Piotrowice (Katowice)

Piotrowice
— Część Katowic —
Osiedle Targowisko w Piotrowicach
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Katowice
Dzielnica	Piotrowice-Ochojec
Data założenia	1287
W granicach Katowic	1951
Strefa numeracyjna	0-32
Tablice rejestracyjne	SK
Położenie na mapie Katowic Piotrowice
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Piotrowice
Położenie na mapie województwa śląskiego Piotrowice
50°12′30″N 18°58′00″E/50,208333 18,966667
Portal Polska

Piotrowice (niem. Petrowitz) – część dzielnicy administracyjnej Piotrowice-Ochojec miasta Katowice, położona 7 km na południe od centrum miasta. Do XV w. wraz z Podlesiem i Zarzeczem występowała pod nazwą Uniczowy^[1]. Początkowo niewielka wieś, z czasem samodzielna gmina. 1 stycznia 1874 roku weszła w skład okręgu urzędowego (Amtsbezirk) Mikołów. W 1939 roku gmina Piotrowice została włączona do powiatu katowickiego. Od 1990 roku wraz z sąsiednim Ochojcem tworzy dzielnicę administracyjną (jednostkę pomocniczą gminy) Piotrowice-Ochojec^[2].

Środowisko naturalne

Przez Piotrowice przechodzi południk 19° długości geograficznej wschodniej. Leżą one na wododziale między dorzeczami największych polskich rzek: Odry, do której dorzecza należy Ślepiotka, oraz Wisły, do której dorzecza spływają wody Mlecznej. Wysokość względem poziomu morza obniża się ze wschodu na zachód, najwyższy punkt znajduje się przy granicy z Kostuchną (320 m n.p.m.), najniższy na Zadolu, nieopodal akademików Uniwersytetu Śląskiego (266 m n.p.m.). Piotrowice graniczą od północy z Ligotą i Zadolem, od wschodu z Ochojcem, od południa z Kostuchną, a od zachodu z Zarzeczem^[3][4].

Historia

Piotrowice i Ochojec na mapie z 1800 r

Herb z około 1930 roku

Najstarsze ślady osadnictwa na terenie obecnych Piotrowic pochodzą z okresu neolitu (ok. 5000 lat temu), zostały odkryte w latach 1925-1938 na północnych krańcach, przy granicy z Ochojcem w dolinie rzeki Ślepiotki. Była to osada kultury przedłużyckiej. Kultura ta znała ogień i garncarstwo, wykopano także narzędzia krzemienne^[5].

Ruiny młyna nad Ślepiotką

W średniowieczu miejscowość występuje pod nazwą Uniczowy^[6], którą oprócz obecnych Piotrowic obejmowano także Podlesie i Zarzecze. Pierwsza wzmianka w dokumentach o okolicy zwanej później Piotrowicami datowana jest na rok 1287 i pochodzi z dokumentu wystawionego w Rybniku przez księcia raciborskiego Mieszka. W późniejszych dokumentach występują nazwy dwuczłonowe: Uniczowy Podlesie, Uniczowy Zarzecze^[1]. W XVII w. obszar Piotrowic był znacznie większy niż obecnie, z zachowanego dokumentu wystawionego w 1649 w Pszczynie wynika, że graniczyły bezpośrednio z Mysłowicami, Załężem i Kuźnicą Bogucką (obecnie centrum Katowic). Wówczas też pojawia się po raz pierwszy obecna nazwa – Piotrowice, pochodząca prawdopodobnie od imienia pierwszego sołtysa. Wymienia go dokument wystawiony przez księcia Janusza Raciborskiego, jako Piotra Ostrzeżonego. W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 roku wieś została wymieniona jako Petrowicze Vnicziowy^[7]. Właścicielami wsi Piotrowice, po usamodzielnieniu się Podlesia i Zarzecza, był ród Promnitzów, a następnie kolejni właściciele ziemi pszczyńskiej. W połowie XVII wieku wieś posiadała folwark (na terenie obecnego Ochojca) oraz kolonię (obecne Zadole). Funkcjonowały trzy młyny wodne: dwa na Ślepiotce oraz jeden w centrum wsi, na rzece Mlecznej, wówczas zwanej Dupina. Od połowy XVIII w. następuje rozwój miejscowości w związku z uruchomieniem traktu handlowego wiodącego z Mikołowa do Mysłowic, który wykorzystywano m.in. do przewozu wielickiej soli. Piotrowice były miejscowością graniczną ziemi pszczyńskiej, na granicy Piotrowic i obecnego Ochojca znajdował się punkt poboru cła drogowego^[1].

