Pionki

Pionki

miasto i gmina
(c) Mihek at pl.wikipedia, CC-BY-SA-3.0 Ulica Mickiewicza (grudzień 2006)
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	radomski
Data założenia	1775
Prawa miejskie	1954
Burmistrz	Robert Kowalczyk
Powierzchnia	18,34 km²
Wysokość	145 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	18 846[1] 1024 os./km²
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	26-670 – 26-675
Tablice rejestracyjne	WRA
Położenie na mapie powiatu radomskiego Pionki
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pionki
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Pionki
51°28′54″N 21°27′01″E/51,481667 21,450278
TERC (TERYT)	1425011
SIMC	0973748
Urząd miejski al. Jana Pawła II 15 26-670 Pionki
Strona internetowa
BIP

Pionki (do 1932 Zagożdżon i Pionki) – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim. Siedziba wiejskiej gminy Pionki. Pionki są położone nad rzeką Zagożdżonką, na Nizinie Środkowomazowieckiej, w dawnej ziemi radomskiej historycznej Małopolski^[2].

Powstanie i rozwój miasta był związany z zakładami chemicznymi ZTS Pronit.

Według danych z 31 grudnia 2014 r. miasto miało 19 168 mieszkańców^[3].

Miasto słynne z produkcji płyt gramofonowych w zakładach Pronit.

Położenie

Pionki znajdują się w południowej części województwa mazowieckiego, na Równinie Kozienickiej^[4]. Są oddalone o ok. 23 km od centrum Radomia i o ok. 103 km od Warszawy. Miasto od strony północnej okala Puszcza Kozienicka.

Według danych z roku 2002^[5] Pionki mają obszar ok. 18,34 km², w tym:

• użytki rolne: 17%,
• użytki leśne: 33%.

Miasto stanowi 1,2% powierzchni powiatu.

Historycznie należy do Małopolski. Leżało w ziemi sandomierskiej, następnie w województwie sandomierskim. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa radomskiego, zaś przed 1975 r. do woj. kieleckiego.

Sąsiednie gminy

Jedlnia-Letnisko, Pionki, Garbatka-Letnisko, Zwoleń, Gózd

Historia

Fragment osiedla robotniczego przy Państwowej Wytwórni Prochu (1918–1935)

