Piotrków Trybunalski

Piotrków Trybunalski

miasto na prawach powiatu
Widok na stare miasto, ulica Słowackiego, dawna piotrkowska Manufaktura, uliczka przy rynku, Zamek Królewski, panorama rynku
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Prawa miejskie	XIII w.
Prezydent	Krzysztof Chojniak[1]
Powierzchnia	67,30 km²
Populacja (31.12.2020) • liczba ludności • gęstość	72 250[2] 1074,5 os./km²
Strefa numeracyjna	44
Kod pocztowy	97-300 do 97-312
Tablice rejestracyjne	EP
Położenie na mapie województwa łódzkiego Piotrków Trybunalski
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Piotrków Trybunalski
51°24′24″N 19°41′44″E/51,406667 19,695556
TERC (TERYT)	1062011
SIMC	0967430
Urząd miejski Pasaż Karola Rudowskiego 10 97-300 Piotrków Trybunalski
Strona internetowa
BIP

Piotrków Trybunalski – miasto na prawach powiatu w centralnej Polsce.

Piotrków był miastem królewskim^[3] w starostwie piotrkowskim w powiecie piotrkowskim województwa sieradzkiego w końcu XVI wieku^[4]. Dopełnienie nazwy o przymiotnik Trybunalski nastąpiło po II wojnie światowej^[5]. W latach 1975–1998 miasto było stolicą województwa piotrkowskiego.

Według danych GUS z 31 grudnia 2020 r., Piotrków Trybunalski liczył 72 250 mieszkańców^[2] i jest pod względem liczby ludności drugim (po Łodzi) miastem w województwie łódzkim, a także 50. spośród najludniejszych miast w Polsce^[6].

Toponimia

Nazwa miasta notowana jest od XIII wieku jako Piotrków i Pietrków, od XIV wieku spotyka się także Piotrkowo. Pochodzi ona od imienia Piotr, zdrobnionego do Piotrek, w języku staropolskim także Pietrek. Drugi człon nazwy, Trybunalski, wywodzi się od faktu, że w mieście urzędował trybunał koronny^[7].

Nazwa Piotrkowa w innych językach brzmi: język rosyjski – dziś Пётркув-Трибунальски, za czasów Królestwa Polskiego – Петроковъ^[8]; jid. ‏פּעטריקעװ‎ Petrikew^[9]; niem. Petrikau^[10].

Położenie

Miasto położone jest w południowo-wschodniej części województwa łódzkiego położony na Równinie Piotrkowskiej nad rzeką Strawą. Piotrków Trybunalski leży w dawnej ziemi sieradzkiej^[11], w pobliżu styku historycznych granic Mazowsza, Wielkopolski i Małopolski.

Odległy o 53 km na południowy wschód od Łodzi^[12], 136 km na południowy zachód od Warszawy^[13] i 160 km na północny wschód od Katowic^[14].

Według danych z 31 grudnia 2018 powierzchnia miasta wynosiła 67,25 km²^[15].

Według danych z 2002^[16] powierzchnia miasta to 67,26 km², co stanowi 0,37% powierzchni całego województwa łódzkiego. Struktura powierzchni miasta:

• użytki rolne 52%
• użytki leśne 21%

Historia

Najstarsza panorama Piotrkowa z 1657

Bazylika św. Jakuba Apostoła

Kościół i klasztor o.o. bernardynów przy pl. Kościuszki

Kościół jezuitów, fasada

(c) Maddox84 z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Budynek sądu w Piotrkowie

