Piotr Wojkow
 | |
| Data i miejsce urodzenia | 13 sierpnia 1888 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Prezes delegacji rosyjsko-ukraińsko-białoruskiej w Komisji Mieszanej Reewakuacyjnej i Komisji Mieszanej Specjalnej w Moskwie | |
| Okres | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Poseł ZSRR w Polsce | |
| Okres | od 8 listopada 1924 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
Piotr Łazariewicz Wojkow (ros. Пëтр Лазаревич Войков, ur. 13 sierpnia 1888 w Kerczu, zm. 7 czerwca 1927 w Warszawie) – rewolucjonista, bolszewik, dyplomata radziecki.
Życiorys
Jego ojciec pochodził z ukraińskiej rodziny chłopskiej, był inżynierem górniczym[1].
Od 1903 Piotr Wojkow był zaangażowany w działalność rewolucyjną, należał do mienszewików. Zmuszony do emigracji do Szwajcarii, ukończył studia na Uniwersytecie Genewskim.
Powrócił do kraju w sierpniu 1917 i został komisarzem na Uralu, tam też zwalczał fabrykantów i egzekwował odbiór kontyngentów żywności od chłopów, co wywołało klęskę głodu w okolicy Jekaterynburga[2]. Był oskarżany o udział w zamordowaniu w nocy z 16 na 17 lipca 1918 w Jekaterynburgu cesarza Mikołaja II i jego rodziny, miał być też odpowiedzialny za poćwiartowanie i zniszczenie przy użyciu kwasu siarkowego ciał zamordowanych[2]. Jednak zarówno śledztwo przeprowadzone w 1919 przez „białych”, jak i śledztwo z początku lat 90. nie wykazały udziału Wojkowa w naradach i podjęciu decyzji o mordu na cesarzu i jego rodzinie. Nie było też dowodów, że osobiście uczestniczył w zniszczeniu i ukryciu zwłok. Udowodniono jedynie, że zatwierdził podanie o 11 pudów kwasu siarkowego, użytego w trakcie niszczenia zwłok rodziny cesarskiej[3].
Przewodniczący delegacji rosyjsko-ukraińsko-białoruskiej w Mieszanej Komisji Reewakuacyjnej i Specjalnej Komisji Mieszanej, utworzonych na mocy Traktatu Ryskiego w negocjacjach z Polską w sprawie zwrotu mienia polskiego (1921–1926). Zachowały się dokumenty dotyczące przyjętej przez niego taktyki, mającej na celu utrudnienie zwrotu tego mienia, m.in. tysięcy dzwonów kościelnych, bibliotek i innych skarbów kultury wywiezionych przez Rosję w okresie zaborów[4] i w konsekwencji masowego wywozu mienia w pierwszych dwóch latach I wojny światowej. Większości tych dóbr Polska nigdy nie odzyskała, poprzestając na powrocie do kraju najważniejszych skarbów kultury narodowej. Od października 1924 poseł ZSRR w Polsce[2].
7 czerwca 1927 został zastrzelony na dworcu kolejowym w Warszawie[2] przez 19-letniego syna emigracyjnego działacza białogwardyjskiego Borysa Kowerdę, ucznia gimnazjum rosyjskiego w Wilnie. Wojkow przyjechał na dworzec, by w czasie godzinnego postoju pociągu towarzyszyć powracającemu do ZSRR przez Polskę chargé d’affaires ZSRR w Londynie, Arkadijowi Rozengolcowi[5], wydalonemu właśnie przez Brytyjczyków po zerwaniu stosunków dyplomatycznych z ZSRR w związku z ujawnioną działalnością szpiegowską ambasady sowieckiej. Według przyjętej później wersji wydarzeń, motywem zamachu była zemsta za udział Wojkowa w morderstwie cara i jego rodziny. Istnieje dokument wskazujący na możliwość związku z zabójstwem Wojkowa sowieckiego wywiadu wojskowego – Razwiedupru[6].
Rząd ZSRR zarzucił Polsce udzielanie azylu politycznego białym emigrantom rosyjskim. Rząd polski bronił się, wskazując, że Wojkow odmówił wszelkiej ochrony osobistej. Zaofiarował także odszkodowanie dla wdowy[7]. Zabójstwo Wojkowa spowodowało pogorszenie się stosunków polsko-radzieckich i zawieszenie rozmów o pakcie o nieagresji oraz o zwrocie polskiego mienia przez ZSRR.
Został pochowany przy murze Kremla, pośród najbardziej zasłużonych komunistów[2].
