Piotr z Grudziądza

Piotr z Grudziądza, także Piotr Wilhelmi z Grudziądza, Petrus Wilhelmi de Grudencz (ur. ok. 1392 w Grudziądzu^[1], zm. ok. 1480 prawdop. na Śląsku^[1], nie wcześniej niż w 1452^[2]) – kompozytor i poeta okresu średniowiecza.

Był działającym w Europie, twórcą łacińskich pieśni (cantiones) i motetów, których do dzisiejszych czasów zachowało się niewiele ponad dwadzieścia. Jest głównym reprezentantem kultury muzycznej Europy Środkowej XV wieku.

Życie

O życiu kompozytora wiadomo niewiele. Wiemy, że w roku 1418 zapisał się do Akademii Krakowskiej. W roku 1425 uzyskał bakalaureat, a w 1430 r. - magisterium. Poza tym, resztę jego biografii wypełniają domysły: tekst Pontifices ecclesiarum (muzyka nie zachowała się) świadczy o prawdopodobnym powiązaniu z Soborem w Bazylei^[1] (1431), a może nawet w nim uczestniczeniu^[3]; był kapelanem cesarza Fryderyka III, ok. 1450 r. przebywał zapewne jakiś czas w Czechach (zachowało się tam dużo utworów kompozytora) i na Śląsku. Starał się o godność kanonika we Fromborku; był proboszczem parafii Białogarda k. Lęborka.

Twórczość

Osoba Piotra z Grudziądza została odkryta w 1975 r. przez czeskiego muzykologa, Jaromira Černego z Uniwersytetu Karola w Pradze. Analizując motet Veni vere illustrator / Pneuma eucaristiarum / Paraclito tripudia / Dator eya zauważył on, że kolejne pierwsze litery trzech z czterech głosów (w kolejności: drugi, pierwszy, czwarty^[4]) tworzą akrostych: Petrus VVilhelmi de Grudencz. W ciągu kilku następnych lat odnaleziono znacznie więcej utworów sygnowanych imieniem kompozytora. Tworzył utwory świeckie i religijne, 2-3-głosowe pieśni oraz 3-5-głosowe motety.

Obecnie znanych jest ok. 40 utworów Piotra z Grudziądza. Odnaleziono je w różnych państwach Europy Środkowej, przede wszystkim w Czechach, w Polsce, Niemczech i Austrii. Wciąż można mieć nadzieję na kolejne odkrycia oraz poznanie nieznanych faktów z jego biografii, gdyż Piotr z Grudziądza staje się kompozytorem coraz szerzej znanym w Europie. Jego utwory znalazły się w repertuarze takich renomowanych zespołów, jak: "Ars Cantus" z Wrocławia, "Schola Gregoriana Pragensis" z Pragi, "La morra" z Bazylei czy "The Hilliard Ensemble" z Londynu.

Dzieła

• Kyrie fons bonitatis / Kyrie Sacerdos – jedyny utwór bez akrostychu
• kilkanaście pieśni łacińskich, m.in.
  • 2-gł. Prodigiis eximiis
  • 2/3-gł. Praegrata erat
  • 3-głosowe Praeconia etroclita
  • 3-gł. Problemata enigmatum
  • 2-gł., świeckie Praedulcis eurus turbinis
  • 2-gł. Praelustri elucentia, także z innymi tekstami jako: Rein und besser ist Gottes wort orazPraeillustri excellentia
  • 2-gł. Phoebus ecclipsi tumuli
  • 2-gł. Praeformosa elegantis
  • 2-gł. Phonicorum ethicorum
  • 2-gł. Praesidiorum^[5] erogatrix
  • 3-gł.? Praesulis eminenciam totam (BJ), w stylu francuskiej ballady, panegiryk poświęcony papieżowi Marcinowi V (napisany więc najpewniej w latach jego urzędowania, tj. 1417-1431)
  • 2-gł.Plasmatori estuanter
  • 3-gł. Promittat aeterno throno - kanon kołowy (rotulum)
  • 3-gł. Plaude euge theotocos
  • 3-gł. Prorumpanus euduli
  • 3-gł. Psallamus effundibus
  • 3-gł. Psalteriis et tympanis/Nam nascitur de virgine/O flos Maria
  • 3-gł. Puella eia typicis
• osiem motetów, m.in.
  • 3-gł. Iacob scalam / Pax eterna / Terribilis
  • 4-gł Veni vere illustrator / Pneuma eucaristiarum / Paraclito tripudia / Dator eia
  • 2-gł., świecki Probitate eminentem / Ploditando exarare, prawdopodobnie jeden z najpóźniejszych utworów kompozytora (ze Śpiewnika głogowskiego, BJ)
  • 4-gł. Pomi morsum / Hominem quem / Sed paratus / Paraneuma eructemus
  • 5-gł. Panis ecce / Panis aevus / Pange exul/ Patribus veteribus / Tantum ergo
  • 4-gł. Pantaleon eleon (kanon)
  • 4-gł. Praesulem ephebeatum - rotulum (kanon kołowy); na melodii tego kanonu oparta jest jedna z mszy Heinricha Isaaca^[6]
• Utwory zachowane częściowo, wątpliwego autorstwa:
  • pieśń 3-gł. Paschaliter epiloget treuis (zachowane częściowo)
  • pieśń Pater eue theonice, zachowane częściowo, liczba głosów nieznana
  • pieśń 3-gł. Phono ex[...]io religionis, zachowane częściowo
  • pieśń 2/3-gł. Plausiua eulogia tropum, zachowane częściowo
  • pieśń? Pontifices ecclesiarum (tylko tekst)
  • pieśń 2-gł.? Porta ezechielis, zachowane częściowo
  • pieśń 2-gł.? Proclivi evi temporis (tylko tekst)
  • pieśń 3-gł. Psalmodium exileratum triphariali, zachowane częściowo
  • 3-gł. Prefulcitam expolitam - utwór wątpliwego autorstwa

Dyskografia

• Maiestas Dei - płyta z utworami przede wszystkim Piotra z Grudziądza - także i Guillaume'a Dufaya oraz anonimów; wyk. Schola Gregoriana Pragensis, wyd. Supraphon 2005 (cz.); notka o płycie: [1] (ang.)
• Spis utworów płyty monograficznej Piotra z Grudziądza - wyk. Bornus Consort, Ars Nova; wyd. Accord, Paryż 1991 (ang.)

Festiwal

Dla upamiętnienia kompozytora od 2015 w Grudziądzu ma odbywać się Festiwal Muzyki Dawnej im. Piotra z Grudziądza (pierwsza edycja 13-14 maja 2015)^[7].

Przypisy

Bibliografia

• Paweł Gancarczyk, Petrus Wilhelmi de Grudencz, hasło w: Die Musik in Geschichte und Gegenwart. Personenteil, t. 13, Kassel 2005
• Paweł Gancarczyk, Piotr z Grudziądza - trzydzieści lat obecności w: Ruch muzyczny, 27.05.2007
• Encyklopedia muzyczna PWM, tom Pe-R, Kraków 2004
• Jaromír Černý: Wilhelmi de Grudencz, Petrus [Galambos, Benjámin]. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, vol. W. Oxford University Press, 2004. ISBN 978-0-19-517067-2. (ang.)
• Wykład Adriana Thomasa w Gresham College (ang.)
• Piotr z Grudziądza w polmic.pl
• Polifonia Europy Środkowej na portalu www.cojestgrane.pl