Piotr W. Cholewa

Piotr W. Cholewa
PWC
Ilustracja
Piotr W. Cholewa (2020)
Data i miejsce urodzenia

23 października 1955
Sosnowiec

Zawód, zajęcie

tłumacz

Alma Mater

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Piotr Władysław Cholewa, pseud. PWC [czyt. PeWuC] (ur. 23 października 1955 w Sosnowcu[1]) – polski tłumacz literatury anglojęzycznej, głównie fantastycznej, tłumacz serii Świat Dysku oraz działacz polskiego fandomu fantastycznego.

Życiorys

Jest absolwentem studiów matematycznych na Wydziale Matematyczno-Fizyczno-Chemicznym Uniwersytetu Śląskiego. Po ukończeniu studiów pracował do 2000 na macierzystej uczelni, w Instytucie Matematyki. W 1987 obronił pracę doktorską[1]. Wyznawca teorii, że „każdy powinien skończyć matematykę, bo to uczy dyscypliny myślenia”[2]. Wieloletni członek Śląskiego Klubu Fantastyki, do którego wstąpił 1981, tuż po jego powstaniu. W przeszłości jego wiceprezes, od wielu lat redaktor naczelny Miesięcznika, były prezes i sekretarz Europejskiego Stowarzyszenia Science Fiction; były prezes, i członek zarządu Związku Stowarzyszeń Fandom Polski.

Od 1983 zajmował się tłumaczeniami[1]. Najbardziej znany z przekładów literatury fantastycznej (fantasy i science fiction) oraz komiksów. Tłumaczył książki takich pisarzy jak Terry Pratchett (cykl Świat Dysku), Orson Scott Card, William Gibson, Roger Zelazny czy Ursula K. Le Guin. Przełożył także na polski komiksy o Garfieldzie oraz Calvinie i Hobbesie[3].

Za tłumaczenie powieści Kolor magii otrzymał w 1995 nagrodę Stowarzyszenia Tłumaczy Polskich.

W 1999 otrzymał nagrodę Golema przyznawaną przez Krakowski Klub Miłośników Fantastyki „Dżabbersmok” za działalność dla fandomu polskiego i Nagrodę Elektrybałta, czyli Literacką Nagrodę Online, przyznawaną autorom, których tekst został opublikowany w internecie w danym roku. Przyznaje ją kapituła, w skład której wchodzą pisma internetowe poświęcone fantastyce oraz kluby SF mające swoją reprezentację w Internecie. Należą do niej redakcje serwisów i pism poświęconych sf: Fahrenheit, Framzeta, Miesięcznik, Esensja, Fandom i ja, kluby: ŚKF, Galicyjska Gildia Fanów Fantastyki, Gildia.pl, DKF i Framling[4].

W 2000 roku został laureatem nagrody Konfederacji Fantastyki Rassun za tłumaczenia i wkład w fantastykę[5].

Na Euroconie 2010 otrzymał nagrodę Europejskiego Stowarzyszenia Science Fiction (ESFS) „Hall of Fame” dla najlepszego tłumacza[6].

Jego żoną jest Elżbieta Gepfert[1]. Jest ojcem Michała Cholewy, pisarza SF[7].

Dorobek tłumaczeniowy

Piotr Cholewa rozpoczął swoją przygodę z tłumaczeniem od opowiadań pojawiających się na łamach fanzinu Klubu Fantastyki. Potem zaczął pracować dla wydawnictw i tłumaczyć opowiadania ukazujące się na łamach magazynu Fantastyka. Z czasem porzucił karierę uniwersytecką w dziedzinie matematyki i zajął się zawodowo tłumaczeniem.

Świat Dysku

Piotr Cholewa znany jest głównie ze swojego tłumaczenia Świata Dysku Terry’ego Pratchetta, którym zajmował się od polskiego wydania „Koloru Magii”, pierwszej części sagi, do śmierci autora. Zapytany o ocenę serii jako całości, twierdzi, że książki robią się coraz ciekawsze w miarę tworzenia, bo podczas gdy pierwsze części składały się z anegdotek związanych ze sobą bohaterami i głównym wątkiem, to kolejne stają się coraz bardziej spójne. Przytacza też słowa Pratchetta, który na spotkaniu autorskim powiedział kiedyś, że „dopiero przy czwartej książce odkrył, że istnieje coś takiego jak fabuła i bardzo mu się to spodobało”[2]. Mawia też, że te książki powinien tłumaczyć ktoś kogo one bawią, bo najgorsze co mogłoby im się stać to tłumaczenie przez osobę, która nie uważa ich za śmieszne[8].