Podzamcze – miejsce po wyburzonych kamienicach w rejonie ulicy Starowarszawskiej

• VIII w. – pierwsze osady
• 1217 – pierwsza pisemna wzmianka o Piotrkowie (dokument Leszka Białego dla opactwa cystersów w Sulejowie)^[17]
• 1262 – włączenie Piotrkowa do Księstwa Sieradzkiego
• 1290–1300 – Piotrków otrzymuje prawa miejskie (wskazanie dokładnej daty jest niemożliwe, ponieważ dokumenty spłonęły)
• 1313 – Władysław Łokietek określa Piotrków jako miasto
• 1346–1347 – spisano statuty piotrkowskie
• od końca XIV w. Piotrków był siedzibą sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego^[18]
• 1404 – odnowienie praw miejskich przez Władysława Jagiełłę
• 1442 – 1628 – miejsce odbywania synodów prowincji gnieźnieńskiej
• 1467 – ratyfikacja pokoju toruńskiego
• 1468 – pierwszy sejm walny Królestwa Polskiego w Piotrkowie
• 1 grudnia 1469 – na sejmie wielki mistrz Henryk Reuss von Plauen złożył hołd lenny Kazimierzowi IV Jagiellończykowi
• 20 listopada 1470 – na sejmie wielki mistrz Henryk VII Reffle von Richtenberg złożył hołd lenny Kazimierzowi IV Jagiellończykowi
• 1492 – Elekcja Jana Olbrachta w Piotrkowie
• 1493 – pierwszy sejm w Piotrkowie z wydzieloną szlachecką izbą poselską i senatem – data przyjmowana jako początek parlamentaryzmu polskiego
• XV/XVI w. – miejsce zjazdów generalnych i prowincjonalnych oraz sejmów walnych
• 22 marca 1565 – dysputa teologiczna o dogmacie o Trójcy Świętej pomiędzy Janem Firlejem a braćmi polskimi, którzy jednak dogmatu tego nie uznali. Od tego momentu datuje się narastający konflikt kalwińsko-ariański.
• 1578 – utworzenie Trybunału Koronnego dla Wielkopolski
• 1578 – nadanie przez króla Stefana Batorego przywilejów handlowych i wydanie zgody na wybudowanie łaźni w Piotrkowie^[19]
• 1655 i 1657 – zajęcie miasta przez wojska szwedzkie (potop szwedzki)
• 1702 – ponowne zajęcie miasta przez wojska szwedzkie (III wojna północna)
• 1793 – II rozbiór Polski, włączenie Piotrkowa do zaboru pruskiego, tzw. Prusy Południowe
• 1807 – włączenie Piotrkowa do Księstwa Warszawskiego (departament kaliski)
• 1815 – włączenie Piotrkowa do Królestwa Polskiego (województwo kaliskie)
• 2 września 1846 – odjazd pierwszego pociągu Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej z dworca piotrkowskiego
• 13 stycznia 1867 – utworzenie guberni piotrkowskiej, obejmującej m.in. Łódź, Częstochowę i Zagłębie Dąbrowskie
• 5 stycznia 1873 – rozpoczęcie wydawania „Tygodnia”
• 1 lutego 1905 – początek strajku szkolnego
• 1914 – w pierwszych miesiącach I wojny światowej Piotrków kilkakrotnie opanowywały wojska niemieckie i ponownie rosyjskie, ostatecznie zajęty w grudniu przez wojska austriackie
• 1915 – umiejscowienie w Piotrkowie siedziby Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego, największy w historii rozwój piotrkowskiego ośrodka wydawniczo-prasowego
• 2–5 listopada 1918 – rozbrojenie okupantów austriackich
• 2 sierpnia 1919 – włączenie Piotrkowa do województwa łódzkiego
• 1932 – wielki strajk okupacyjny w hucie „Hortensja”. Przez 39 dni robotnicy stawiają opór policji^[20]
• 1939:
  • 2–4 września – nieustanne bombardowania miasta. Zniszczono około 200 budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej
  • 5 września – Bitwa pod Piotrkowem Trybunalskim i zajęcie miasta przez Wehrmacht, początek okupacji hitlerowskiej
  • (według różnych źródeł: 30 września, 5 lub 8 października) – utworzenie pierwszego getta żydowskiego w okupowanej Europie
  • 26 października – włączenie Piotrkowa do Generalnego Gubernatorstwa
• sierpień–grudzień 1941 – w domu przy ul. Przyszłej 11 działa tajna radiostacja grupy dywersyjno-wywiadowczej zrzuconej z terenów ZSRR (pod dowództwem kpt. Mikołaja Arciszewskiego „Michała”)^[21]
• 14–29 października 1942 – likwidacja getta piotrkowskiego (ok. 20 tys. Żydów wywieziono do obozu zagłady w Treblince, 3500 pozostało w tzw. „małym getcie”, zlikwidowanym w 1944)
• 1 października 1944 – grupa dywersyjna 3 Brygady Armii Ludowej im. gen. Bema pod dowództwem ppor. Nazarewicza wysadza w powietrze na ul. Wolborskiej stację transformatorową^[22].
• 18 stycznia 1945 – w ramach ofensywy styczniowej wojska Armii Czerwonej wkraczają do Piotrkowa Trybunalskiego i przy znacznym oporze ze strony wojsk niemieckich przerywają trwającą od 1939 okupację niemiecką. W zdobyciu Piotrkowa uczestniczą 6 Gwardyjski Korpus Pancerny z 3 Gwardyjskiej Armii Pancernej oraz wojska 4 Gwardyjskiej Armii Pancernej, 13 Armii należące do 1 Frontu Ukraińskiego^[23] i Wojska Polskiego.
• zdobycie Piotrkowa uczczono w Moskwie 20 salwami z 224 dział^[24]
• Piotrków siedzibą istniejącej do 1953 wiejskiej gminy Uszczyn
• 11 czerwca 1967 – Rada Państwa nadaje miastu, w roku 750-lecia jego istnienia, Order Sztandaru Pracy I klasy za „zasługi w rewolucyjnym ruchu robotniczym i w walce z hitlerowskim okupantem oraz w uznaniu wkładu w budownictwo socjalistyczne”^[24]
• 1973–1977 – Piotrków siedzibą gminy wiejskiej Piotrków Trybunalski
• 1 czerwca 1975 – utworzenie województwa piotrkowskiego
• 9 września 1979 – Dożynki Centralne z udziałem I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka. Rozbudowa miasta m.in. stadionu i amfiteatru miejskiego oraz budowa węzła na Gierkówce
• 1981:
  • IV Śmigłowcowe Mistrzostwa Świata
  • utworzenie Wydziału Zamiejscowego Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Kielcach
• 1985 – pierwsze w Polsce mistrzostwa breakdance
• 1997 – przekształcenie Wydziału Zamiejscowego WSP w Filię WSP (od 2000 filia Akademii Świętokrzyskiej, od 2008 filia Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach)
• 1 stycznia 1999 – likwidacja województwa piotrkowskiego, ponowne wejście Piotrkowa w skład województwa łódzkiego
• 2004 – utworzenie Zamiejscowego Ośrodka Dydaktycznego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi (likwidacja w 2009 roku)
• 6 marca 2005 – referendum w sprawie odwołania prezydenta i Rady Miasta (nieważne: frekwencja 24,2%)
• 2017:
  • uroczystości 800-lecia miasta.
  • 24–25 marca – Dni Przyjaźni Polsko-Węgierskiej z udziałem Prezydentów Polski i Węgier.

Panorama rynku na starym mieście

Historia Żydów w Piotrkowie

Mała Synagoga (1775 r.)

Miasto posiadało zakaz osiedlania się Żydów – przywilej de non tolerandis Judaeis. Dopiero w XVI w. ludność żydowska zamieszkała w okolicach Piotrkowa zaczęła przybywać na targi i jarmarki. W 1657 wojska Stefana Czarnieckiego dokonały krwawego pogromu Żydów w Piotrkowie. W 1679 król Jan III Sobieski zezwolił na założenie kahału, synagogi, kirkutu, mykwy, rzeźni i sklepów. W 1765 mieszkało tu 1107 Żydów. Piotrków Trybunalski był jednym z najważniejszych w Polsce żydowskich ośrodków wydawniczo-drukarskich.

W 1939 mieszkało tu ok. 11 tys. osób pochodzenia żydowskiego^[25]. W październiku 1939 Niemcy utworzyli tu pierwsze getto na ziemiach polskich. Uwięzili w nim ok. 25 tys. osób z Piotrkowa i okolic. W dniach 15–21 października 1942 ok. 22 tys. osób wywieźli do obozu zagłady w Treblince^[26].

