Piotrkowska Kolej Wąskotorowa

Linia

Piotrkowska Kolej Dojazdowa
Dane podstawowe
Długość	17,38[a] km 15,77[b] km
Rozstaw szyn	750 mm
Sieć trakcyjna	brak
Budynek dworcowy na stacji Piotrków Tryb. Wąskotorowy
Historia
Lata budowy	1901–1902
Rok otwarcia	1902
Rok włączenia do PKP	1948
Rok zawieszenia ruchu	1986 (pasażerski) 1990 (towarowy)
Rok likwidacji	2008
Przebieg Legenda eksploatowana / istniejąca   zlikwidowana / rozebrana lub planowana kolej metro lub kolej lekka stacja kolejowa/stacja metra przystanek stacja bez ruchu pasażerskiego ładownia, posterunek ruchu itp przystanek częściowo używany koniec linii odcinek odcinek w tunelu odcinek na estakadzie wiadukt most tunel pod wodą zmiana kilometrażu granica państwowa / inna mijanka przejazd kolejowo-drogowy przeprawa promowa     odcinek zelektryfikowany   0,000 Piotrków Trybunalski Wąskotorowy 1,660 Milejówka 2,780 Starostwo 4,250 Bugaj Piotrkowski Bugaj Blue Box[c] 7,210 Uszczyn 11,400 Przygłów 13,240 Polanka 15,050 Sulejów bocznica do Zakładów Przemysłu Wapiennego[d] 15,770 Sulejów Pilica[e] 16,580 Sulejów Klasztor[f] 17,380 Tartak[g]
Portal Transport szynowy

Piotrkowska Kolej Wąskotorowa (także Piotrkowska Kolej Dojazdowa, kolej piotrkowska, kolej sulejowska^[1]) – zlikwidowana wąskotorowa linia kolejowa, funkcjonująca w latach 1902–1991 głównie w celu usprawnienia transportu wapna z Sulejowa do Piotrkowa Trybunalskiego, oraz w latach 1991–2004 jako kolej turystyczna z ruchem nieregularnym.

Historia

Pierwsze plany budowy kolei wąskotorowej z Piotrkowa do Sulejowa powstały w 1895 roku; związane były z tym, iż transport wapna do stacji Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej powodował duży ruch na drodze między dwiema miejscowościami, która była już i tak w złym stanie^[2]. Hrabia Stanisław Józef Psarski, który był głównym inicjatorem powstania kolei, otrzymał zezwolenie na jej budowę w 1896 roku; projekt zatwierdzono na przełomie 1898 i 1899 roku. Po 22 miesiącach budowy, pierwszy pociąg relacji Piotrków – Przygłów wyruszył 5 października 1902 roku; pierwszy przejazd na pełnej trasie miał miejsce 16 listopada, co jest uważane za datę otwarcia kolei^[3]. W historii funkcjonowania kolei powstawały plany jej rozbudowy – rozważano budowę linii z Sulejowa do Żarnowa, Paradyża i Końskich (1910 rok)^[4] oraz tzw. linii miejskiej łączącej kolej wąskotorową z dworcem normalnotorowym^[5].

Koleją sulejowską w latach 1902–1929 zarządzało Towarzystwo Drogi Żelaznej Podjazdowej Piotrków – Sulejów, a w latach 1929–1948 Towarzystwo Łódzkich Elektrycznych Kolei Dojazdowych^[5]; tak jak pozostałe prywatne koleje w Polsce, została ona znacjonalizowana w 1948 roku i włączona do PKP^[6].

Po wysadzeniu przez wycofujących się Niemców mostu kolei na Pilicy w 1945 roku, nie został on odbudowany, a trasę skrócono do przystanku Kępki^[6], przemianowanego na Sulejów Pilica; około roku 1956 otwarto bocznicę ze stacji Sulejów do Zakładów Przemysłu Wapienniczego w Podkurnędzu^[6].

Przebieg linii obok drogi krajowej nr 12 i konkurencja z autobusami, trwająca już od lat 20.^[7], a odznaczająca się m.in. obecnością trzech linii WPKM Piotrków Tryb. do Sulejowa^[8], zaowocowały ostatecznie spadkiem przewozów w latach 80. (w pociągach jeździło średnio 7 osób) i zamknięciem ruchu pasażerskiego w 1986 roku^[9] – ostatni kurs odjechał ze stacji Piotrków Trybunalski Wąskotorowy 30 września o godz. 14:30^[10], a odcinek Sulejów – Sulejów Pilica został rozebrany; w 1990 roku, po wypowiedzeniu umowy przez Zakłady Przemysłu Wapienniczego, zawieszono ruch towarowy^[11].