Trudności w tłumaczeniu Pratchetta

W wywiadach Piotr Cholewa zawsze spotyka się z pytaniem jakie trudności pojawiają się w tłumaczeniu fantastyki, a szczególnie w przekładzie książek Terry’ego Pratchetta. Chętnie na nie odpowiada, podając przykłady problematycznych zagadnienień. Tłumaczy, dlaczego podjął taką decyzję a nie inną, w większości przypadków nie z głupoty coś pisze akurat tak a nie inaczej tylko miał taki zamysł[8].

Nazwy własne

W kwestii nazw własnych, a szczególnie nazwisk, Cholewa wyznaje zasadę pozostawiania oryginału, chyba że imię jest znaczące i ma stanowić element komiczny. Oczywiście, przy serii książek tak długiej jak „Świat Dysku” trudno stwierdzić, czy dana postać epizodyczna za kilka książek nie stanie się kluczowa, a jej imię czy nazwisko nie otrzyma większego znaczenia. Na to jednak tłumacz zajmujący się książkami na bieżąco nie może nic poradzić[9].

Humor

„[P]ewne sprawy są trudne do przeniesienia, choćby dlatego, że my w szkole uczyliśmy się na pamięć innych wierszy, uprawialiśmy inne gry na podwórku, co innego jadaliśmy na śniadanie. I rzeczywiście czasami muszę dowcip lekko zaadaptować, żeby był czytelny – choć raczej rzadko.”[10] Wypowiedź ta dobrze opisuje jego podejście do tłumaczenia humoru, który stanowi właściwie nieodłączny element książek Pratchetta. Tłumacz stara się zachować charakterystyczny, prześmiewczy styl pisarza, a jednocześnie uczynić żarty zrozumiałymi dla polskiego czytelnika. Z jego wypowiedzi wynika jednak, że wielokrotnie musi poświęcić część typowych dla Pratchetta nawiązań do kultury powszechnej.

Nawiązania

W przypadku nawiązań Piotr Cholewa stara się trzymać oryginału, chyba że to uczyniłoby tłumaczenie całkowicie niezrozumiałym dla polskiego odbiorcy. I tak jak sam twierdzi, zmienia dziecięce wyliczanki na takie kojarzone przez Polaków, cytaty literackie przerabia na cytaty z ich polskich tłumaczeń[10], a niektóre odniesienia po prostu pomija, żeby nie konfundowały czytelnika. Stara się jednak nie robić tego często i uważa, że jeśli ktoś nie zrozumie nawiązania do Szekspira, sam jest sobie winien.

Oczywiście zdarza się i tak, że coś musi zniknąć w tłumaczeniu. Cholewa podaje za przykład Scone of Stone, czyli święty kamień krasnoludów, który jest jednocześnie żartem z rodzaju słodkiego pieczywa, aliteracją i nawiązaniem do Stone of Scone, kamienia, którym musi się koronować król Szkocji. Cholewa zdecydował się na Kajzerkę z Kamienia, oddając aliterację i nawiązanie do pieczywa, ale tracąc jakiekolwiek powiązanie ze Szkocją[10].

Odmiany językowe

Zapytany o tłumaczenie odmian językowych, czy to regionalnych czy wynikających z prywatnych manieryzmów bohatera, Cholewa tłumaczy, że stara się czytać sobie wypowiedzi na głos i wyróżnić jedną dominującą cechę, która próbuje oddać po polsku[9]. Zamiast więc zignorować dialekty, stara się odtworzyć je w możliwie najbliższy sposób w języku polskim, oddając koloryt świata przedstawionego jaki opisał pisarz i nierzadko bawiąc czytelnika.

Akwila Dokuczliwa vs. Tiffany Obolała

Jednym z często omawianych na fandomie „Świata Dysku” tematem jest tłumaczenie książki „The Wee Free Men”, czy raczej jej dwóch polskich tłumaczeń, które ukazały się zaledwie kilka lat po sobie. Pierwsze, wydane w Polsce w 2005 roku, dwa lata po wydaniu oryginału zostało przetłumaczone przez Dorotę Malinowską i pojawiło się na rynku pod tytułem Wolni Ciutludzie. Pięć lat później, w 2010 ukazało się jednak drugie tłumaczenie książki, już zrobione przez Piotra Cholewę. Tytuł drugiego wydania brzmiał „Wolni Ciut Ludzie”. Powodem zmiany tłumacza było, jak twierdzi Cholewa, odejście tłumaczki z wydawnictwa przed trzecią książką z cyklu o Tiffany i zaproponowanie mu zajęcia się kontynuacją. Zgodził się, ale pod warunkiem, że zaakceptują jego słownictwo i dla spójności przetłumaczył też dwa poprzednie tomy[11].

