Piotrowice (Katowice)

Piotrowice
— Część Katowic —
Osiedle Targowisko w Piotrowicach
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Katowice
Dzielnica	Piotrowice-Ochojec
Data założenia	1287
W granicach Katowic	1951
Strefa numeracyjna	0-32
Tablice rejestracyjne	SK
Położenie na mapie Katowic Piotrowice
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Piotrowice
Położenie na mapie województwa śląskiego Piotrowice
50°12′30″N 18°58′00″E/50,208333 18,966667
Portal Polska

Piotrowice (niem. Petrowitz, cz. Petrovice) – część dzielnicy administracyjnej Piotrowice-Ochojec miasta Katowice, położona 7 km na południe od centrum miasta. Do XV w. wraz z Podlesiem i Zarzeczem występowała pod nazwą Uniczowy^[1]. Początkowo niewielka wieś, z czasem samodzielna gmina. 1 stycznia 1874 roku weszła w skład okręgu urzędowego (Amtsbezirk) Mikołów. W 1939 roku gmina Piotrowice została włączona do powiatu katowickiego. Od 1990 roku wraz z sąsiednim Ochojcem tworzy dzielnicę administracyjną (jednostkę pomocniczą gminy) Piotrowice-Ochojec^[2].

Środowisko naturalne

Przez Piotrowice przechodzi południk 19° długości geograficznej wschodniej. Leżą one na wododziale między dorzeczami największych polskich rzek: Odry, do której dorzecza należy Ślepiotka, oraz Wisły, do której dorzecza spływają wody Mlecznej. Wysokość względem poziomu morza obniża się ze wschodu na zachód, najwyższy punkt znajduje się przy granicy z Kostuchną (320 m n.p.m.), najniższy na Zadolu, nieopodal akademików Uniwersytetu Śląskiego (266 m n.p.m.). Piotrowice graniczą od północy z Ligotą i Zadolem, od wschodu z Ochojcem, od południa z Kostuchną, a od zachodu z Zarzeczem^[3][4].

Historia

Piotrowice i Ochojec na mapie z 1800 r

Herb z około 1930 roku

Najstarsze ślady osadnictwa na terenie obecnych Piotrowic pochodzą z okresu neolitu (ok. 5000 lat temu), zostały odkryte w latach 1925-1938 na północnych krańcach, przy granicy z Ochojcem w dolinie rzeki Ślepiotki. Była to osada kultury przedłużyckiej. Kultura ta znała ogień i garncarstwo, wykopano także narzędzia krzemienne^[5].

Ruiny młyna nad Ślepiotką

W średniowieczu miejscowość występuje pod nazwą Uniczowy^[6], którą oprócz obecnych Piotrowic obejmowano także Podlesie i Zarzecze. Pierwsza wzmianka w dokumentach o okolicy zwanej później Piotrowicami datowana jest na rok 1287 i pochodzi z dokumentu wystawionego w Rybniku przez księcia raciborskiego Mieszka. W późniejszych dokumentach występują nazwy dwuczłonowe: Uniczowy Podlesie, Uniczowy Zarzecze^[1]. W XVII w. obszar Piotrowic był znacznie większy niż obecnie, z zachowanego dokumentu wystawionego w 1649 w Pszczynie wynika, że graniczyły bezpośrednio z Mysłowicami, Załężem i Kuźnicą Bogucką (obecnie centrum Katowic). Wówczas też pojawia się po raz pierwszy obecna nazwa – Piotrowice, pochodząca prawdopodobnie od imienia pierwszego sołtysa. Wymienia go dokument wystawiony przez księcia Janusza Raciborskiego, jako Piotra Ostrzeżonego. W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 roku wieś została wymieniona jako Petrowicze Vnicziowy^[7]. Właścicielami wsi Piotrowice, po usamodzielnieniu się Podlesia i Zarzecza, był ród Promnitzów, a następnie kolejni właściciele ziemi pszczyńskiej. W połowie XVII wieku wieś posiadała folwark (na terenie obecnego Ochojca) oraz kolonię (obecne Zadole). Funkcjonowały trzy młyny wodne: dwa na Ślepiotce oraz jeden w centrum wsi, na rzece Mlecznej, wówczas zwanej Dupina. Od połowy XVIII w. następuje rozwój miejscowości w związku z uruchomieniem traktu handlowego wiodącego z Mikołowa do Mysłowic, który wykorzystywano m.in. do przewozu wielickiej soli. Piotrowice były miejscowością graniczną ziemi pszczyńskiej, na granicy Piotrowic i obecnego Ochojca znajdował się punkt poboru cła drogowego^[1].

Budynek z początku XX wieku, ul. Wojska Polskiego. Widoczne symbole górnicze nad wejściem

W XIX w. wieś liczyła już blisko 800 mieszkańców (751 w 1830). W 1819 założono pierwszą szkołę, do której uczęszczał później Karol Miarka, pisarz i działacz narodowy. W 1874 podczas reformy administracji pruskiej ustanowiono tzw. Amtsbezirk, późniejsze gminy. Piotrowice także uzyskały taki status, w skład gminy oprócz nich weszły Ochojec i Kostuchna. Dla odróżnienia od innych miejscowości o nazwie Piotrowice, nazwę wsi i gminy zmieniono wówczas na Piotrowice Śląskie. Człon przymiotnikowy funkcjonował do 1951, kiedy Piotrowice przyłączono do Katowic^[8].