W ZSRR uznano jego zabójstwo za akt wojny, Armia Czerwona została postawiona w stan pogotowia bojowego, OGPU rozpoczęła też poszukiwanie i aresztowania tysięcy rzekomych „wspólników Kowerdy” i ich prześladowania, głównie na terenach dawnej Rzeczypospolitej. W rok po przewrocie majowym Józef Piłsudski musiał przekonać wschodniego sąsiada Polski o swoich pokojowych zamiarach.
Nazwiskiem Wojkowa nazwano stację metra w Moskwie na linii Zamoskworieckiej (Wojkowskaja). W 2007 pojawiły się w Rosji pomysły, by ze względu na pamięć o rodzinie carskiej zmienić nazwę tej stacji. W październiku 2010 deputowany partii Jedna Rosja do Dumy, Władimir Miedinski, zwrócił się do nowego mera Moskwy, Siergieja Sobianina, o usunięcie imienia Wojkowa ze stolicy[2].
Przypisy
- ↑ Г.Н. Губенко, «Пётр Лазаревич Войков». Краткий биографический очерк, Симферополь: Крымиздат, 1959.
- ↑ a b c d e f Moskwa bez zabójcy ostatniego cara?
- ↑ Dyskusja w sprawie ewentualnego przemianowania stacji metra „Wojkowska” opiera się na mitach, Ale Historia. Zabójstwo towarzysza Wojkowa.
- ↑ Zwłaszcza konfiskat po powstaniu listopadowym i styczniowym.
- ↑ Edward J. Pałyga: Warszawski korpus dyplomatyczny, [w:] Warszawa II Rzeczypospolitej 1918–1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 286.
- ↑ Dokument ten jest jednak interesujący w kontekście zamachu na Piotra Wojkowa do jakiego doszło ponad pół roku później. Wskazuje on bowiem na możliwość, że zmianą na stanowisko sowieckiego posła w Warszawie interesował się sowiecki wywiad wojskowy. Zainteresowanie to mogło być do tego stopnia poważnie, że zdecydowano się sprawdzić kanałem nieoficjalnym, jak na nagły brak Wojkowa – „który przecież wiecznie w Warszawie siedzieć nie będzie” – może zareagować strona polska. Dokument pozwala na dodanie do funkcjonujących od lat w literaturze przedmiotu interpretacji zamachu na Piotra Wojkowa sowieckiego pełnomocnego przedstawiciela w Warszawie w dniu 7 czerwca 1927 r., hipotezy wskazującej na możliwość, bezpośredniego lub pośredniego, związku sowieckiego wywiadu – być może sowieckiego wywiadu wojskowego – z tym zamachem. Być może wbrew obowiązującej od 1927 r. wersji Kowerda nie działał w pojedynkę, motywowany dążeniem do zemsty za zniszczenie przez bolszewików Rosji i wymordowanie carskiej rodziny, ale był inspirowany lub wręcz prowadzony przez sowieckie instytucje. Sławomir Dębski, Zagadka zamachu na Piotra Wojkowa, sowieckiego posła w Warszawie 7 czerwca 1927 r. – nieznany dokument polskiego MSZ rzuca nowe światło, w: „Polski Przegląd Dyplomatyczny” nr 3(70)/2017 wersja elektroniczna.
- ↑ Edward J. Pałyga: Warszawski korpus dyplomatyczny, [w:] Warszawa II Rzeczypospolitej 1918–1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 287.
Bibliografia
- Jerzy Kumaniecki: Pokój polsko-radziecki 1921. Geneza–rokowania–traktat–komisje mieszane, Warszawa 1985
- Jerzy Kumaniecki: Tajny Raport Wojkowa, czyli radziecka taktyka zwrotu polskiego mienia gospodarczego i kulturalnego po pokoju ryskim, Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza GRYF Warszawa 1991, ISBN 83-85209-02-6.
- Wojciech Materski: Na widecie. II Rzeczpospolita wobec Sowietów 1918-1943, Instytut Studiów Politycznych PAN i Wyd. „Rytm” Warszawa 2005, ISBN 83-88490-84-2, ISBN 83-7399-125-5.
- Sławomir Dębski, Zagadka zamachu na Piotra Wojkowa, sowieckiego posła w Warszawie 7 czerwca 1927 r. – nieznany dokument polskiego MSZ rzuca nowe światło, w: „Polski Przegląd Dyplomatyczny” nr 3(70)/2017 wersja elektroniczna
Media użyte na tej stronie
П.Л.Войков