Budynek z początku XX wieku, ul. Wojska Polskiego. Widoczne symbole górnicze nad wejściem

W XIX w. wieś liczyła już blisko 800 mieszkańców (751 w 1830). W 1819 założono pierwszą szkołę, do której uczęszczał później Karol Miarka, pisarz i działacz narodowy. W 1874 podczas reformy administracji pruskiej ustanowiono tzw. Amtsbezirk, późniejsze gminy. Piotrowice także uzyskały taki status, w skład gminy oprócz nich weszły Ochojec i Kostuchna. Dla odróżnienia od innych miejscowości o nazwie Piotrowice, nazwę wsi i gminy zmieniono wówczas na Piotrowice Śląskie. Człon przymiotnikowy funkcjonował do 1951, kiedy Piotrowice przyłączono do Katowic^[8].

Od początku XX w. Piotrowice zaczęły zmieniać swój charakter, ze wsi rolniczej stopniowo przekształcając się w osadę przemysłową. W 1910 liczyły już 3 500 mieszkańców, z których część znalazła zatrudnienie w przemyśle i górnictwie. Dało to początek zorganizowanej aktywności związkowej, politycznej i kulturalnej w gminie. W 1910 powstała w Piotrowicach filia Związku Zawodowego Polskiego, działała także komórka Polskiej Partii Socjalistycznej założona w 1908. Zorganizowano oddziały Towarzystwa Czytelni Ludowych. W 1910 roku podczas pruskiego spisu powszechnego odnotowano w Piotrowicach 3 659 osób mówiących tylko w języku polskim, 304 mówiących po niemiecku i 3 mówiące obydwu językach. Już od 1912 roku działało tu Towarzystwo Śpiewu Jutrzenka, Rada Chłopska, a od 1920 Związek Towarzystw Polek, Towarzystwo Gimnastyczne Sokół i Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska. Centrum kulturalnym stał się wówczas park na Zadolu, z amfiteatrem. Z kolei część ludności niemieckiej, zwłaszcza nauczycieli i urzędników, działała w Ostmarkenverein, organizacji której programowym celem było propagowanie kultury niemieckiej. Niemcy stanowili zdecydowaną mniejszość, według spisu z 1931 na 8 137 mieszkańców narodowość niemiecką zadeklarowało 127 osób^[9][10].

W okresie powstań śląskich piotrowicki oddział Polskiej Organizacji Wojskowej został przekształcony w kompanię, działającą w ramach 1 batalionu 1 pułku pszczyńskiego. Piotrowiczanie walczyli m.in. pod Górą Świętej Anny.

FMG "Famur", budynek dyrekcji

Po plebiscycie, w którym 89% mieszkańców opowiedziało się za przynależnością do Polski, Piotrowice znalazły się w Polsce, w województwie śląskim. Nastąpiła rozbudowa miejscowości, nowe domy budowano m.in. wzdłuż dzisiejszych ulic Armii Krajowej i gen. Zygmunta Waltera Jankego. W 1922 uruchomiono w Piotrowicach Fabrykę Maszyn Górniczych, późniejszy Famur. W 1933 r. rozpoczęło działalność kino "Piast". W 1936 ustanowiono w Piotrowicach parafię katolicką. W 1938 część obszaru gminy Piotrowice wcielono do Katowic. Pozostała część zmieniła w marcu 1939 przynależność administracyjną, przechodząc z powiatu pszczyńskiego do nowo powstałego powiatu katowickiego^[9][10].

Osiedle Odrodzenia, widok z rogu ul. A. Kostki-Napierskiego

W okresie okupacji niemieckiej w Piotrowicach działało tajne harcerstwo, pod przywództwem Karola Kornasa, aresztowanego przez Niemców i straconego w Berlinie w 1942 oraz Związek Walki Zbrojnej, a później Armia Krajowa. Z Piotrowiczan działali w niej bracia Bolesław i Władysław Wiechułowie, obecnie patronujący jednej z ulic. W pobliżu stacji kolejowej, w budynkach ZNTK, okupant zorganizował obóz pracy dla więźniów narodowości polskiej, rosyjskiej i ukraińskiej^[9].

