Piotr Kmita Sobieński
 | |
Szreniawa | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | 31 października 1553 |
| Ojciec | |
| Matka | Katarzyna Tarnowska córka Jana Amora Iuniora Tarnowskiego |
| Żona | |
| Dzieci | zmarł bezpotomnie |
Piotr Kmita Sobieński hrabia na Wiśniczu herbu Szreniawa[1][2] (łac. Petrus Kmita de Wisnicze, Petrus Cmitha in Wissnicze, również, Kmitha, ukr., Кміта Петро, słow., węg. Peter Kmita z Sobnia, ur. w 1477, zm. 31 października 1553 roku) – marszałek wielki koronny od 1529 roku, marszałek nadworny koronny w latach 1518-1529, wojewoda krakowski w latach 1536-1553, starosta generalny krakowski w latach 1533-1553, starosta spiski (1522–1553), wojewoda sandomierski od 1535 roku, kasztelan sandomierski od 1532 roku, kasztelan wojnicki w latach 1527-1532, starosta kolski od 1524, starosta przemyski od 1511].[3]
Jeden z najbogatszych i najbardziej wpływowych ludzi w ówczesnej Polsce. Właściciel dóbr leskich, które do śmierci dziedziczył wraz ze Stuposianami i innymi miejscowościami w Bieszczadach. Był dziedzicem 28 wsi, min. Wiśnicza i Sobienia oraz wielu majątków królewskich m.in. Lipnicy Murowanej.
Był młodszym synem Stanisława Kmity i Katarzyny z Tarnowskich, mężem Barbary Kmity (odziedziczyła po nim m.in. Lesko, Zagórz), wnukiem Jana Kmity oraz szwagrem Jana Herburta. Wykształcony i gorący zwolennik Erazma z Rotterdamu.
Tytuły łacińskie
Petrus Cmitha comes a Vyssnycze, palatinus et capitaneus Cracoviensis, regni Poloniae supremus marsalcus ac Scepusiensis, Premisliensis, Sandecensis et Colensis capitaneus (1540).
Życiorys
Młodość spędził na dworze cesarza Maksymiliana I, gdzie odznaczał się męstwem w jego wojsku i nabrał humanistycznej ogłady. Poseł małopolski na sejm piotrkowski 1503 roku[4]. Walczył z Tatarami w bitwie pod Wiśniowcem i z Rosjanami w bitwie pod Orszą, w 1520 roku brał udział w wojnie z zakonem krzyżackim. W 1518 został marszałkiem nadwornym koronnym, w 1522 roku był posłem Polski na sejm Rzeszy w Norymberdze. W 1524 roku pobił wojska tureckie pod Trembowlą. W 1520 roku otrzymał od króla Zygmunta I prawo pobierania myta w Ustjanowej na utrzymanie drogi w należytym stanie. Był sygnatariuszem aktu traktatu krakowskiego w 1525 roku[5].
Był jednym z najbardziej zaufanych stronników królowej Bony Sforzy, wspierał jej plany powołania na Węgrzech stronnictwa narodowego przeciwko Habsburgom, potem ze szlachtą walczącą o przywileje, w końcu z Zygmuntem Augustem. Udał się na Węgry by wesprzeć Jana Zapolyę. Wszedł do tzw. triumwiratu przy Bonie, obok Piotra Gamrata i Andrzeja Krzyckiego. W 1532 został dzięki Bonie kasztelanem sandomierskim, w 1533 starostą krakowskim. W 1535 dostał województwo sandomierskie, które w 1536 zamienił na krakowskie. W 1523 otrzymał od cesarza Karola V, tytuł hrabiego na Wiśniczu. W polityce wewnętrznej chociaż był stronnikiem Bony, jednakowoż stał się trybunem średniej szlachty. Toczył spór z Zygmuntem Augustem, sprzeciwiając się poślubieniu przez króla Barbary Radziwiłłówny. Na sejmie w r. 1550 dokonał zasadniczego zwrotu; stając po stronie władcy, a 24 sierpnia, uroczyście podejmował Zygmunta z Barbarą na zamku wiśnickim.
Był mecenasem kultury, jego dwór w Wiśniczu był jednym z najświetniejszych ośrodków polskiego renesansu, gromadząc najwybitniejsze umysły epoki spośród prawników, pisarzy i poetów. Jego sekretarzem był m.in. Stanisław Orzechowski, a dworzaninem Marcin Bielski, Kmita finansował wydawanie wierszy Klemensa Janicjusza. Wzbudzał podziw u współczesnych w całej Europie – Erazm z Rotterdamu dedykował mu swoje dzieła. Był zdecydowanym przeciwnikiem Reformacji, bogato uposażając wiele świątyń katolickich.
Kmita zmarł bezpotomnie na zamku krakowskim 31 października 1553 roku, a pogrzeb odbył się miesiąc później. Pochowany został w nieistniejącej już dziś kaplicy św. Antoniego w katedrze wawelskiej, w rodzinnym mauzoleum.
Przypisy
- ↑ Od Karola V otrzymał tytuł hrabiego na Wiśniczu. [w:] Antoni Mączak. Klientela: nieformalne systemy władzy w Polsce i Europie XVI-XVIII w. 1994. str. 268
- ↑ "na zamku w Krakowie pochowany, kędy cztery herby jego widzieć: pierwszy Szreniawa z Krzyżem, drugi Leliwa matki Tarnowskiej, trzeci Oksza, czwarty Wręby" [w:] Herby y familie rycerskie: tak w Koronie jako y Wielkim Xięstwie [...] tom 2, Kasper Niesiecki, 1738
- ↑ Urzędnicy województwa krakowskiego XVI-XVIII wieku. Spisy. Oprac. Stanisław Cynarski i Alicja Falniowska-Gradowska. Kórnik 1990, s. 97, 231.
- ↑ Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 39.
- ↑ Codex diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus Lituaniae, wydał Maciej Dogiel, t. 4, Wilno 1764, s. 231.
Bibliografia
- Paweł Janowski, Kmita Piotr, 1477-1553, polityk i mecenas humanistów, w: Encyklopedia Katolicka, Lublin 2002, t. IX, kol. 197.
- Halina Kowalska, Kmita (Sobieński, Sobiński) Piotr, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XIII, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, s. 97-100.
Linki zewnętrzne
- akapit 126 (1540)
- Inwentarz Metryki Koronnej
- Piotr Kmita Sobieński h. Szreniawa, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-01-01].
|
|