Pilaszkowice Pierwsze

Pilaszkowice Pierwsze

wieś
Stawy rybne
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	świdnicki
Gmina	Rybczewice
Liczba ludności (2011)	314[1]
Strefa numeracyjna	81
Kod pocztowy	21-065[2]
Tablice rejestracyjne	LSW
SIMC	0390320
Położenie na mapie gminy Rybczewice Pilaszkowice Pierwsze
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pilaszkowice Pierwsze
Położenie na mapie województwa lubelskiego Pilaszkowice Pierwsze
Położenie na mapie powiatu świdnickiego Pilaszkowice Pierwsze
50°59′12″N 22°50′53″E/50,986667 22,848056

Pilaszkowice Pierwsze – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie świdnickim, w gminie Rybczewice^[3][4].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa lubelskiego. Przed rokiem 1975 wieś należała do powiatu krasnostawskiego. Leży przy drodze wojewódzkiej nr 837, na prawym brzegu Giełczewki.

Wieś stanowi sołectwo gminy Rybczewice^[5].

Młyn wodny nad rzeką Giełczew.

Historia

Historia Pilaszkowic sięga przynajmniej XIV wieku. Nazwa miejscowości pojawiła się w dokumentach już w 1339 r. w formie Pilaskowicze, w 1414 jako Pyelacouice, w 1416 Pellescouicze.

W 1425 r. król Władysław Jagiełło polecił szlachcicowi Piotrowi z Dominowa osadzić na prawie magdeburskim wieś nad rzeką Giełczew w miejscu, które już wcześniej zwano Pilaszkowicami.

Ten i następne zapisy świadczą o tym, że Pilaszkowice były w odróżnieniu od sąsiednich wsi własnością królewską, a nie szlachecką. W 1439 r. król Władysław Warneńczyk zapisał m.in. ze wsi Pilaszkowice 200 grzywien na rzecz Mikołaja Czajki z Jawora. W 1449 Kazimierz IV Jagiellończyk zezwolił Mikołajowi Smokowi na sprzedaż wójtostwa posiadanego w Pilaszkowicach. Ten sam władca zastawił Pilaszkowice w 1455 r. swojemu dworzaninowi, wspominanemu już Mikołajowi Czajce, a w 1479 r. za kwotę 1035 grzywien kasztelanowi sanockiemu Andrzejowi Tęczyńskiemu.

Wieś przechodziła przez dłuższy okres z rąk do rąk aż do poł. XVI w., kiedy to w trwałe posiadanie dóbr w Pilaszkowicach wszedł ród Sobieskich. Twórcą fortuny i potęgi tego rodu był Marek Sobieski cieszący się nieograniczonym zaufaniem króla Stefana Batorego, który miał niegdyś rzec: „Gdyby los całego królestwa od jednego harcu zależał, nikomu bym bezpieczniej w tym razie nie ufał nad Marka Sobieskiego”. W 1581 r. sejm ostatecznie zatwierdził Markowi Sobieskiemu posiadanie dziedziczne Pilaszkowic.

Po jego śmierci Pilaszkowice przypadły jego synowi Jakubowi. Jakub Sobieski zmarł w 1646 r., a dobra pilaszkowickie objął jego syn Jan, późniejszy król Polski. Przebywał on w Pilaszkowicach nieprzerwanie do 1658 r., a później ze względu na pokonywanie kolejnych szczebli kariery wojskowej już tylko okazyjnie.