Najnowsza zabudowa, szeregowce przy ul. Kornasa

Po 1945 Piotrowice ponownie zaczęły się rozwijać. Otwarto pierwszą szkołę średnią: Zespół Szkół Poligraficznych, rozbudowywał się Famur, wzrastała liczba mieszkańców. 1 stycznia 1951 Piotrowice administracyjnie włączono do Katowic. Mimo to nadal funkcjonował w Piotrowicach Urząd Stanu Cywilnego, udzielano ślubów i prowadzono ewidencję zgonów, aż do roku 1974, gdy piotrowicki USC zlikwidowano. Natomiast nigdy jak dotąd Piotrowice nie były dzielnicą administracyjną. W podziale takim, ustanowionym w 1954 roku, Piotrowice znalazły się w dzielnicy administracyjnej Ligota^[11]. W 1975 dzielnice administracyjne Katowic w ogóle zlikwidowano. W nowym podziale, ustanowionym po 1989, Piotrowice stanowią część jednostki pomocniczej Piotrowice-Ochojec^[9].

W związku ze wzrostem liczby mieszkańców budowano nowe bloki mieszkalne i osiedla. W latach 70. zbudowano bloki mieszkalne przy ul. Tadeusza Kościuszki, w latach 80. XX wieku w Piotrowicach znalazła się siedziba spółdzielni mieszkaniowej Silesia, pod jej administracją znajdują się wzniesione w tej dekadzie osiedle Targowisko, zbudowane na terenie dawnego targowiska gminnego (między ulicami Szewską, Jastrzębią, Zbożową, Targową i gen. Jankego) oraz os. Żurawia (ul. Żurawia i Sobocińskiego). Na granicy z Ochojcem, na terenie dawnych pól uprawnych, wzniesiono osiedle mieszkaniowe dla 20 tysięcy mieszkańców: Osiedle Odrodzenia. Równolegle rozwijało się budownictwo indywidualne, a od lat 90. XX wieku także deweloperskie, zagospodarowano pod budowę domków szeregowych teren między ulicami A. Kostki-Napierskiego a Głuszców oraz przy ul. K. Kornasa i ul. ks. Stanisława Wilczewskiego. Budowa przy ul. ks. S. Wilczewskiego została oprotestowana przez mieszkańców zachodniej części Piotrowic, którym ogrodzenie terenu znacznie wydłuża drogę na cmentarz parafialny^[12][10].

21 listopada 2001 oddano do użytku wiadukt nad ulicą Armii Krajowej, którym obecnie odbywa się ruch pociągów. W latach 80. i 90. szlabany przed funkcjonującym wówczas przejazdem kolejowo-drogowym w Piotrowicach były opuszczone 13-14 godzin na dobę, a czas oczekiwania samochodów przed przejazdem sięgał 50 i więcej minut^[13].

Demografia

W tabeli przedstawiono rozwój demograficzny Piotrowic w latach 1629-1946^[14]:

Obecnie nie są prowadzone statystyki dotyczące ludności samych Piotrowic, gdyż dzielnica ta nie ma charakteru administracyjnego, administracyjnie wchodzi w skład dzielnicy Piotrowice-Ochojec. Liczba mieszkańców Piotrowic i Ochojca łącznie wynosiła 25,5 tys. osób w 2005 roku^[15].

Komunikacja

Przejazd pod linią kolejową, ul. Armii Krajowej

Piotrowice są węzłem kolejowym, w którym rozchodzą się linie kolejowe z Katowic w dwóch kierunkach: Bielska-Białej oraz Rybnika, a dalej Zebrzydowic i granicy państwa. Przez dzielnicę przebiega droga krajowa nr 81 Katowice – Wisła. Przez centrum Piotrowic biegnie ulica gen. Zygmunta Waltera Jankego, łącząca Piotrowice z Ochojcem. Prostopadła do niej ulica Armii Krajowej łączy Piotrowice z Ligotą od północy, a Kostuchną od południa. Komunikację autobusową obsługują ZTM oraz prywatne linie mikrobusowe.