W ten sposób powstały dwa bardzo się od siebie różniące tłumaczenia, które rozchodzą się już na poziomie tytułu czy imienia i nazwiska bohaterki (u Malinowskiej Akwila Dokuczliwa, a u Cholewy Tiffany Obolała). Przede wszystkim zaś różni się podejście tłumacza. Panuje powszechna opinia, że przy tłumaczeniu pierwszego wydania, kiedy dostępna była tylko pierwsza część cyklu o Tiffany, uważano go za cykl dla dzieci, swego rodzaju odmianę „Świata Dysku” przeznaczoną dla młodszego czytelnika. Dowodzi tego na przykład fakt, że w pierwszym przekładzie znika gwara używana przez pewną grupę bohaterów (stylizowanych w oczywisty sposób na Szkotów), podczas gdy w drugim zostaje ona zamieniona na połączenie gwar z różnych stron Polski, tak by odróżniała się od literackiej polszczyzny narracji. W pierwszym przypadku tekst staje się łatwiejszy do zrozumienia, ale traci na odmienności[12].

O Terrym Pratchetcie

Jako wieloletni tłumacz książek Pratchetta, Piotr Cholewa poznał autora osobiście i w wywiadach zawsze wypowiadał się na jego temat bardzo pozytywnie, nazywając go inteligentnym człowiekiem o ogromnym poczuciu humoru[2]. Przytacza liczne anegdoty bazujące często na jego własnych rozmowach z pisarzem i spotkaniach z nim podczas konwentów czy w trakcie wizyt Pratchetta w Polsce[13]. Podkreśla przywiązanie pisarza do czytelników i szacunek do nich[14].

Wolność tłumacza

W wywiadzie z Polskim Radiem, zapytany o to czy Pratchett miał duży wpływ na tłumaczenia swoich książek, Cholewa przytoczył anegdotę, według której autor kiedyś powiedział, że tłumaczenie ocenia się je po wynikach sprzedaży. Dobre tłumaczenie będzie skutkowało popytem na książkę, a złe niewielkim zainteresowaniem[8]. To sprawia, że autor zawsze zostawiał swoim tłumaczom względnie wolną rękę co daje się odczuć w polskiej wersji książek.

Fandom

Fakt, że Piotr Cholewa jest czynnym uczestnikiem fandomu sprawia, że często ma do czynienia z reakcjami fanów Pratchetta na polskie tłumaczenie jego książek. W wywiadzie dla Polskiego Radia Cholewa zdradził, że fandom często przeprowadza szczegółowe analizy jego tłumaczenia, prawie zdanie po zdaniu porównując je z oryginałem. Swego czasu fani wysnuli nawet skomplikowaną teorię, że zamieniając Dziewięć Praw na Dziesięć tłumacz próbował nawiązać do Dziesięciu Przykazań. Nie wzięli przy tym uwagi, że zmiana wynikała z błędu Cholewy, do którego ten przyznał się w wywiadzie[8]. Fani bez oporów dzielą się z tłumaczem swoimi opiniami, ale na ogół są zadowoleni z jego pracy.

Przełożył[15]

Orson Scott Card

Terry Pratchett

William Gibson

  • Trylogia ciągu
    • Johnny Mnemonic (1981)
    • Wypalić Chrom (2018)
    • Neuromancer (1992)
    • Graf Zero (1997)
    • Mona Liza Turbo (1997)
  • Trylogia Mostu
    • Światło wirtualne (1998)
  • Inne