• Wielka Synagoga,
• Mała Synagoga,
• Stara Synagoga.

Klimat

Demografia

Dane z 2018:

Piramida wieku mieszkańców Piotrkowa Trybunalskiego w 2014 roku^[27].

Wskaźniki ekonomiczne

Średni dochód na jednego mieszkańca dla Piotrkowa Trybunalskiego wynosi 4150 zł brutto^[28]. Według danych z 2018 stopa bezrobocia w mieście wynosiła 5,5%^[29].

Podział na osiedla

W Piotrkowie Trybunalskim nazwa „osiedle” ma dwa znaczenia: 1/ Tradycyjne – istniejące osiedla 2/ Administracyjne – jednostki pomocnicze gminy (odpowiednik dzielnic w większych miastach lub sołectw w gminach) W niektórych przypadkach nazwy pokrywają się: np. Wierzeje.

Zgodnie z uchwałami Rady Miasta w Piotrkowie funkcjonuje czternaście jednostek pomocniczych:

• Osiedle „Centrum” (wcześniej „Starówka”^[30]),
• Osiedle „Piastowskie”,
• Osiedle „Armii Krajowej”,
• Osiedle „Południe”,
• Osiedle „Wronia”,
• Osiedle „Leśna”,
• Osiedle „Słowackiego Północ”,
• Osiedle „Wierzeje”,
• Osiedle „Wyzwolenia”,
• Osiedle „Przyszłość”,
• Osiedle „Belzacka”,
• Osiedle „Łódzka-Wysoka-Sadowa”,
• Osiedle „Krakowskie Przedmieście-Sulejowska”,
• Osiedle „Szczekanica”^[31].

Panorama północnej części Piotrkowa Trybunalskiego

System TERYT wyróżnia następujące integralne części miasta: Belzatka, Budki, Bugaj, Byki, Byki-Kolonia, Daszówka, Dymacz, Karolinów, Kleszcz, Krakówka, Meszcze, Michałów, Moryca, Pawłówka, Raków, Raków Mały, Szczekanica, Świerczów, Twardosławice, Wierzeje^[32].

Gospodarka

Przemysł

Budynek dawnej Piotrkowskiej Manufaktury przy ulicy Sulejowskiej

Browar Piotrków (2019)

Od XIX w. ośrodek przemysłu, m.in. szklarskiego (huty „Kara”, „Hortensja”, „Feniks”), włókienniczego (Piotrkowska Manufaktura – potem Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Sigmatex”), maszynowego (Fabryka Maszyn Górniczych „Pioma” – obecnie „Famur”, Warszawskie Zakłady Mechaniczne – Polskie Zakłady Lotnicze WZM-PZL). Obecnie jedno z dwóch głównych miast Piotrkowsko-Bełchatowskiego Okręgu Przemysłowego. Piotrków to także przemysł meblowy (Piotrkowska Fabryka Mebli) oraz papierniczy – swoją siedzibę ma tutaj Emerson, potentat w produkcji papieru komputerowego. W południowej części miasta działa nowoczesny regionalny Browar Piotrków produkujący piwa różnego rodzaju. Działa tutaj także duża liczba lokalnych i regionalnych firm budowlanych czy deweloperskich

Przemysł maszynowy

• FMG Pioma S.A. należąca do Grupy Famur wraz z Pioma Odlewnia sp. z o.o.
• Metzeler Automotive Profile Systems Piotrkow Sp.z.o.o.
• Häring – wytwarzająca części toczone dla takich koncernów jak Daimler AG, Bosch, Volkswagen-Audi.
• MBL – łożyska do kółek.
• Polanik – firma produkująca sprzęt lekkoatletyczny

Przemysł włókienniczy

• Sigmatex Sp. z o.o. – producent dzianin

Handel

Znajduje się tutaj galeria rozrywkowo-handlowa Focus Mall, otwarta 13 listopada 2009 oraz Galeria „Stary Areszt”, znajdująca się w budynkach dawnego aresztu – usytuowana w okolicach starego miasta.

Logistyka

Ze względu na dogodne położenie miasta, wokół miasta powstało kilka rozbudowanych centrów logistycznych.

• Centrum Dystrybucji IKEA – teren o powierzchni 47 ha, z czego 100 tys. m² pod zabudową.
• ProLogis Park Piotrków – teren o powierzchni 30 ha, 4 hale o łącznej powierzchni 83 tys. m² najemcy: Unilever, Carrefour, Nomi, Vitakraft.
• Centrum Logistyczne „Kaufland” – teren o powierzchni 27 ha, obiekty magazynowe o powierzchni 120 tysięcy m² oraz przetwórnia mięsa i chłodnia.

Trwa realizacja dużych projektów logistycznych w Piotrkowie i jego najbliższym otoczeniu:

• Logistic City Piotrków Distribution Center – teren o powierzchni ponad 100 ha, dotychczas zrealizowano 4 hale o ogólnej powierzchni 136 tys. m², planowana powierzchnia zabudowy ponad 450 tys. m². Najemcy: M&M Logistics, PPG, Colep CCL, Erontrans, Compania de Distribucion Integral Logista, Schlecker, Jysk, Trans Południe, Kronopol.
• Poland Central – Europolis – teren położony na terenie gminy Grabica (ok. 7 km od Piotrkowa) o powierzchni 122 ha, docelowa powierzchnia magazynowa wyniesie ponad 500 tys. m². Najemcy: IKEA, Erontrans, FM Logistic, PSD, Integer.pl.
• Prologis Park Piotrków II – teren o powierzchni 25 ha, docelowo zaplanowano realizację 6 hal o ogólnej powierzchni zabudowy 125 tys. m². Najemcy: Stock Polska, Vobis.