W odpowiedzi na zbliżające się zamknięcie ruchu na kolei, w 1990 zawiązało się Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Wąskotorowej Piotrków – Sulejów, które miało uratować ją przed likwidacją. Dzięki temu, w roku 1994 zespół stacji Piotrków Trybunalski Wąskotorowy znalazł się w rejestrze zabytków, a do końca lat 90. przywrócono przejezdność linii do przystanku Bugaj Piotrkowski i uruchomić przejazdy specjalne^[12] – regularne przewozy turystyczne były jednak prowadzone tylko podczas wakacji letnich w 2003 roku^[13], gdy udrożniono kilkadziesiąt metrów szlaku do ulicy Kleszcz i uruchomiono przystanek Bugaj Blue Box. Ponownie jednak na niekorzyść kolei zadziałało sąsiedztwo drogi krajowej nr 12 i konieczność jej modernizacji w granicach Piotrkowa Trybunalskiego, co zakończyło się rozbiórką torów na terenie miasta w latach 2005–2007. Ponieważ wskutek rozbiórek torowisko kolei skurczyło się do samego dworca w Piotrkowie, 28 września 2008 TPKWP-S zorganizowało pożegnanie kolei, a następnie uległo rozwiązaniu; sprzedaż i wywóz taboru z dworca wąskotorowego trwały do roku 2010^[12].

Tabor

Okres regularnego funkcjonowania (1902–1990)

Park taborowy kolei trzy lata po uruchomieniu składał się z 3 lokomotyw parowych z fabryki Borsiga (nr 1-3), 1 parowozu Kraussa (nr 4), 38 wagonów towarowych (30 z nich to były wapniarki) i 6 wagonów pasażerskich. Wszystkie lokomotywy były tendrzakami, a wagony pasażerskie były 3 klasy, przy czym jeden z nich miał jeden przedział 2 klasy. Podczas sezonu letniego pociągi osobowe były wydłużane poprzez dostosowanie wagonów towarowych do przewozu osób^[14].

Po II wojnie światowej, wraz z pojawieniem się parowozów serii Px48, lokomotywy Borsiga zostały zezłomowane w latach 1949 i 1951; oprócz nich, na kolei służbę pełniły również lokomotywy parowe innych serii, m.in. Px29 o numerach 1701 (w latach 1956–1963) oraz 1706 (1955–1963), czy Txb4 o numerze 1431 (1954–1957). W latach 50. próbnie eksploatowano wagony motorowe celem wprowadzenia ich na stałe, jednak wycofano się z tego pomysłu z powodu nieekonomiczności i częstych wykolejeń; natomiast w drugiej połowie lat 50. dokonano wymiany taboru pasażerskiego, składającego się ze starych wagonów, na 13 sztuk serii 1Aw, wyprodukowanych w Świdnicy, jednak w dalszym ciągu zdarzały się przypadki wydłużania pociągów w ten sam sposób jak na początku funkcjonowania kolei^[15].

W 1963 na kolei (jako pierwszej w Polsce) wprowadzono do użytku transportery^[13], w roku 1971 rozpoczęto zaś eksploatację trakcji spalinowej w postaci czterech lokomotyw serii Lxd2^[16], jednak trakcji parowej nie wyeliminowano do końca funkcjonowania kolei sulejowskiej^[17]. Składy pasażerskie w 1980 roku – tj. po wprowadzeniu lokomotyw spalinowych – składały się z lokomotywy Lxd2, brankardu i 6 lub 7 wagonów 1Aw^[18]; w składzie ostatniego pociągu 30 września 1986 roku znajdowało się 7 wagonów pasażerskich^[19].

Okres TPKWP-S

Po wpisaniu dworca wąskotorowego w Piotrkowie do rejestru zabytków, Towarzystwo Przyjaciół Kolei Wąskotorowej Piotrków – Sulejów rozpoczęło gromadzenie taboru na stacji – pojawiły się lokomotywy Wls150-7084 i Lyd2-CK7, wagon motorowy MBxd1-203 oraz parowóz Px49-1796 wypożyczony z sochaczewskiego oddziału Muzeum Kolejnictwa; z taboru zachowanego sprzed 1990 roku (tj. normalnego funkcjonowania kolei) obecne były lokomotywy Lxd2-308 i -322, 3 wagony osobowe 1Aw oraz kilkanaście wagonów towarowych, w tym transportery i pług^[20]. Po rozwiązaniu Towarzystwa, wszystkie lokomotywy (poza Lxd2-308^[21]) zostały zakupione przez inne organizacje (np. Lxd2-322 jest własnością Stowarzyszenia Górnośląskich Kolei Wąskotorowych i nosi numer 372'^[22], a Wls150-7084 znajduje się w Jędrzejowie^[23]), natomiast parowóz Px49-1796 powrócił do Sochaczewa. Pozostały tabor sprzedano na złom^[20].

Stacje

• Piotrków Trybunalski Wąskotorowy,
• Milejówka,
• Starostwo,
• Bugaj Piotrkowski,
• Uszczyn,
• Przygłów,
• Polanka,
• Sulejów,
• Sulejów Pilica,
• Sulejów Klasztor,
• Sulejów Tartak.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Krzysztof MarekK.M. Herman Krzysztof MarekK.M., Kolej Wąskotorowa Piotrków-Sulejów, Łódź 2016, s. 7, ISBN 978-83-7729-316-4 .

Linki zewnętrzne

• Piotrkowska Kolej Dojazdowa
• Piotrkowska Kolej Wąskotorowa w Ogólnopolskiej Bazie Kolejowej – bazakolejowa.pl