• 1391 – pierwsza wzmianka o młynach Pionka i Zagożdżon.
• 1660 – ilustracja wykazująca, iż młyny Zagożdżon i Pionka nie zostały uszkodzone podczas potopu szwedzkiego.
• 1775 – po raz pierwszy osadę młyńską Zagożdżon określono mianem wsi.
• 1885 – otwarcie linii kolejowej łączącej Pionki z Radomiem i Dęblinem.
• 1921 – powstał tartak w Zagożdżonie, późniejsze Zakłady Przemysłu Drzewnego w Pionkach.
• 1923 – początek budowy Państwowej Wytwórni Prochu w Zagożdżonie.
• 1925 – budowa nowego dworca kolejowego oraz siedziby kasy chorych w Zagożdżonie.
• 1926 – z inicjatywy Państwowej Wytwórni Prochu została powołana jednoklasowa szkoła powszechna (obecnie Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 1)^[6].
• 1927 – naczelnym dyrektorem Państwowej Wytwórni Prochu został Jan Prot, pełniący tę funkcję do 1939, zasłużony działacz miejski.
• 1928 – oddano do użytku siedzibę poczty.
• 1929 – duże inwestycje w mieście: stadion sportowy, Staw Górny, linia energetyczna z Zagożdżonu przez Radom do Skarżyska; erygowana zostaje pierwsza parafia.
• 1929 – 3 grudnia powstała Publiczna Dokształcająca Szkoła Zawodowa przy Państwowej Wytwórni Prochu w Zagożdżonie. Pierwszym dyrektorem został inż. Wacław Werner. Późniejsze Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego^[7].
• 1932 – zmiana nazwy Zagożdżonа na Pionki; połączenie wsi Pionki i Zagożdżon.
• 1933 – oddano do użytku budynek posterunku policji.
• 1936 – wrzesień, z inicjatywy mieszkańców Pionek, Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego powołało Prywatne Koedukacyjne Gimnazjum Zrzeszenia Rodzicielskiego, późniejsze Liceum Ogólnokształcące im. Marii Dąbrowskiej^[8].
• 1937 – z inicjatywy Państwowej Wytwórni Prochu i przy jej pomocy budowany jest Szpital Rejonowy.
• 1939 – bombardowania Państwowej Wytwórni Prochu oraz samych Pionek (m.in. uszkodzony został kościół).
• 1941–1944 – istniał obóz pracy przymusowej dla ludności żydowskiej.
• 1943 – w styczniu ma miejsce wielka akcja sabotażowa, w wyniku której wysadzono w powietrze 5 t prochu.
• 1944 – rozstrzelanie przy ulicy Zwoleńskiej dziesięciu polskich patriotów.
• 1945 – 15 stycznia nastąpiło wyzwolenie Pionek spod okupacji niemieckiej^[9].
• 1945 – w wyniku wojny życie utraciło w Pionkach około 2000 osób.
• 1951 – 2 czerwca na potrzeby miejscowego przemysłu powołano wydział chemiczny, organizacyjne podporządkowany Wieczorowej Szkole Inżynierskiej w Radomiu. Funkcjonował do 1 października 1957 roku^[10].
• 1954 – 13 listopada Pionki uzyskały prawa miejskie^[9]. Dalsza rozbudowa miasta.
• 1955 – oddano do użytku ambulatorium dla przemysłowej służby zdrowia oraz oddział wewnętrzny szpitala rejonowego^[9].
• 1957 – wybudowany został dom kultury^[9].
• 1957 – Hufiec ZHP otrzymał własne pomieszczenia w których urządził harcówkę^[9].
• 1959 – 1 kwietnia zostało utworzone Przedsiębiorstwo Montażowe „Montoerg”.
• 1959 – z inicjatywy „Pronitu” powołano Robotniczą Spółdzielnię Lokatorską „Jedność”, która stała się zalążkiem dzisiejszej Pionkowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej^[9].
• 1959 – przy „Pronicie” utworzono szkołę przyzakładową szkolącą: tokarzy, frezerów i ślusarzy-mechaników^[a][10]. Późniejszy Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. Jędrzeja Śniadeckiego.
• 1961 – naukę rozpoczęto w nowo wybudowanej w Szkole Podstawowej nr 3 przy ul. Leśnej^[10].
• 1967 – został powołany Zakład Doświadczalny Budowy i Montażu Instalacji Naukowo-Badawczych „Chemimetal” i Zakład Doświadczalny Budowy Aparatury Naukowo-Badawczej „Dozachem”.
• 1968 – 4 września naukę rozpoczęto w nowo wybudowanej Szkole Podstawowej nr 4 przy ul. Słowackiego^[b][10].
• 1974 – 30 maja uchwałą Miejskiej Rady Narodowej ustalono herb miasta^[c][9].
• 1975 – Pionki wchodzą w skład odtworzonego województwa radomskiego.
• 1975 – wybudowano nowy dom handlowy „Merkury”^[9].
• 1976 – ukończona została przebudowa zbiornika wodnego „Staw Górny”^[9].
• 1977 – pod torami linii kolejowej, obok dworca PKP Pionki Zachodnie oddano do użytku tunel dla pieszych^[9].
• 1978 – po raz pierwszy popłynął do pionkowskich mieszkań gaz^[9].
• 1978 – czerwiec, na stacji PKP Pionki Zachodnie zaczęły zatrzymywać się pociągi pospieszne^[9].
• 1978 – 22 lipca uruchomiono miejską komunikację autobusową^[9].
• 1998 – nieudana próba utworzenia powiatu pionkowskiego.

Zabytki

Zabytkowy budynek dawnej kasy chorych (czerwiec 2008)

• Budynek Kasy Chorych z 1925
• Dworzec kolejowy z 1925
• Budynek Urzędu Miasta z 1927
• Neobarokowy kościół św. Barbary z 1929-32
• Dom „Pod łabędziami” z 1930^[d]
• Budynek Kasyna z 1930
• Budynek Posterunku policji i Poczty z 1933

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004^[11]:

• Piramida wieku mieszkańców Pionek w 2014 roku^[1].