Transport

(c) Maddox84 z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Schemat przedstawiający północno-zachodnią obwodnicę i docelowy układ komunikacyjny Piotrkowa Trybunalskiego

Fragment trasy W-Z

Wschodnia obwodnica Piotrkowa – ulica Miast Partnerskich

Transport drogowy

Piotrków Trybunalski stanowi ważny węzeł komunikacyjny. Przez miasto przebiegają drogi krajowe i międzynarodowe:

• Autostrada A1 (DK1, E75) Gdańsk – Toruń – Łódź – Piotrków Trybunalski – Częstochowa – Gliwice – Gorzyczki – granica państwa
• droga krajowa nr 8 (E67) granica państwa – Kudowa-Zdrój – Wrocław – Łódź – Piotrków Trybunalski – Warszawa – Białystok – Budzisko – granica państwa
• droga krajowa nr 12 granica państwa – Łęknica – Leszno – Kalisz – Piotrków Trybunalski – Radom – Lublin – Chełm – Dorohusk – granica państwa
• droga krajowa nr 74: relacji S8 – Wieluń – Bełchatów – A1 -Piotrków Trybunalski – Kielce – Zamość – granica państwa (UA)
• droga krajowa nr 91 Gdańsk – Grudziądz – Toruń – Włocławek – Kutno – Łódź – Piotrków Trybunalski – Radomsko – Częstochowa – Koziegłowy – Podwarpie

Drogi wojewódzkie:

• 716 – Piotrków Trybunalski – Koluszki
• 473 – Piotrków Trybunalski – Łask – Koło

Miasto posiada rozbudowany system obwodnic w którego skład wchodzą obwodnice:

• północno-zachodnia
• wschodnia

W planach jest także budowa obwodnicy śródmiejskiej, mającej być w przyszłości drogą alternatywną dla płatnej autostrady A1 oraz obwodnicy południowej.

Transport autobusowy

Dworzec autobusowy w Piotrkowie Trybunalskim

Ważną rolę odgrywają też zrzeszeni przewoźnicy prywatni, obsługujący linie miejskie oraz podmiejskie, w tym do Sulejowa, Bełchatowa i Tomaszowa.

Komunikacja miejska

W Piotrkowie Trybunalskim istnieje komunikacja autobusowa, obsługiwana przez MZK Piotrków Trybunalski, oraz linie obsługiwane przez przewoźników prywatnych.

W 2017 roku MZK Piotrków Trybunalski obsługiwało 11 linii autobusowych (numery „0” – „10”) i dysponowało 39 autobusami marki MAN^[33]:

• MAN NL 202 – 18 szt.
• MAN A 21 – 15 szt.
• MAN NL 283 – 2 szt.
• MAN A 76 – 2 szt.
• MAN A 35 – 2 szt.

Dodatkowo w Piotrkowie Trybunalskim funkcjonują linie przewoźników prywatnych.

Transport kolejowy

Dworzec kolejowy w Piotrkowie Trybunalskim

Przez stację Piotrków Trybunalski przechodzi linia kolejowa nr 1, wybudowana w 1846 jako Droga Żelazna Warszawsko-Wiedeńska^[34]; tutaj zaczyna się również linia kolejowa nr 24 do kopalni Bełchatów, która według pierwotnych planów miała być częścią odnogi Centralnej Magistrali Kolejowej z Opoczna do Oleśnicy^[35].

W latach 1902–2008 na terenie miasta zaczynała się linia Piotrkowskiej Kolei Wąskotorowej do Sulejowa; obecnie w całości zachował się jedynie teren dworca wąskotorowego^[36].

Transport lotniczy

W Piotrkowie Trybunalskim działa lotnisko sportowe zdolne do przyjmowania samolotów kategorii dyspozycyjnej czy taksówek powietrznych.

Najbliższym portem lotniczym jest oddalony od centrum Piotrkowa Trybunalskiego o 42 km Międzynarodowy Port Lotniczy im. Władysława Reymonta w Łodzi. Ponadto miasto jest oddalone o około 133 km od Portu lotniczego Warszawa Okęcie i około 137 km od Portu Lotniczego Katowice-Pyrzowice.

W 2008 przy Samodzielnym Szpitalu Wojewódzkim im. Mikołaja Kopernika otworzono sanitarne lądowisko.

Turystyka

Ulica Rycerska na starym mieście

Ulica Szewska na starym mieście

Podzamcze – ulica Starowarszawska

Ulica Słowackiego

Architektura

Zabytki

Zamek Królewski, obecnie siedziba muzeum

Budynek Wielkiej Synagogi

Park im. ks. Józefa Poniatowskiego

Do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa wpisane są m.in. następujące obiekty z terenu Piotrkowa^[37]:

• Stare Miasto – staromiejski układ urbanistyczny sięga początkami średniowiecznej lokacji, zabudowa jest znacznie późniejsza. W obrębie rynku można obejrzeć ok. 142 kamienic o ciekawej architekturze. Po pożarze w 1835 r. przebudowano domy w stylu klasycystycznym. Wewnątrz niektórych zachowały się sklepienia kolebkowe, ślady podcieni, sklepione piwnice, sienie i belkowane stropy.
• Mury miejskie – zachowane fragmenty wybudowane w XIV w. za panowania Kazimierza Wielkiego. Wysokość murów 4,5 m, szerokość 2 m.
• Zamek królewski – zbudowany w latach 1512–1519 przez mistrza Benedykta z Sandomierza na polecenie Zygmunta I Starego.
• Pałac Jaxa Bykowskich (XV w.) – w 1604 przebudowany na pałac renesansowy.
• Bazylika pw. św. Jakuba (XIII w.) wraz z plebanią
• Kościół Nawiedzenia Najświętszej Panny Marii (XIV w.) – zniszczony podczas najazdu szwedzkiego, w XVIII w. odrestaurowany. Wewnątrz zabytkowe obrazy z XVII i XVIII w.
• Kościół pw. św. Jacka i św. Doroty, podominikański (XIV-XVII w.)
• Kościół i klasztor o.o. bernardynów (XVII w.) z cudownym obrazem Matki Boskiej Piotrkowskiej.
• Zespół klasztorny pijarów – kościół oo. pijarów (XVII-XVIII w.), obecnie kościół ewangelicko-augsburski, oraz budynki kolegium pijarów zaadaptowane na budynek więzienny, użytkowany do 2004.
• Kościół pw. NP Marii Śnieżnej (XVII w.) – dawniej dominikanek, oparty o mur miejski.
• Kościół św. Franciszka Ksawerego oo. jezuitów (XVIII w.), z cudownym obrazem Matki Bożej Trybunalskiej.
• Kolegium jezuickie (XVIII w.) – obecnie mieści się tu I LO im. Bolesława Chrobrego.
• Wielka Synagoga (1791–1793), do 2019 r. siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej a obecnie Archiwum Państwowego. Zbudowana na miejscu poprzedniej, drewnianej z 1689, zniszczonej podczas pożaru w 1740.
• Mała Synagoga
• Cerkiew prawosławna pw. Wszystkich Świętych (XIX w.)
• Cmentarz żydowski przy ulicy Spacerowej
• Cmentarz prawosławny (w tym kaplica grobowa T. Andriejewej)
• Dwie kaplice grobowe na starym cmentarzu rzymskokatolickim (Burchardów i Jüttnerów)
• Sąd Okręgowy (1905–1909), dawny gubernialny Sąd Okręgowy.
• Dworzec kolejowy PKP – dworzec kolei warszawsko-wiedeńskiej. Przeszedł gruntowny remont i modernizację w latach 2010–2012
• Zespół stacji kolejki wąskotorowej
• Budynek Państwowej Szkoły Muzycznej (Pałac Rudowskich)
• Budynek Gimnazjum Żeńskiego
• Park Belzacki z XIX w.
• Park im. Księcia Józefa Poniatowskiego z ogrodem botanicznym
• Domy i kamienice:
  • ul. Czarnieckiego 7, 9, 10
  • ul. Dąbrowskiego 14 (Willa „Wanda”, secesyjna z 1905 r., proj. Feliks Nowicki) i 15
  • ul. Farna 2, 3, 4, 5, 6, 8
  • ul. Grodzka 1
  • ul. Konarskiego 4
  • pl. Kościuszki 6
  • ul. Łazienna-Mokra 1, 2
  • ul. Rwańska 4
  • Rynek Trybunalski 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11
  • ul. Sieradzka 1, 4, 6, 8
  • ul. Słowackiego 1, 3, 13
  • ul. Szewska 3
  • ul. Wojska Polskiego 5

Inne obiekty

Wieża ciśnień (1925-1927)

• Piotrkowska Manufaktura – budynek dawnej przędzalni przy ulicy Sulejowskiej
• Wieża wodna (1925–1927) – ok. 50 m wysokości. Zabytek sztuki inżynierskiej
• Aleja 3 Maja – budynki w stylu secesyjnym
• Hala targowa – obecnie budynek handlowy (Biedronka, Apteka Stylowa, cukiernia, masarnia)
• Park Śródmiejski im. św. Jana Pawła II
• Jezioro Bugaj i miejskie kąpielisko „Słoneczko”
• Rezerwat Dęby w Meszczach im. Jeremiego Kozłowskiego
• Areszt śledczy przy ulicy Wroniej
• Dawny cyklodrom przy ulicy Budki róg Partyzantów
• Ośrodek Działań Artystycznych (ODA)

Architektura współczesna

Nowe kamienice przy ulicy Jerozolimskiej i Starowarszawskiej (2018)

Focus Mall

• Bank Pekao S.A. przy al. Armii Krajowej
• Kryta Pływalnia OSiR przy ul. Belzackiej (budowana w latach 1999–2000)
• Kościół pw. Miłosierdzia Bożego przy ul. Łódzkiej
• Kościół pw. NMP Królowej Pokoju przy ul. Belzackiej (1998)
• Kościół pw. Matki Boskiej Bolesnej przy ul. Krakowskie Przedmieście
• Hala sportowa „Relax” (lata 80.)
• Centrum handlowe Focus Mall przy ul. Słowackiego
• Hotel Mercure Piotrków Trybunalski przy al. Armii Krajowej

Informacja turystyczna

• Centrum Informacji Turystycznej^[38]
• PTTK Oddział im. Michała Rawity Witanowskiego w Piotrkowie Trybunalskim^[39]
• Muzeum w Piotrkowie Trybunalskim^[40]

Szlaki turystyczne

• Szlak Rekreacyjny Rzeki Pilicy
• Szlaki miejskie:
  • Trakt Wielu Kultur
  • Filmowy Piotrków
  • Miasto Piwowarów
  • Szlakiem dawnych piotrkowskich hoteli
• Szlak rekreacyjny wokół Piotrkowa

Kultura

Biblioteki

Miejska Biblioteka Publiczna

• Miejska Biblioteka Publiczna im. Adama Próchnika w Piotrkowie Trybunalskim – Mediateka 800-lecia,
  • Oddział dla Dzieci
  • Filia nr 1
  • Filia nr 2
• Biblioteka Pedagogiczna w Piotrkowie Trybunalskim
• Biblioteka Filii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Piotrkowie Trybunalskim

Muzea i galerie

• Muzeum w Piotrkowie Trybunalskim
• Muzeum Piwowarstwa – Centrum Edukacji Browarniczej
• Ośrodek Działań Artystycznych (2 siedziby)
• Galeria „U Panien” (Centrum Idei Ku Demokracji/Kościół pw. Matki Bożej Śnieżnej)

Kina

• Multipleks Helios (5 sal – Focus Mall)

Inne ośrodki kulturalne

• Miejski Ośrodek Kultury – „Europejska scena Teatru im. Jaracza” oraz działający w ramach struktur MOK – Ośrodek Edukacji Artystycznej „Wyciągamy dzieci z bramy”
• Osiedlowy Klub Kultury „Jaskółczyn” – prowadzący między innymi dziecięce i młodzieżowe zespoły tańca
• Europejskie Stowarzyszenie Modelarzy

