Piotr Chmielowski

Piotr Chmielowski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

9 lutego 1848
Zawadynci

Data i miejsce śmierci

22 kwietnia 1904
Lwów

Przyczyna śmierci

udar serca[1]

Miejsce spoczynku

cmentarz Łyczakowski

Zawód, zajęcie

historyk literatury, encyklopedysta, profesor

Dzieci

Stanisław, Stefan, Ignacy Janusz, Jadwiga Wanda, Antoni, Kazimierz Tadeusz, Witold Władysław

podpis
Władysław Podkowiński, Portret Piotra Chmielowskiego
Grób Piotra Chmielowskiego na cmentarzu Łyczakowskim (2007, wyk. Stanisław Kazimierz Ostrowski)
Grobowiec Piotra Chmielowskiego po renowacji (2010)

Piotr Chmielowski (ur. 9 lutego 1848 w Zawadyńcach, zm. 22 kwietnia 1904 we Lwowie) – polski historyk literatury, encyklopedysta, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1890 roku[2].

Młodość

Pochodził z rodziny ziemiańskiej, był synem Ignacego i Marianny z domu Węglowskiej[3].

Uczył się w I gimnazjum filologicznym w Warszawie (1860–1866, od 1862 pod nazwą gimnazjum realne), następnie studiował filologię i filozofię w Szkole Głównej Warszawskiej (od 1869 na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim). Studia ukończył w 1870; dokształcał się w tajnych kółkach naukowych. Od 1873 kontynuował naukę w Lipsku (pedagogika, filozofia, geografia), gdzie obronił doktorat w 1874 (praca Die organischen Bedingungen der Enstehung des Willens).

Ożenił się 4 czerwca 1874 roku z Marią Józefą Trzcińską[4]. Mieli siedmioro dzieci: Stanisława, Stefana, Ignacego Janusza, Jadwigę Wandę, Antoniego (zmarł w wieku 3 lat), Kazimierza Tadeusza i Witolda Władysława[5].

Praca, osiągnięcia naukowe

W latach 1874–1898 pracował jako profesor języka polskiego w gimnazjum męskim J. Pankiewicza w Warszawie. Współpracował z wieloma czasopismami i wydawnictwami – „Przeglądem Tygodniowym” (1867–1872), „Biblioteką Warszawską” (1870–1874), „Opiekunem Domowym” (1872–1876), „Pamiętnikiem Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza”, „Niwą”, „Przeglądem Pedagogicznym”, „Rodziną i Szkołą”, „Poradnikiem dla Dorosłych”, „Biblioteką Arcydzieł Literatury Polskiej i Obcej”. Był również encyklopedystą oraz członkiem komitetu redakcyjnego Encyklopedii Wychowawczej wydanej w latach 1900–1914[6]. Wykładowca Uniwersytetu Latającego w Warszawie.

W latach 1882–1897 był redaktorem „Ateneum”; zrezygnował na znak protestu przeciw wypowiedzi Włodzimierza Spasowicza (właściciela pisma) o „bezpowrotnym upadku dawnego państwa polskiego” i „konieczności przystosowania się do innego państwowego organizmu”. Wielokrotnie wypowiadał się na tematy narodowe; był więziony przez władze carskie w warszawskiej Cytadeli. W 1882 nie przyjął Katedry Literatury Polskiej na UW, nie chcąc zgodzić się na obowiązkowe wykładanie w języku rosyjskim oraz pominięcie w programie nauczania okresów Odrodzenia i romantyzmu. Ze względu na chorobę płuc od 1898 mieszkał w Zakopanem. W 1903 został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Lwowskiego i kierownikiem Katedry Historii Literatury Polskiej tamże. Szczególną uwagę poświęcił polskiej literaturze romantycznej i pozytywistycznej; zajmował się również pedagogiką, historią wychowania, historią filozofii oraz krytyką literacką. Zgromadził bogatą literaturę poświęconą Mickiewiczowi i opracował obszerną biografię poety (Adam Mickiewicz. Zarys biograficzno-literacki, 1886, 2 tomy). Jako pierwszy docenił znaczenie twórczości Żmichowskiej i Wyspiańskiego. Opierając się na teoriach Hipolita Taine stworzył naukowe podstawy metod badawczych historii literatury. Przedstawił także zasady krytyki literackiej – ocena krytyka powinna być zgodna z interesami społecznymi, rezultatami badań naukowych oraz ogólnie przyjętymi wymogami estetycznymi. Rozwinął system nauczania opartego na samokształceniu.

Był członkiem korespondentem AU od 1893 (od 1902 członek czynny). Przełożył na polski dzieła Goethego i Krytykę czystego rozumu Kanta oraz przygotował wypisy historyczno-literackie Złota przędza poetów i prozaików polskich w 4 tomach (1884–1887).

Spotykał się z zarzutami bezbarwności stylu, braku wrażliwości artystycznej, jednostajności opisu; dla odmiany wysoko jego dorobek oceniał Gabriel Korbut.

Śmierć i pogrzeb

Piotr Chmielowski chorował na gruźlicę. Zmarł we Lwowie 22 kwietnia 1904. Jego uroczysty pogrzeb odbył się 25 kwietnia 1904 roku na cmentarzu Łyczakowskim[1].

Twórczość

Ogłosił ponad 2100 prac i artykułów, m.in.:

Przypisy

  1. ↑ a b Jan Lorentowicz. Piotr Chmielowski. „Ilustracya Polska”. Nr 17, s. 1, 29 kwietnia 1904. Kraków, Lwów (pol.). [dostęp 2021-01-11]. 
  2. ↑ Sprawozdanie z Zarządu Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu. 1909 R.40, s. 9.
  3. ↑ Edward Kiernicki, „Korespondencja Antoniego Sygietyńskiego i Piotra Chmielowskiego. Dwugłos z lat 1880–1904”, 1963, s. 8; mowa tam o tym, że w Polskim słowniku biograficznym (t. 3, s. 342–344) należy „wprowadzić korekturę”, gdy chodzi o imię i panieńskie nazwisko matki historyka literatury: „Nie jest to bowiem Maria z Węglarskich, ale Marianna z domu Węglowska, zgodnie z wyciągiem ksiąg metrykalnych, sporządzonym 3 sierpnia 1881 z przekładem z języka rosyjskiego (rkps Ossol. Sg. akc. 48/59).”.
  4. ↑ Akt małżeństwa nr 68 z 4 czerwca 1874 r. z parafii św. Aleksandra w Warszawie (pol.). [dostęp 2018-12-02].
  5. ↑ Marek Jerzy Minakowski: Genealogia potomków Sejmu Wielkiego: Piotr Chmielowski (ID: psb.2854.1) (pol.). [dostęp 2018-12-02].
  6. ↑ Kierski 1923 ↓.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

LwowLyczakow-ChmielowskiPiotr.jpg
Autor: Grażyna Basarabowicz; Original uploader was Stako at pl.wikipedia, Licencja: CC BY 3.0
Grób Piotra Chmielowskiego na cmentarzu Łyczakowskim.
Lwów-cmentarz Łyczakowski-Chmielowski Piotr.jpg
Autor: Stanislaw Kosiedowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Lwów-cmentarz Łyczakowski-grobowiec Piotra Chmielowskiego po renowacji