Piotr Arbués

Święty Piotr Arbués Pedro Arbués de Épila
męczennik
Śmierć św. Piotra z Arbués (XVII-wieczna akwaforta Francesco Cecchiniego).
Data i miejsce urodzenia	1440–1442 Épila
Data i miejsce śmierci	17 września 1485 Saragossa
Czczony przez	Kościół katolicki
Beatyfikacja	17 kwietnia 1664 Rzym przez Aleksandra VII
Kanonizacja	29 czerwca 1867 Rzym przez Piusa IX
Wspomnienie	17 września

Piotr Arbués, Piotr z Arbués^[1], hiszp. Pedro Arbués de Épila^[2] (ur. między 1440 a 1442 w Épili koło Saragossy^[3], zm. 17 września 1485 w Saragossie) – święty Kościoła katolickiego, męczennik^[4], hiszpański inkwizytor. Członek zakonu kleryckiego kanoników regularnych św. Augustyna, profesor, który po powołaniu na stanowisko inkwizytora padł ofiarą zamachu.

Życiorys

Pochodził z wielodzietnej szlacheckiej rodziny Antonio Arbuésa y Jimenez de Villanueva i Sanchy Ruiz de Sodava^[3]. Początkowo studiował na uniwersytecie w Huesca, dalszą naukę kontynuował w Saragossie i tam uzyskał stopień doktora i mistrza literatury^[3]. Po studiach odbytych w Bolonii (1469–1473) uzyskał doktorat obojga praw. 30 września 1474 wybrany został kanonikiem regularnym przy kościele metropolitalnym La Seo w Saragossie i po złożeniu ślubów (9 lutego 1476 roku) podjął pracę dydaktyczną jako profesor szkoły katedralnej w Saragossie^[3]. Będąc już kapłanem, zasłynął jako kaznodzieja; mawiano też, że miał dar proroctwa^[5]. 4 maja 1484 król Ferdynand II Katolicki na wniosek Wielkiego Inkwizytora Hiszpanii Tomása de Torquemady mianował go wraz z Gasparem Juglarem inkwizytorem trybunału inkwizycyjnego w Saragossie^[6], obejmującego swą jurysdykcją całą Aragonię właściwą^[a]. Jednym z celów inkwizycji było wykrywanie i karanie fałszywych nawróceń wśród chrześcijan pochodzenia żydowskiego (tzw. judeoconversos lub marrani). Piotr niechętnie podjął się nowego zadania^[5].

Mianowanie nowych inkwizytorów na terenie Aragonii napotkało znaczny opór miejscowych elit. Część z nich należała do środowiska konwertytów i obawiała się represji, tym bardziej że działające od 1481 w Andaluzji trybunały inkwizycyjne surowo obchodziły się z ich pobratymcami i to bez względu na ich pozycję społeczną. Protestowało także wielu "starych chrześcijan", którzy uważali wprowadzenie nowych trybunałów inkwizycyjnych za naruszenie lokalnych praw (fueros). Za niezgodne z fueros uważano zwłaszcza takie elementy procedury inkwizycji, jak utajnianie imion świadków oraz konfiskowanie majątku skazanych^[7]. Mimo poparcia dla inkwizycji ze strony króla, opozycja ta zdołała faktycznie zablokować działalność nowego trybunału^[8]. W ciągu całego okresu sprawowania urzędu inkwizytora Piotr wydał jedynie trzy wyroki, wszystkie ogłoszone na auto-da-fé w dniu 3 czerwca 1484: dwóch marranów stracono, a na jedną kobietę wydał wyrok pośmiertny^[b]. Pomimo faktycznego zablokowania działalności trybunału, w środowisku aragońskich marranów pojawił się pogląd, że tylko zamordowanie inkwizytora Piotra może rozwiązać problem i usunąć zagrożenie, a pomysł ten poparło także kilku prominentnych "starych chrześcijan"^[9]. Według późniejszych przekazów, grupa mająca dokonać mordu była motywowana przez rabina z Saragossy następującymi słowami^[c]:

Niewykluczone, że pierwszym celem spiskowców był współpracownik Piotra, inkwizytor Gaspar Juglar. Jego nieoczekiwana śmierć w styczniu 1485 nasunęła podejrzenie, że został otruty przez marranów, jednak śledztwo niczego nie wykazało^[10]. Pewne jest natomiast, że w kwietniu lub maju 1485 podjęto pierwszą, nieudaną próbę zamachu na Piotra, jednak zamachowcy, którzy wkradli się do jego mieszkania, zostali spłoszeni^[11]. Po tym wydarzeniu Piotr zaczął nosić pod szatą kolczugę, a na głowie żelazny kołpak^[12], poza tym jednak nie podjął dodatkowych środków ostrożności i nie zgodził się na przydzielenie mu ochrony^[13].