Jan Sobieski wokół wybudowanego przez Sobieskich pałacu założył park złożony z kilku alei lipowych. Pojedyncze drzewa tworzyły kształt litery „M” na cześć ukochanej przez Sobieskiego Marysieńki. Tutaj nieraz się spotykali, a wiele spośród listów Sobieskiego do Marysieńki jest datowanych właśnie w Pilaszkowicach. (zob.: Jan Sobieski Listy do Marysieńki, Wyd. Czytelnik, W-wa 1970). Ukochanej Sobieskiego Pilaszkowice również przypadły do gustu, choć narzekała na ciasnotę barokowego dworu zaprojektowanego przez Tylmana z Gameren. Był to mimo wszystko rozległy zespół przestrzenny położony na wyniosłym płaskowyżu na zachodniej krawędzi rzeki Giełczwi, złożony z dworu ze spichlerzem i gorzelnią. Pałac ten uległ zniszczeniu w czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. Z przypałacowej kaplicy zdołano uratować jedynie słynny obraz Matki Bożej Zwycięskiej, który według tradycji był zabierany przez Sobieskiego na wojenne wyprawy, w tym na odsiecz wiedeńską w 1683 r. Legenda głosi, że obraz ten po pożarze przeniesiono do kościoła parafialnego w Częstoborowicach, ale ciągle w dziwny sposób powracał do kaplicy w Pilaszkowicach. Dopiero po uroczystym, procesyjnym przeniesieniu z udziałem wiernych i biskupa, i po poświęceniu na nowym miejscu pozostał i jest tam do dnia dzisiejszego.

Obraz Matki Bożej z kaplicy Jana Sobieskiego w Pilaszkowicach

Po śmierci Jana III Sobieskiego w 1696 r. królowa Marysieńka przekazała dobra pilaszkowickie synowi, królewiczowi Jakubowi. Ten zaś sprzedał je magnackiej rodzinie śląskiej Braunschweigów. Następni właściciele Pilaszkowic to: Otto Felkierzampf – wojewoda inflancki, Jan Szembek – podkanclerzy królewski oraz rodziny: Mniszchów, Darowskich, Ostrowskich. W 1884 r. majątek przejął Władysław Ślewiński, który szybko doprowadził go do ruiny. W 1885 r. w związku z ogromną kradzieżą dokonaną podczas przewozu koleją spirytusu z gorzelni, dodatkowo wyszły na jaw długotrwałe nadużycia. Całą sumą manka, która wynosiła 20 tys. rubli, obciążono właściciela, który jednak nie był w stanie spłacić takiej kwoty. W 1888 r. słuch po Ślewińskim zaginął. Powrócił do kraju dopiero po dwudziestu latach, ale już w roli malarza zaliczanego do europejskiej czołówki. Porażka w zarządzaniu majątkiem okazała się przyczynkiem do kariery artystycznej. Okazało się, że po ucieczce do Paryża przypadek zetknął go z Paulem Gauguinem, który odkrył w nim talent malarski i zdopingował do jego rozwijania. Po powrocie do Polski i spłaceniu długów pieniędzmi ze sprzedaży obrazów, zaproponowano Ślewińskiemu stanowisko dyrektora Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, ale po nieporozumieniach natury artystycznej z kolegami malarzami wyjechał ponownie do Francji. W Polsce znajduje się tylko kilka jego obrazów.

Wystawiony na licytację majątek kupiła rodzina Epszteinów, która administrowała nim aż do II wojny światowej, przekształcając w nowoczesne jak na owe czasy gospodarstwo. Ostatni właściciel Leon Epsztein został rozstrzelany przez Niemców w Kumowej Dolinie k. Chełma 3 lipca 1940 r.

Pod koniec wojny majątek został rozparcelowany między służbę dworską i małorolnych chłopów, a tzw. resztówka, do której włączono dwór, budynki gospodarcze, stawy, chmielniki i park została przejęta przez powstałą tu Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną, która istniała do 1998 r.

Ludzie związani z miejscowością

• Jan III Sobieski
• Józef Sobiesiak
• Władysław Ślewiński

Zobacz też

• Bazar (województwo lubelskie)
• Pilaszkowice Drugie

Przypisy

Bibliografia

• L. Świetlicki, Dwory nad Giełczwią, Lublin 1999; Dzieje gminy Rybczewice, L. Świetlicki (red.), Rybczewice-Piaski-Lublin 1996.