Wydarzenia cykliczne

• Imieniny Piotrków – cykl imprez muzycznych, sportowych i rekreacyjnych z okazji Dni Miasta
• Międzynarodowy Festiwal Sztuki Akcji – Interakcje – zapoczątkowane w 1999 r. wydarzenie artystyczne, w którym uczestniczą miłośnicy sztuki współczesnej i artyści z całego świata
• Festiwal Kabaretowy – Trybunały Kabaretowe
• Dni muzyki kameralnej – organizowane w zabytkowej siedzibie Muzeum w Piotrkowie Trybunalskim
• Ogólnopolski konkurs literacki o „Rubinową Hortensję”
• Ogólnopolski Konkurs Pianistyczny im. Ignacego Jana Paderewskiego – odbywający się od 1991 r., w Państwowej Szkole Muzycznej I i II stopnia w Piotrkowie Trybunalskim
• Międzynarodowe Spotkania Rzeźbiarzy – Skrzyżowania
• Ogólnopolski Festiwal Kultury i Sztuki Chrześcijańskiej „Nadzieja”
• Ogólnopolski Festiwal Kapel Podwórkowych
• Masa Krytyczna – każdy ostatni piątek miesiąca o godz. 18.00 spod budynku Uniwersytetu Jana Kochanowskiego
• Trybunały Modelarstwa Kolejowego – organizowane pod koniec czerwca przez Europejskie Stowarzyszenie Modelarzy

Media

Wykaz tradycyjnych mediów piotrkowskich:

• Telewizja:
  • Telewizja Piotrków (dawniej Informacje Piotrkowskie)
• Radio:
  • Radio Strefa FM
• Prasa:
  • Tydzień Trybunalski
  • Przegląd Lokalny „Famka”
  • Ziemia Piotrkowska
  • Miesięcznik Nasza Ziemia Piotrkowska
  • 7 Dni Piotrków – lokalny dodatek do Dziennika Łódzkiego
  • KurieR – Kultura i Rzeczywistość

Wykaz internetowych mediów piotrkowskich:

• Prasa:
  • www.gazetatrybunalska.info
  • www.piotrkowski24.pl
  • www.ePiotrkow.pl
  • www.piotrkowtrybunalski.naszemiasto.pl
  • www.ziemiapiotrkowska.com

Edukacja

Dawne Kolegium jezuickie obecnie I LO im. Bolesława Chrobrego

Budynek SP nr 2

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, filia w Piotrkowie Tryb.
• Wyższa Szkoła Społeczno-Ekonomiczna w Warszawie, ośrodek kształcenia w Piotrkowie Tryb.
• Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny w Piotrkowie Trybunalskim
• Wyższa Szkoła Handlowa w Piotrkowie Trybunalskim
• Wyższa Szkoła Kupiecka w Łodzi, wydział zamiejscowy w Piotrkowie Tryb.

Poza tym w Piotrkowie Trybunalskim funkcjonuje obecnie:

• 13 przedszkoli samorządowych
• 9 szkół podstawowych
• 10 szkół ponadpodstawowych
• Centrum Kształcenia Praktycznego
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy
• Bursa Szkolna
• Katolickie Liceum Ogólnokształcące SPSK (Stowarzyszenie Przyjaciół Szkół Katolickich)
• Katolickie Gimnazjum SPSK
• Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia

Urzędy i Instytucje

• Starostwo Powiatowe w Piotrkowie Trybunalskim, ul. Dąbrowskiego 7
• Urząd Skarbowy w Piotrkowie Trybunalskim, ul. Wronia 65
• Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Piotrkowie Trybunalskim, al. 3 Maja 8
• Powiatowy Urząd Pracy, ul. Dmowskiego 27
• Łódzki Urząd Wojewódzki. Wydział Spraw Obywatelskich i Cudzoziemców w Piotrkowie Trybunalskim, ul. Szkolna 28/bud. B
• ZUS Inspektorat w Piotrkowie Trybunalskim, al. Armii Krajowej 9
• Narodowy Fundusz Zdrowia. Łódzki Oddział Wojewódzki. Delegatura w Piotrkowie Trybunalskim al. Armii Krajowej 15
• Państwowa Straż Łowiecka, ul. Szkolna 28
• Urząd Statystyczny w Łodzi. Oddział w Piotrkowie Trybunalskim, ul. Wronia 65
• Łódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego Oddział w Piotrkowie Trybunalskim, ul. Kasztelańska 9
• Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego w Łodzi Oddział Terenowy w Piotrkowie Trybunalskim, ul. Gliniana 17
• Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, ul. Jerozolimska 29
• Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Biuro Powiatowe w Piotrkowie, ul Kostromska 63
• Regionalna Izba Obrachunkowa. Zespół Zamiejscowy w Piotrkowie Trybunalskim ul. Dąbrowskiego 5
• Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie. Zarząd Zlewni w Piotrkowie Trybunalskim, ul. Gabriela Narutowicza 9/13
• Okręgowy Urząd Miar w Łodzi. Wydział Zamiejscowy w Piotrkowie Trybunalskim, ul. Śląska 13
• Biuro UDT w Piotrkowie Trybunalskim. Oddział w Łodzi, ul. Wiosenna 3
• Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, ul. Marii Curie-Skłodowskiej 1
• Kuratorium Oświaty w Łodzi. Delegatura Piotrków Trybunalski, ul. Sienkiewicza 16a
• Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi. Delegatura w Piotrkowie Trybunalskim ul. Bawełniana 18
• Wojewódzki Inspektorat Farmaceutyczny w Łodzi. Delegatura w Piotrkowie, ul. Sienkiewicza 16a
• Urząd Celny w Piotrkowie Trybunalskim, ul. Dworska 6a
• Powiatowy Inspektorat Weterynarii, ul. Rzemieślnicza 26

