynek gospodarczy, obok domu nr 3, z pierwszej połowy XVI w., 1818 r.
    • brama na dziedziniec gospodarczy, z początku XVIII w.
    • mury obronne, z XVII w.
• zajazd, ul. Kopernika 138, z 1812 r.
• Ruiny piastowskiego zamku w Pieszycach z drugiej połowy XIII wieku – znajduje się ponad wsią Rościszów na porośniętym lasem szczycie wzniesienia Grodzisko (535 m n.p.m.). Od leżącej nieco na południe, znacznie wyższej Góry Zamecznej, oddzielony jest przełęczą. Zbudowany został na planie trzech okręgów, z centralnym położonym na szczycie. Każdy z nich miał oddzielony od siebie obwód obronny. Część centralna była wyniesiona w stosunku do przedzamczy. W obrębie tej części zamku znajdował się dziedziniec oraz podpiwniczony budynek mieszkalny wykonany z kamienia, drewna i gliny. Na dziedziniec prawdopodobnie prowadziła wysunięta przed lico wału ufortyfikowana wieża bramna. Zasięgiem obejmuje obszar o powierzchni prawie 1,5 ha. Badania archeologiczne skoncentrowane zostały na jego najwyższej części, która nazwana została zamkiem górnym, w odróżnieniu od dwóch podzamczy. Odkryte w trakcie badań wykopaliskowych obiekty mieszkalne, urządzenia obronne, a także zbiór zabytków ruchomych, wskazuje na to, że warownia funkcjonowała w drugiej połowie XIII wieku. Wielkość założenia oraz stopień ufortyfikowania sugeruje, że było ono własnością książęcą Śląskich Piastów. Powstanie zamku wiązać można z intensywną kolonizacją terenów górskich w XIII wieku i chęć zabezpieczenia południowej granicy Śląska od strony Czech. W tym wypadku wchodziłaby w grę ochrona przejścia górskiego na Przełęczy Walimskiej. Nie wiadomo z jakiego powodu zamek został opuszczony^[23].

Kościół św. Jakuba

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Antoniego
  • parafia św. Jakuba
• Kościół Zielonoświątkowy:
  • zbór w Pieszycach (ul. 3 Maja 2)
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Pieszyce (Sala Królestwa Dzierżoniów)^[24]

Struktura powierzchni

Do Gminy Pieszyce należy symbol Gór Sowich – wieża widokowa na najwyższym szczycie Gór Sowich – Wielkiej Sowie.

Według danych z roku 2002^[25] Pieszyce mają obszar 63,6 km², w tym:

• użytki rolne: 49%
• użytki leśne: 42%

Miasto stanowi 13,29% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2007^[26]:

Piramida wieku mieszkańców Pieszyc w 2017 roku^[27].

Transport i komunikacja

Początki kolei żelaznych w Pieszycach sięgają przełomu XIX i XX wieku. W październiku 1900 roku zakończono budowę i uruchomiono 10,8 km 1-torową linię kolejową Dzierżoniów-Pieszyce-Bielawa Zachodnia. Linia ta funkcjonowała do grudnia 1976, w styczniu 1977 zawieszono przewozy, zarówno pasażerskie jak i towarowe. W 1978 rozpoczęto demontaż torowiska na całej długości linii^[28].

Według stanu na luty 2018 r. miejscowość jest objęta siecią publicznej komunikacji autobusowej funkcjonującej na obszarze powiatu dzierżoniowskiego, organizowanej przez Zarząd Komunikacji Miejskiej w Bielawie^[29].

Współpraca międzynarodowa^[30]

• Schortens
• Świecie

Sąsiednie gminy

Bielawa, Dzierżoniów, Nowa Ruda (gmina wiejska), Świdnica, Walim

Przypisy

Bibliografia

• M.M. Goliński M.M., J.J. Kęsik J.J., L.L. Ziątkowski L.L., Pieszyce od czasów najdawniejszych do końca XX wieku, 2002, ISBN 83-7322-280-4 .

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa miasta
• Peterswaldau (1) Średnie, Dolne, Górne, Królewskie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 23 .