Od początku XX w. Piotrowice zaczęły zmieniać swój charakter, ze wsi rolniczej stopniowo przekształcając się w osadę przemysłową. W 1910 liczyły już 3 500 mieszkańców, z których część znalazła zatrudnienie w przemyśle i górnictwie. Dało to początek zorganizowanej aktywności związkowej, politycznej i kulturalnej w gminie. W 1910 powstała w Piotrowicach filia Związku Zawodowego Polskiego, działała także komórka Polskiej Partii Socjalistycznej założona w 1908. Zorganizowano oddziały Towarzystwa Czytelni Ludowych. W 1910 roku podczas pruskiego spisu powszechnego odnotowano w Piotrowicach 3 659 osób mówiących tylko w języku polskim, 304 mówiących po niemiecku i 3 mówiące obydwu językach. Już od 1912 roku działało tu Towarzystwo Śpiewu Jutrzenka, Rada Chłopska, a od 1920 Związek Towarzystw Polek, Towarzystwo Gimnastyczne Sokół i Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska. Centrum kulturalnym stał się wówczas park na Zadolu, z amfiteatrem. Z kolei część ludności niemieckiej, zwłaszcza nauczycieli i urzędników, działała w Ostmarkenverein, organizacji której programowym celem było propagowanie kultury niemieckiej. Niemcy stanowili zdecydowaną mniejszość, według spisu z 1931 na 8 137 mieszkańców narodowość niemiecką zadeklarowało 127 osób^[9][10].

W okresie powstań śląskich piotrowicki oddział Polskiej Organizacji Wojskowej został przekształcony w kompanię, działającą w ramach 1 batalionu 1 pułku pszczyńskiego. Piotrowiczanie walczyli m.in. pod Górą Świętej Anny.

FMG "Famur", budynek dyrekcji

Po plebiscycie, w którym 89% mieszkańców opowiedziało się za przynależnością do Polski, Piotrowice znalazły się w Polsce, w województwie śląskim. Nastąpiła rozbudowa miejscowości, nowe domy budowano m.in. wzdłuż dzisiejszych ulic Armii Krajowej i gen. Zygmunta Waltera Jankego. W 1922 uruchomiono w Piotrowicach Fabrykę Maszyn Górniczych, późniejszy Famur. W 1933 r. rozpoczęło działalność kino "Piast". W 1936 ustanowiono w Piotrowicach parafię katolicką. W 1938 część obszaru gminy Piotrowice wcielono do Katowic. Pozostała część zmieniła w marcu 1939 przynależność administracyjną, przechodząc z powiatu pszczyńskiego do nowo powstałego powiatu katowickiego^[9][10].

Osiedle Odrodzenia, widok z rogu ul. A. Kostki-Napierskiego

W okresie okupacji niemieckiej w Piotrowicach działało tajne harcerstwo, pod przywództwem Karola Kornasa, aresztowanego przez Niemców i straconego w Berlinie w 1942 oraz Związek Walki Zbrojnej, a później Armia Krajowa. Z Piotrowiczan działali w niej bracia Bolesław i Władysław Wiechułowie, obecnie patronujący jednej z ulic. W pobliżu stacji kolejowej, w budynkach ZNTK, okupant zorganizował obóz pracy dla więźniów narodowości polskiej, rosyjskiej i ukraińskiej^[9].

Najnowsza zabudowa, szeregowce przy ul. Kornasa

Po 1945 Piotrowice ponownie zaczęły się rozwijać. Otwarto pierwszą szkołę średnią: Zespół Szkół Poligraficznych, rozbudowywał się Famur, wzrastała liczba mieszkańców. 1 stycznia 1951 Piotrowice administracyjnie włączono do Katowic. Mimo to nadal funkcjonował w Piotrowicach Urząd Stanu Cywilnego, udzielano ślubów i prowadzono ewidencję zgonów, aż do roku 1974, gdy piotrowicki USC zlikwidowano. Natomiast nigdy jak dotąd Piotrowice nie były dzielnicą administracyjną. W podziale takim, ustanowionym w 1954 roku, Piotrowice znalazły się w dzielnicy administracyjnej Ligota^[11]. W 1975 dzielnice administracyjne Katowic w ogóle zlikwidowano. W nowym podziale, ustanowionym po 1989, Piotrowice stanowią część jednostki pomocniczej Piotrowice-Ochojec^[9].