Roger Zelazny

Ursula K. Le Guin

Inni

  • Alexander Jablokov – Strażnik Śmierci [w zbiorze Rakietowe szlaki tom 1] (2011)
  • C.J. Cherryh – Region Węża (1991)
  • Christopher Moore – Baranek (2007)
  • Col Buchanan – Wędrowiec (2010)
  • David Eddings – Gambit magów (1994)
  • David Eddings – Królowa magii (1994)
  • David Eddings – Pionek Proroctwa (1994)
  • F. Paul Wilson – Twierdza (1990)
  • F. Paul Wilson – Odrodzony (1991)
  • F. Paul Wilson – Odwet (1993)
  • Fritz Leiber – Przynętna [w zbiorze Czarnoksiężnicy z Dziwacznego Grodu] (1999)
  • George Lucas – Gwiezdne wojny (1990)
  • Graham Masterton – Manitou (1989)
  • Graham Masterton – Zemsta Manitou (1990)
  • Greg Egan – Dywany Wanga [w zbiorze Nowe legendy] (1997)
  • Guillermo del Toro & Daniel Kraus – Łowcy trolli (2015)
  • Harlan Ellison – Chłopiec i jego pies (1986)
  • Henry Kuttner – Grom o Świcie [w zbiorze „Conan i inni”] (1987)
  • Henry Kuttner – Elak z Atlantydy (1990)
  • J. G. Ballard – Witaj Ameryko (1996)
  • James Kahn – Powrót Jedi (1992)
  • Jim Butcher – Front Burzowy (2011)
  • Jim Butcher – Pełnia księżyca (2012)
  • Jim Butcher – Śmiertelna groźba (2012)
  • Jim Butcher – Rycerz lata (2013)
  • Jim Butcher – Śmiertelne maski (2015)
  • Jonathan Holt – Carnivia. Bluźnierstwo (2013)
  • Justin Somper – Demony Oceanu (2006)
  • Justin Somper – Fala Terroru (2007)
  • Justin Somper – Krwawy Kapitan (2008)
  • Justin Somper – Czarne serce (2009)
  • Larry Niven – W mojej maszynie czasu siedzi wilk [w zbiorze Czarnoksiężnicy z Dziwacznego Grodu] (1999)
  • Michael Swanwick – Stacje przypływu (1998)
  • Michael Swanwick – Mądrość starej ziemi [w zbiorze To, co najlepsze w SF 3] (2001)
  • Neil Gaiman – Na szczęście mleko (2013)
  • Olaf Stapledon – Dziwny John (1990)
  • Patricia A. McKillip – Zapomniane bestie z Eldu (2001)
  • Paul Stewart & Chris Riddell – Śrubziemie czyli totalnie zakręcony świat (2003)
  • Philip José Farmer – Gdzie wasze ciała porzucone (1997)
  • Robert E. Howard – Dolina Grozy (1986)
  • Robert E. Howard – Płomień Assurbanipala (1986)
  • Robert E. Howard – Bogowie Bal-Sagoth (1987)
  • Robert Sheckley – Wymiar cudów (1993)
  • S.N. Dyer – Oddział lipcowy [w zbiorze Nebula ‘92] (1997)
  • Sonia Orin Lyris – Gdy obcy się spotykają [w zbiorze Nowe legendy] (1997)
  • Stephen R. Donaldson – Jad lorda Foula (1994)
  • Stephen R. Donaldson – Skok w konflikt. Prawdziwa historia (1998)
  • Stephen R. Donaldson – Mityczna Bestia [w zbiorze Czarnoksiężnicy z Dziwacznego Grodu] (1999)
  • Stephen R. Donaldson – Skok w wizje. Zakazana wiedza (1999)
  • Stephen R. Donaldson – Skok w potęgę. Mroczny zachłanny bóg powstaje (2000)
  • Steve Barlow & Steve Skidmore – (Bez)błędny rycerz (2004)
  • Steve Barlow & Steve Skidmore – Śmigoksiężnik (2004)
  • Steve Barlow & Steve Skidmore – Trollogia (2005)
  • Trudi Canavan – Ostatnia z dzikich (2009)
  • Trudi Canavan – Kapłanka w bieli (2009)
  • Trudi Canavan – Głosy bogów (2010)