Wspólnoty wyznaniowe

Cerkiew prawosławna przy ul. Słowackiego

• Kościół rzymskokatolicki^[41]:
  • kaplica Braci Szkolnych
  • kościół Ojców Jezuitów
  • kościół Świętego Jana Pawła II
  • kościół Ojców Bernardynów
  • kościół Akademicki Panien Dominikanek pw. Matki Bożej Śnieżnej
  • parafia Miłosierdzia Bożego
  • parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Pokoju
  • parafia Najświętszego Serca Jezusowego
  • parafia Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
  • parafia Świętego Brata Alberta Chmielowskiego
  • parafia Świętego Jacka i Świętej Doroty
  • parafia Świętego Jakuba Apostoła – kościół farny
• Kościół prawosławny:
  • cerkiew pw. Wszystkich Świętych – parafialna
• Kościoły protestanckie:
  • Kościół Ewangelicko-Augsburski:
    • kościół ewangelicko-augsburski w Piotrkowie Trybunalskim
  • Kościół Ewangelicznych Chrześcijan:
    • zbór w Piotrkowie Trybunalskim
  • Kościół Zielonoświątkowy:
    • zbór w Piotrkowie Trybunalskim
  • Kościół Boży w Chrystusie
    • wspólnota „Jezus Żyje”
  • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
    • zbór w Piotrkowie Trybunalskim
• Inne
  • Świadkowie Jehowy: 4 zbory: Piotrków Trybunalski-Południe (w tym grupa w Zakładzie Karnym), Piotrków Trybunalski-Północ, Piotrków Trybunalski-Wschód (w tym grupa języka migowego)^[42], Piotrków Trybunalski-Zachód (w tym grupa ukraińskojęzyczna) – Sala Królestwa ul. 1-go Maja 5^[43][44]
  • Świecki Ruch Misyjny „Epifania” – zbór w Piotrkowie Trybunalskim.

Sport

Kąpielisko miejskie „Słoneczko”

W 1981 roku w Piotrkowie Trybunalskim odbyły się po raz pierwszy w Polsce Śmigłowcowych Mistrzostw Świata

W latach 1985–1989 w Piotrkowie Trybunalskim odbywały się ogólnopolskie mistrzostwa Breakdance.

W mieście działają następujące kluby sportowe:

• badminton Ruch Piotrków Trybunalski
• boks Ring Piotrków Trybunalski
• Brazylijskie Jiu Jitsu Fido Gold team pod przewodnictwem Linke Gold Team
• kickboxing PSSW Tom Center
• piłka nożna Piotrcovia Piotrków Trybunalski
• piłka nożna Concordia Piotrków Trybunalski – jeden z najstarszych klubów w Polsce w 2009 r. obchodził 100. rocznicę założenia.
• piłka nożna Polonia Piotrków Trybunalski
• piłka nożna UKS Akademia Piłki Nożnej
• piłka ręczna kobiet MKS Piotrcovia Piotrków Trybunalski
• piłka ręczna mężczyzn MKS Piotrkowianin Piotrków Trybunalski
• pływanie UKS „Delfin” Piotrków Trybunalski
• koszykówka UMKS Piotrcovia Piotrków Trybunalski
• szachy UKS Roszada
• tenis TUKS Kozica Piotrków Trybunalski
• tenis TUKS Nortenis Piotrków Trybunalski
• tenis Szkoła Tenisa "Winner"
• zapasy AKS Piotrków Trybunalski
• capoeira Lagoa Da Saudade, Companhia Pernas Pro Ar
• szermierka historyczna Ave Gajda
• klub oyama karate Washi
• Akademia Goju-ryu Karate Sanchin
• futbol amerykański Piotrków Hammers
• tenis stołowy PIKTS Wobistal Piotrków Trybunalski
• siatkówka UMKS Volley 5 Piotrków Trybunalski

Osoby związane z Piotrkowem Trybunalskim

Honorowi Obywatele Miasta Piotrkowa Trybunalskiego

• Władysław Hartman
• Maria Śpiewak
• ks. Tadeusz Pecolt
• Witold Janusz Rudowski
• Dorota Piesik
• Otto Weinmann
• Papież Jan Paweł II
• Henryk Mąka
• o. Leoncjusz Mieczysław Cyronik
• Ben Giladi
• Bogusław Wołoszański
• o. Edmund Lenz
• Jerzy Kisson-Jaszczyński
• Zdzisław Jastrzębiec Peszkowski
• Rafał Orlewski
• Helmut Thienwiebel
• Jerzy Kukulski
• Kazimierz Załęski
• gen. bryg. Stanisław Burza-Karliński
• Aleksander Arkuszyński
• ks. dziekan Stanisław Socha
• o. Gracjan Kubica
• o. Andrzej Lemiesz SI
• Elżbieta Drexler-Wierzbowska
• ks. Remigiusz Wysocki
• Krystyna Stankiewicz
• Halina Kępińska-Bazylewicz
• Henryk Maciołek
• o. Ambroży (Mieczysław Piotr Wójcik)
• Stanisław Marcin Gąsior
• Zenon Bartczak
• kpt. John Benett (Jan Książczyk)^[45]
• Zbigniew Skrzek^[46]

Prezydenci Piotrkowa Trybunalskiego

• Ludwik Morawski – 1865–1872
• Józef Jeziorański – 1872–1873
• Wasyli Kercelli – 1873–1887
• gen. Nikołaj Timirew – 1887–1890
• Henryk Strzałkowski – 1890–1892
• Gustaw Brokowski – 1892–1900
• Kazimierz Sobieszczański – 1900–1911
• Ludomir Russocki – 1911–1912
• Mieczysław Łupiński – 1913–1914^[47]
• Jan Bieńkowski – 13 sierpnia–28 września 1914
• Eugeniusz Bieganowski – 28 września–15 października 1914
• Felicjan Kępiński – 15 października 1914–przed 4 stycznia 1915
• Ludwik Krzemieniewski – przed 4 stycznia–25 stycznia 1915
• Jan Bieńkowski – od 25 stycznia 1915
• Kazimierz Rudnicki – 4 stycznia 1917 – 4 września 1917^[48]
• Bolesław Nowicki – 4 września 1917–1919
• Jan Wallas – 1919–1925
• Kazimierz Szmidt – 1925 – 10 czerwca 1931
• Bronisław Jabłoński – 1931–1933
• Ignacy Bujnicki – 1933–1935 (tymczasowy)
• Stefan Fiszer – luty 1935–1939^[49]
• Alojzy Grodzki – 22 lutego 1945 – 7 lipca 1945
• Ignacy Kujawski – 7 lipca 1945 – 19 maja 1948
• Czesław Pabisiak – 19 maja 1948-czerwiec 1950^[50]

W latach 1950–1975 urząd prezydenta został zastąpiony przez prezydium rady narodowej^[51].