Transport

Kolejowy

Miasto ma połączenie kolejowe, zarówno pasażerskie i towarowe z dużymi ośrodkami kolejowymi w Radomiu i Dęblinie. Przebiega tędy linia kolejowa 26, przy której zlokalizowana jest stacja kolejowa Pionki i przystanek kolejowy Pionki Zachodnie

Drogowy

Bezpośrednio przez miasto przechodzą drogi wojewódzkie: 787 i 691, zaś w niewielkiej odległości od Pionek przebiega droga wojewódzka 737. Miasto ma połączenie z drogami krajowymi: 12 i 7

• Komunikacja miejska

W Pionkach funkcjonuje komunikacja miejska składająca się obecnie z jednej linii miejskiej („A”).

Szkolnictwo

Szkoły podstawowe

• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stefana Żeromskiego, budynek a ul. Niepodległości 3, budynek b ul. Słowackiego 4
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. Bolesława Prusa, ul. Kochanowskiego 14
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5 im. Jana Pawła II, ul. Targowa 9

Szkoły ponadpodstawowe

• Liceum Ogólnokształcące im. Marii Dąbrowskiej, Aleje Lipowe 23 (zał. 1936)^[12]
• Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego im. M. Skłodowskiej-Curie, aleja Jana Pawła 7 [1]
  • Liceum Ogólnokształcące
  • Technikum
  • Branżowa Szkoła I Stopnia
  • Szkoła Policealna
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. Jędrzeja Śniadeckiego, ul. Parkowa 6^[13]
  • Liceum Ogólnokształcące
  • Technikum
  • Branżowa Szkoła I Stopnia
  • Liceum dla Dorosłych
  • Szkoła Policealna dla Dorosłych
  • Szkoły Specjalne
  • Zespół Wczesnego Wspomagania

Kultura

Miejski Ośrodek Kultury w którym jest:

• Klub tańca Boogie Woogie „Kick”
• Pracownia Ekspresji Plastycznej
• Sekcja modelarska
• Młodzieżowy Teatr Muzyczny
• Młodzieżowa Orkiestra Dęta
• Uniwersytet Trzeciego Wieku

Organizacje

• Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Chorym i Niepełnosprawnym im. Henryka Jordana
• Pionkowski Hufiec Harcerzy „Darzbór”
• Pionkowskie Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami
• Społeczne Ognisko Muzyczne w Pionkach
• Katolickie Stowarzyszenie Niepełnosprawnych Diecezji Radomskiej – Oddział Pionki
• Związek Strzelecki Strzelec
• Towarzystwo Przyjaciół Dzieci- Środowiskowe Ognisko Wychowawcze
• Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze Pionki
• Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu w Pionkach
• Ochotnicza Straż Pożarna w Pionkach
• Stowarzyszenie Azyl
• Stowarzyszenie A Vista

Media

• Gazeta Internetowa Pionki24
• Dwutygodnik samorządowy „Nad Zagożdżonką”
• Kurier Pionkowski

Osiedla

Urząd miejski (czerwiec 2008)

W mieście zwyczajowo wyróżnia się osiedla:

• Centralna Kolonia – TERYT 0973754,
• Działki za stawem,
• Nowa Kolonia,
• Osiedle XXX-lecia,
• Osiedle Chemiczna – TERYT 0973760
• Osiedle Dębowa
• Osiedle Leśników
• Podgaje
• Podgóry
• Stara Kolonia

Turystyka

Atrakcją turystyczną w regionie jest Puszcza Kozienicka, która graniczy z Pionkami. W lasach puszczy dominuje sosna z domieszką dębu, grabu i jodły. W tych lasach polowali polscy królowie. Przez puszczę przebiegają szlaki turystyczne umożliwiające wycieczki piesze i rowerowe. W niedalekiej przyszłości na leśne ostępy powróci kolejka wąskotorowa.