Według H. Frosa jego obecność w mieście w tym czasie (1484) była wynikiem stawienia się na wezwanie dla uczestnictwa w egzekucji jednego z marranów^[1]. Pozostałe źródła nie wspominają tej okoliczności, zaś W. Monter twierdzi, że od czerwca 1484 aż do zabójstwa Piotra inkwizycja w Saragossie nie podejmowała żadnych działań przeciw marranom^{[4][14][3][15][16]}. Z opublikowanej listy autos da fe w Saragossie w latach 1484 do 1502 wynika, że od 3 czerwca 1484 do 20 grudnia 1485 inkwizycja nie ogłosiła w tym mieście żadnych wyroków^[17]. Spiskowcy, wśród których byli Juan de Esperandeo, Mateo Rama, Tristan de Leonis, Bernard Leofant i Antoni Gran, pod wodzą Juana de la Abadia dopadli go w końcu w nocy z 15 na 16 września 1485^[3][18](istnieją też opracowania datujące zamach o dobę wcześniej, tj. z 14 na 15 września)^[13], gdy modlił się samotnie przed ołtarzem głównym katedry w Saragossie, gdzie przybył, by odmówić zwyczajowe modlitwy przewidziane regułą kanoników^{[4][14][3][15]}. Do katedry weszło ośmiu zamachowców, którzy zaatakowali go nożami. Zmarł dwa dni później wskutek odniesionych obrażeń między godziną pierwszą a drugą w nocy z 16 na 17 września^[19].

Przeprowadzone następnie śledztwo wykazało, że w spisek przeciw niemu było zaangażowanych wiele wpływowych osobistości, głównie z grona konwertytów, co spowodowało zmianę nastrojów wśród "starych chrześcijan" i podsyciło niechęć wobec Żydów^[20]. Aragońskie kortezy zgodziły się na zawieszenie fueros i całkowicie zrezygnowały z dalszej opozycji wobec inkwizycji. W latach 1486–1488 kilkudziesięciu marranów podejrzewanych o udział w spisku na życie Piotra Arbués zostało ukaranych (w tym wielu straconych) w publicznych autos da fe^[21].

Dzień obchodów

Jego wspomnienie obchodzone jest w dzienną rocznicę śmierci.

Relikwie i sanktuaria

Zamordowanego inkwizytora niemal od razu zaczęto czcić jako świętego i powiadano, że jego krew czyni cuda^[22].

Piotr Arbués pochowany został w miejscu, w którym go zamordowano na terenie katedry San Salvador (La Seo) w Saragossie.

Proces beatyfikacyjny i kanonizacyjny

Za akceptacją papieża Aleksandra VII od 17 kwietnia 1664 dopuszczono do lokalnego kultu męczennika w Saragossie^[4][23]. Postać zamordowanego inkwizytora do martyrologiów trafiła w 1748 roku, a Pius IX potwierdził świętość Piotra z Arbués, kanonizując go 29 czerwca^[4] 1867 roku. Kanonizacja ta wzbudzała duże kontrowersje ze względu na pełnienie przez niego funkcji inkwizytora w okresie wzmożonych represji przeciwko żydowskim konwertytom. Spotkała się ona z protestami nie tylko środowisk żydowskich, ale także wielu chrześcijan^[24].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Fros SJ, Franciszek Sowa: Księga imion i świętych. T. 4: M-P. Kraków: WAM, Księża Jezuici, 2000, s. 628. ISBN 83-7097-671-9.
• William Monter: Frontiers of Heresy. The Spanish Inquisition from the Basque Land to Sicily. Cambridge: Cambridge University Press, 1990. ISBN 0-521-52259-5.
• Henry Kamen: Inkwizycja Hiszpańska. Warszawa: PIW, 2005. ISBN 83-06-02963-1.
• John Edwards: Inkwizycja hiszpańska. Warszawa: Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2002. ISBN 83-7311-497-1.
• Henry Charles Lea: A History of the Inquisition of Spain. T. 1. New York: Macmillan, 1906.