Do ważniejszych ulic przebiegających przez Piotorwice należą:

• Ulica Karola Darwina
• Ulica Artura Grottgera
• Ulica Piotrowicka
• Ulica Kazimierza Przerwy-Tetmajera

Edukacja

Kompleks budynków Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej, ul. Harcerzy Września

Budynek Zespołu Szkół Poligraficznych im. Armii Krajowej

Na terenie Piotrowic znajdują się:

• 2 szkoły podstawowe: nr 27 (ul. Łętowskiego, os. Odrodzenia) i nr 32 (ul. Sobańskiego),
• 2 gimnazja: nr 19 (ul. Spółdzielczości) i nr 20 (ul. gen. Jankego),
• 2 zespoły szkół średnich: Zespół Szkół Poligraficzno-Mechanicznych im. Armii Krajowej (ul. Armii Krajowej) oraz Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących nr 3 im. E. Abramowskiego (ul. Harcerzy Września). Od lat 60. XX wieku do ok. 2000 działał także przyzakładowy Zespół Szkół Technicznych przy FMG Famur, obecnie zlikwidowany,
• Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa im. Wojciecha Korfantego (ul. Harcerzy Września),
• Szkoła Policyjna (ul. gen Jankego), ze względów historycznych nadal popularnie nazywana ZOMO.

Kultura

Wejście do MDK w Piotrowicach, widoczne herby Katowic i Piotrowic

Począwszy od września 2000 działa w Piotrowicach Miejski Dom Kultury "Południe". Jest on organizatorem życia kulturalnego dzielnicy, prowadzi zajęcia muzyczne, taneczne, kursy językowe, aerobiku, robótek ręcznych. Udostępnia pomieszczenia i sprzęt amatorskim zespołom muzycznym^[16].

Na terenie Piotrowic organizowane są przez różne ośrodki różnorodne imprezy kulturalne. Cykliczną, doroczną imprezę Dni Piotrowic i Ochojca organizuje w pierwszy weekend jesieni Urząd Miasta Katowice, przy finansowym wsparciu sponsorów. Główną atrakcją są koncerty, w ramach obchodów święta dzielnicy występowały m.in. zespoły Łzy i Dżem. Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa inauguruje rok akademicki wymyślonym przez Krzysztofa Skibę, lidera zespołu Big Cyc Świętem arbuza, otwartym nie tylko dla słuchaczy tej uczelni^[17]. Pokazy sztuk walki, konkurencji sprawnościowych, poczęstunek grochówką i inne atrakcje są formą promocji Szkoły Policji, zorganizowaną w formie dni otwartych, a imprezy dla swych najmłodszych mieszkańców z okazji Dnia Dziecka organizuje Spółdzielnia Mieszkaniowa Silesia.

Działają prywatne muzea: Muzeum Historii Piotrowic oraz Muzeum Najmniejszej Książki Świata, to drugie założone przez posiadacza rekordu Guinnessa w tej kategorii, Zygmunta Szkocnego^[10].

W Piotrowicach został założony i zaczynał karierę zespół Dżem^[18].

W latach 1933−1991 przy ul. Z. Waltera-Jankego funkcjonowało Kino Piast (obecnie Teatr & Klub muzyczny Old Timers Garage).

Od 2014 roku w zabytkowym budynku dworca PKP, który był przeznaczony do rozbiórki mieści się siedziba Teatru Żelaznego. Teatr posiada widownię amfiteatralną. Swoje pierwsze kroki w Teatrze Żelaznym postawiła znana aktora i tancerka, Edyta Herbuś, zadebiutowała spektaklem pt. "Diwa", reżyserii Grzegorza Kempinskyego.

Kościół rzymskokatolicki

Początkowo mieszkańcy Piotrowic należeli do parafii w Mikołowie, następnie do parafii w Panewnikach. Dopiero w 1870 zaplanowano utworzenie nowej parafii w Piotrowicach, połączonej z Murckami i Podlesiem. W międzyczasie na tereny Górnego Śląska sprowadzono franciszkanów i podjęto decyzję o budowie zespołu klasztornego w pobliskich Panewnikach. Związane to było z polityką germanizacyjną prowadzoną przez ówczesnego biskupa wrocławskiego Georga Koppa. Powstanie nowego klasztoru miało odciągnąć ludność i księży od pielgrzymek do Częstochowy. W 1913 roku ludność Piotrowic przeszła pod opiekę parafii w Panewnikach^[19].