Czasopisma

  • Fantastyka 04 (79) 1989
  • Fantastyka 05 (80) 1989
  • Fantastyka 06 (8(1) 1989
  • Fantastyka 07 (82) 1989
  • Fantastyka 09 (24) 1984
  • Fantastyka 10 (85) 1989
  • Fenix 01 (17) 1993
  • Fenix 04 (13) 1992
  • Fenix 05 (09) 1991
  • Fenix 07 (23) 1993
  • Fenix 07/08 (96) 2000
  • Fenix 08 (24) 1993
  • Fenix 09 (97) 2000
  • Fikcje 01 (11) 1984
  • Fikcje 01 (21) 1985
  • Fikcje 02 (12) 1984
  • Fikcje 03 (03) 1983
  • Nowa Fantastyka 11 (266) 2004
  • Nowa Fantastyka 11 (362) 2012
  • Nowa Fantastyka 01 (100) 1991
  • Nowa Fantastyka 01 (136) 1994
  • Nowa Fantastyka 02 (101) 1991
  • Nowa Fantastyka 02 (125) 1993
  • Nowa Fantastyka 02 (293) 2007
  • Nowa Fantastyka 03 (114) 1992
  • Nowa Fantastyka 03 (102) 1991
  • Nowa Fantastyka 04 (103) 1991
  • Nowa Fantastyka 04 (139) 1994
  • Nowa Fantastyka 04 (175) 1997
  • Nowa Fantastyka 05 (104) 199(1
  • Nowa Fantastyka 05 (140) 1994
  • Nowa Fantastyka 05 (152) 1995
  • Nowa Fantastyka 06 (141) 1994
  • Nowa Fantastyka 06 (417) 2017
  • Nowa Fantastyka 07 (142) 1994
  • Nowa Fantastyka 11 (170) 1996
  • Nowa Fantastyka 12 (171) 1996
  • Problemy 08 (445) 1983
  • Robot (fanzin) „0"

Przypisy

  1. ↑ a b c d Who is who w Polsce. Encyklopedia biograficzna z życiorysami znanych Polek i Polaków, Hübners blaues Who is Who, Zug 2007 (dodatek CD).
  2. ↑ a b c Tłumaczyć Terry’ego Pratchetta – pratchett.pl, pratchett.pl [dostęp 2019-02-13].
  3. ↑ Cykl ‹Calvin i Hobbes›, esensja.stopklatka.pl [dostęp 2017-11-26] [zarchiwizowane z adresu 2014-05-18].
  4. ↑ Literacka Nagroda OnLine: Elektrybałt, galaxy.uci.agh.edu.pl [dostęp 2019-02-13].
  5. ↑ Esensja: ‹Czuję się rozpieszczany› – Piotr W. Cholewa, Esensja.pl [dostęp 2019-02-13] (pol.).
  6. ↑ ESFS Awards 2010 (ang.). W: The European Science Fiction Society [on-line]. [dostęp 2011-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-16)].
  7. ↑ LITERATURA II STRZELIN 2014: Michał Cholewa (pol.). sztukater.pl. [dostęp 2015-06-28].
  8. ↑ a b c d Ponad 20 lat z Pratchettem, PolskieRadio.pl [dostęp 2019-02-13].
  9. ↑ a b Joanna Konieczna, Jak matematyk tłumaczy Pratchetta, poznan.naszemiasto.pl, 26 marca 2010 [dostęp 2019-02-13] (pol.).
  10. ↑ a b c Tłumaczenie Pratchetta – wywiad z Piotrem W. Cholewą, gram.pl [dostęp 2019-02-13] (ang.).
  11. ↑ Fantastyka jest literaturą absolutną / Literatura / dwutygodnik.com, dwutygodnik.com [dostęp 2019-02-13] (pol.).
  12. ↑ Pyza, Czy Tiffany jest Dokuczliwa czy Obolała? Albo o przekładach „The Wee Free Men” T. Pratchetta, Pierogi Pruskie, 2 sierpnia 2016 [dostęp 2019-02-13] (pol.).
  13. ↑ Wirtualna Polska Media S.A, Tłumacz Terry’ego Pratchetta: świat stał się smutniejszy, wiadomosci.wp.pl, 12 marca 2015 [dostęp 2019-02-13] (pol.).
  14. ↑ Zaczynam patrzeć na świat tak jak Pratchett – rozmowa z Piotrem W. Cholewą, Dziennik Literacki [dostęp 2019-02-13].
  15. ↑ Piotr W. Cholewa, [w:] encyklopediafantastyki.pl [online] [dostęp 2019-02-13].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Piotr W Cholewa 2020.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
Piotr W. Cholewa (1955–) polski tłumacz; zdjęcie zrobione za zgodą portretowanego przed jego spotkaniem autorskim w kawiarni Black Woolf w Katowicach, przy ulicy 3 Maja 25
Consent

The uploader asserts the following regarding consent of identifiable persons:

I personally created this media. All identifiable persons shown specifically consented to publication of this photograph or video.