Sport

(c) Mihek at pl.wikipedia, CC-BY-SA-3.0

Miejska Hala Sportowa w Pionkach (grudzień 2006)

• Stadion Miejski w Pionkach
• Miejska Hala Sportowa w Pionkach
• Klub sportowy Proch Pionki (piłka nożna)
• Klub sportowy Champion Pionki (piłka nożna)
• Klub sportowy PTS Pionki (siatkówka)

Centrum Aktywności Lokalnej (CAL)

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół św. Barbary (lipiec 2012)

• Kościół rzymskokatolicki:

• parafia św. Barbary
• parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski
• parafia św. Maksymiliana Kolbego

• Świadkowie Jehowy:

• zbór Pionki (Sala Królestwa ul. Wspólna 21i)^[14]

• Kościół Starokatolicki Mariawitów:

• wierni przynależą do parafii Przemienienia Pańskiego w Wierzbicy

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Breaza^[15]
• Wysznewe^[16]

Osoby związane z Pionkami

Na pewnym etapie życia z miastem związani byli m.in. Kamila Porczyk, trzykrotna mistrzyni świata fitness, Wojciech Pestka (poeta, prozaik i tłumacz) czy Janusz Pindera (polski dziennikarz i komentator sportowy, ekspert bokserki).

Honorowi obywatele

Do 2016 tytuł honorowego obywatela miasta przyznano dwunastu osobom^[17]

• nadbryg. Gustaw Mikołaczyk
• Andrzej Mitan
• o. Efrem Osiadły
• marsz. Józef Piłsudski
• Janusz Pindera
• Elżbieta Płażyńska
• Maciej Płażyński
• Tomasz Rechberger
• gen. dyw. Leszek Soczewica
• Tomasz Szwed
• ks. Henryk Wójtowicz
• Zbigniew Wrocławski

Zasłużeni dla Miasta Pionki

Strona internetowa urzędu miejskiego wymienia również 18 osób uznanych za zasłużone dla miasta Pionki^[18]:

• Witold Banaszak
• Stanisława Bień
• ks. Stanisław Bujnowski
• Stanisław Dąbrowski
• Jacenty Dejniak
• Zbigniew Dziubasik
• Janusz Górski
• Zenon Grzybowski
• Henryk Jakubowski
• Paweł Jaroszek
• Stefan Krupa
• Irena Kulawik
• Halina Larys
• Jerzy Lechowicz
• Jacek Malicki
• Andrzej Piaseczny
• Wacława Tortyna
• Lidia Żuchowska

Zobacz też

• gmina Pionki (1931–1954)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Szkice z dziejów Pionek. Polskie Towarzystwo Historyczne, 2000. ISBN 83-914045-0-1.
• Stanisław A. Traczyk: Pionki i okolice: przewodnik historyczno-krajoznawczy. Selbstverl. des Verf., 1995. ISBN 83-904149-0-2.
• Piotr Matusak: Ruch oporu w przemyśle wojennym okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Ministerstwo Obrony Narodowej, 1983. ISBN 83-11-06942-5.
• Państwowa Wytwórnia Prochu i Materia·lów Kruszących w Pionkach: historia okresu międzywojennego, realia okupacji oraz perspektywy powojennej odbudowy zakładu w dokumentach z lat 1939–1944. Polskie Towarzystwo Historyczne., 2007.
• Stanisław Alfred Traczyk: Od młynów do prochowni: historia Pionek i okolic do 1939 r.. 2008. ISBN 978-83-926792-4-0.
• Jerzy Cygan. Pionki, 40 lat PRL, 30 lat Miasta. „Tygodnik Radomski”. Wydanie specjalne. Miasto tradycji i perspektyw Jerzy Cygan – Naczelnik Pionek, s. 2, lipiec 1984. Radom. 
• Redakcja. Pionki, 40 lat PRL, 30 lat Miasta. „Tygodnik Radomski”. Wydanie specjalne. Oświata – Sukcesy mimo kłopotów, s. 4, lipiec 1984. Radom. Sprawdź autora:1.

Linki zewnętrzne

• Pionki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 183 .
• Zagożdżon, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 273 .
• Publikacje PTH w Pionkach. pthpionki.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-16)].
• Oficjalna Strona Miasta
• Dwutygodnik Nad Zagożdżonką
• Niezależna gazeta miasta Pionki.