Kościół parafialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Jana Bosco

W 1930 roku rozpoczęto budowę nowego tymczasowego kościoła z drewna w Piotrowicach. Poświęcenie kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa odbyło się 26 października 1930, a parafię ustanowiono 1 listopada 1936 roku. Do budowy właściwego kościoła jednak nie przystąpiono z powodu wybuchu II wojny światowej. W 1956 ponownie rozpoczęto przygotowania do budowy właściwej świątyni. Nie doszła ona jednak do skutku, gdyż nie otrzymano zezwolenia na rozbudowę kościoła^[20].

Dopiero w 1974 przystąpiono do budowy właściwego kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Jana Bosko. Poświęcenia dokonał ówczesny biskup katowicki Herbert Bednorz 19 maja 1977. Ze względu na rozbudowę Piotrowic i wzrastającą liczbę mieszkańców w 1986 podjęto decyzję o budowie nowej świątyni na osiedlu Odrodzenia. 10 czerwca 1987 papież Jan Paweł II podczas pielgrzymki w Tarnowie poświęcił kamień węgielny pod budowę nowego kościoła pw. Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa. Budowniczym kościoła został ks. Janusz Kwapiszewski. Utworzenie parafii nastąpiło 1 stycznia 1990 roku^[20].

Pomniki i tablice pamiątkowe

• Kapliczka z 1922 wybudowana na pamiątkę przyłączenia części Górnego Śląska do Polski na miejscu mogił żołnierzy poległych podczas bitwy w Piotrowicach w 1644. Wewnątrz kapliczki znajduje się tablica upamiętniająca Piotrowiczan poległych w II i III powstaniu śląskim^[10].
• Płyta upamiętniająca poległych w czasie powstań śląskich i w czasie II wojny światowej przy ul. Armii Krajowej (Zespół Szkół Poligraficzno-Mechanicznych).
• Mogiła zbiorowa wojenna żołnierzy niemieckich na cmentarzu przy ul. Armii Krajowej

Osoby związane z Piotrowicami

• Karol Kornas
• Roman Pająk
• Katarzyna Szymon

Przypisy

Bibliografia

1. Stefan Gierlotka: Piotrowice Śląskie. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 2002. ISBN 83-7164-364-0.
2. Stefan Gierlotka: Uniczowy.Kalendarium historii południowych dzielnic Katowic: Kostuchna, Ochojec, Piotrowice, Podlesie, Zarzecze. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk Sp.z o.o., 2005. ISBN 83-7164-471-X.
3. Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 1996. ISBN 83-905115-0-9.

Linki zewnętrzne

• Pietrowice 1 (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 116 .

Historyczne dzielnice, osady i kolonie Katowic Dzielnice śródmiejskie Bogucice Dolina Trzech Stawów Jaźwce Karbowa Katowice kol. Zuzanna Koszutka Kuźnica Bogucka Muchowiec Dzielnice północne Bederowiec Dąb Dobra Myśl Józefowiec kol. Agnieszka kol. Alfred kol. Fryderyka kol. Hegenscheidta kol. I. Mościckiego Obroki Sośnina Wełnowiec Załęska Hałda Załęże Dzielnice zachodnie Brynów Katowicka Hałda Kokociniec kol. Dwunastu Apostołów kol. Kamionka kol. kopalni „Wujek” Ligota (Stara i Nowa) Muchowiec Panewniki (Stare i Nowe) Szadok Wymysłów Zadole Załęska Hałda Dzielnice wschodnie Bagno Borki Burowiec Dąbrówka Mała Drajok Drugie Szopienice Giszowiec Helgoland Janów kol. Amandy kol. Huta Arnold kol. Morawa kol. Norma kol. Pniaki kol. Wysockiego Nikiszowiec Nowy Czekaj Pod Młynem Roździeń Stary Czekaj Stawiska Szabelnia Szopienice Uthyman Wilhelmina Zawodzie Dzielnice południowe Boże Dary Cegielnia-Murcki Dąbrowa Hamerla Kopaniny Kostuchna Murcki Ochojec Piotrowice Podlesie Siągarnia Stary Tartak Zaopusta Zarzecze