• Wacław Wroński – 1973–1975 jako naczelnik miasta
• Antoni Sokalski – 1976–1981
• Waldemar Kelm – 1981–1982
• Henryk Artowicz – 1982–1985
• Stanisław Kwapiński – 1985–1990
• Zbigniew Podlewski – 1990
• Michał Rżanek – 1990–1996
• Andrzej Pol – 1996–2002
• Waldemar Matusewicz – 2002–2006
• Krzysztof Chojniak – od 2006

Posłowie z Piotrkowa Trybunalskiego (okręg wyborczy)

• Małgorzata Janowska (PiS)
• Dariusz Kubiak (PiS)
• Krzysztof Maciejewski (PiS)
• Antoni Macierewicz (PiS)
• Anna Milczanowska (PiS)
• Elżbieta Radziszewska (PO)
• Dorota Rutkowska (PO)
• Robert Telus (PiS)
• Grzegorz Wojciechowski (PiS)

„Filmowy Piotrków”

Kamienica narożna, tzw. „Złoty Róg”, na piotrkowskiej starówce – „zagrała” Dom Bankowy Kramera w komedii Vabank

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat miasto było miejscem pracy wielu ekip filmowych, które realizowały filmy.

Filmy kręcone w Piotrkowie Trybunalskim

• Ewa chce spać (1957, reż. Tadeusz Chmielewski)
• Życie raz jeszcze (1964, reż. Janusz Morgenstern)
• Święta wojna (1965, reż. Julian Dziedzina, Dariusz Goczał)
• Niedziela sprawiedliwości (1965, reż. Jerzy Passendorfer)
• Cyrograf dojrzałości (1967, reż. Jan Łomnicki)
• Jak daleko stąd, jak blisko (1971, reż. Tadeusz Konwicki)
• Nie zaznasz spokoju (1977, reż. Mieczysław Waśkowski)
• Vabank (1981, reż. Juliusz Machulski)
• Jan Serce (1981, reż. Radosław Piwowarski)
• Akademia pana Kleksa (1983, reż. Krzysztof Gradowski)
• Misja specjalna (1987, reż. Janusz Rzeszewski)
• Nowy Jork, czwarta rano (1988, reż. Krzysztof Krauze)
• Biesy (1988, reż. Andrzej Wajda)^[52]
• Opowieść Harleya (1987, reż. Wiesław Helak)
• Psy (1992, reż. Władysław Pasikowski)
• Uprowadzenie Agaty (1993, reż. Marek Piwowski)
• Syzyfowe prace (1998, reż. Paweł Komorowski)
• Pan Tadeusz (1999, reż. Andrzej Wajda)
• Jakub kłamca (1999, reż. Peter Kassovitz)
• Przeprowadzki (2000, reż. Leszek Wosiewicz)
• Przedwiośnie (2001, reż. Filip Bajon)
• Masz na imię Justine (2005, reż. Franco de Pena)
• W ciemności (2011, reż. Agnieszka Holland)^[53]
• 1920 Bitwa warszawska (2010, reż. Jerzy Hoffman)^[54]
• Listy do M. 3 (2017, reż. Tomasz Konecki)
• Ultraviolet, sezon 2 (2019, reż. Jan Komasa, Sławomir Fabicki)

Współpraca międzynarodowa

Ulica Miast Partnerskich będąca jednocześnie wschodnią obwodnicą miasta

Współpraca zagraniczna Piotrkowa Trybunalskiego obejmuje przede wszystkim płaszczyznę kulturalną, oświatową, naukową, gospodarczą czy sportową ze swoimi miastami partnerskimi, z którymi podpisało umowę o wzajemnej współpracy oraz z miastami zaprzyjaźnionymi^[55].

Miasta i gminy partnerskie:
Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Esslingen	Niemcy	25.09.1992
Równe	Ukraina	07.06.1997
Velenje	Słowenia	24.03.1998
Mosonmagyaróvár	Węgry	06.08.2001
Mariampol	Litwa	14.09.2002
Vienne	Francja	02.07.2005
Neath Port Talbot	Wielka Brytania	22.09.2007
Ness Cijjona	Izrael	12.09.2016
Miasta zaprzyjaźnione
Udine	Włochy	–
Schiedam	Holandia	–
Žagubica	Serbia	–

Zobacz też

• Gubernia piotrkowska
• Województwo piotrkowskie
• Okręg wyborczy nr 10 do Sejmu RP
• Piotrkowska Kolej Wąskotorowa
• Powiat piotrkowski
• Trybunał Koronny
• Cmentarz Żołnierzy Radzieckich w Piotrkowie Trybunalskim
• Getto piotrkowskie
• Stary cmentarz żydowski w Piotrkowie Trybunalskim
• Nowy cmentarz żydowski w Piotrkowie Trybunalskim

Przypisy

Bibliografia

publikacje

• Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego. Pod red. [prof. UŁ] Bohdana Baranowskiego; Łódź 1989, Wyd. Łódzkie, ISBN 83-218-0546-9.

prasa i periodyki

• Urzędowski Krzysztof, Przyczynek do historii getta w Piotrkowie Trybunalskim; [w:] „Biuletyn Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskiej w Łodzi-Instytut Pamięci Narodowej”, tom II, Łódź 1990, s. 35–48.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna Strona Piotrkowa Trybunalskiego
• Zbiór zdjęć panoramicznych Piotrkowa w 360cities.net
• Piotrków Trybunalski w Regionalnym Katalogu Zabytków Województwa Łódzkiego. kultura.lodz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-18)].
• Współczesne zdjęcia Piotrkowa
• Wirtualny spacer po mieście Piotrków Trybunalski
• Piotrków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 186 .
• Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona
• Webiko Piotrków Trybunalski — Niezależny Portal Piotrkowa Trybunalskiego