W związku ze wzrostem liczby mieszkańców budowano nowe bloki mieszkalne i osiedla. W latach 70. zbudowano bloki mieszkalne przy ul. Tadeusza Kościuszki, w latach 80. XX wieku w Piotrowicach znalazła się siedziba spółdzielni mieszkaniowej Silesia, pod jej administracją znajdują się wzniesione w tej dekadzie osiedle Targowisko, zbudowane na terenie dawnego targowiska gminnego (między ulicami Szewską, Jastrzębią, Zbożową, Targową i gen. Jankego) oraz os. Żurawia (ul. Żurawia i Sobocińskiego). Na granicy z Ochojcem, na terenie dawnych pól uprawnych, wzniesiono osiedle mieszkaniowe dla 20 tysięcy mieszkańców: Osiedle Odrodzenia. Równolegle rozwijało się budownictwo indywidualne, a od lat 90. XX wieku także deweloperskie, zagospodarowano pod budowę domków szeregowych teren między ulicami A. Kostki-Napierskiego a Głuszców oraz przy ul. K. Kornasa i ul. ks. Stanisława Wilczewskiego. Budowa przy ul. ks. S. Wilczewskiego została oprotestowana przez mieszkańców zachodniej części Piotrowic, którym ogrodzenie terenu znacznie wydłuża drogę na cmentarz parafialny^[12][10].

21 listopada 2001 oddano do użytku wiadukt nad ulicą Armii Krajowej, którym obecnie odbywa się ruch pociągów. W latach 80. i 90. szlabany przed funkcjonującym wówczas przejazdem kolejowo-drogowym w Piotrowicach były opuszczone 13-14 godzin na dobę, a czas oczekiwania samochodów przed przejazdem sięgał 50 i więcej minut^[13].

Demografia

W tabeli przedstawiono rozwój demograficzny Piotrowic w latach 1629-1946^[14]:

Obecnie nie są prowadzone statystyki dotyczące ludności samych Piotrowic, gdyż dzielnica ta nie ma charakteru administracyjnego, administracyjnie wchodzi w skład dzielnicy Piotrowice-Ochojec. Liczba mieszkańców Piotrowic i Ochojca łącznie wynosiła 25,5 tys. osób w 2005 roku^[15].

Komunikacja

Przejazd pod linią kolejową, ul. Armii Krajowej

Piotrowice są węzłem kolejowym, w którym rozchodzą się linie kolejowe z Katowic w dwóch kierunkach: Bielska-Białej oraz Rybnika, a dalej Zebrzydowic i granicy państwa. Przez dzielnicę przebiega droga krajowa nr 81 Katowice – Wisła. Przez centrum Piotrowic biegnie ulica gen. Zygmunta Waltera Jankego, łącząca Piotrowice z Ochojcem. Prostopadła do niej ulica Armii Krajowej łączy Piotrowice z Ligotą od północy, a Kostuchną od południa. Komunikację autobusową obsługują ZTM oraz prywatne linie mikrobusowe.

Do ważniejszych ulic przebiegających przez Piotorwice należą:

• Ulica Karola Darwina
• Ulica Artura Grottgera
• Ulica Piotrowicka
• Ulica Kazimierza Przerwy-Tetmajera

Edukacja

Kompleks budynków Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej, ul. Harcerzy Września

Budynek Zespołu Szkół Poligraficznych im. Armii Krajowej

Na terenie Piotrowic znajdują się:

• 2 szkoły podstawowe: nr 27 (ul. Łętowskiego, os. Odrodzenia) i nr 32 (ul. Sobańskiego),
• 2 gimnazja: nr 19 (ul. Spółdzielczości) i nr 20 (ul. gen. Jankego),
• 2 zespoły szkół średnich: Zespół Szkół Poligraficzno-Mechanicznych im. Armii Krajowej (ul. Armii Krajowej) oraz Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących nr 3 im. E. Abramowskiego (ul. Harcerzy Września). Od lat 60. XX wieku do ok. 2000 działał także przyzakładowy Zespół Szkół Technicznych przy FMG Famur, obecnie zlikwidowany,
• Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa im. Wojciecha Korfantego (ul. Harcerzy Września),
• Szkoła Policyjna (ul. gen Jankego), ze względów historycznych nadal popularnie nazywana ZOMO.

Kultura

Wejście do MDK w Piotrowicach, widoczne herby Katowic i Piotrowic

Począwszy od września 2000 działa w Piotrowicach Miejski Dom Kultury "Południe". Jest on organizatorem życia kulturalnego dzielnicy, prowadzi zajęcia muzyczne, taneczne, kursy językowe, aerobiku, robótek ręcznych. Udostępnia pomieszczenia i sprzęt amatorskim zespołom muzycznym^[16].

Na terenie Piotrowic organizowane są przez różne ośrodki różnorodne imprezy kulturalne. Cykliczną, doroczną imprezę Dni Piotrowic i Ochojca organizuje w pierwszy weekend jesieni Urząd Miasta Katowice, przy finansowym wsparciu sponsorów. Główną atrakcją są koncerty, w ramach obchodów święta dzielnicy występowały m.in. zespoły Łzy i Dżem. Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa inauguruje rok akademicki wymyślonym przez Krzysztofa Skibę, lidera zespołu Big Cyc Świętem arbuza, otwartym nie tylko dla słuchaczy tej uczelni^[17]. Pokazy sztuk walki, konkurencji sprawnościowych, poczęstunek grochówką i inne atrakcje są formą promocji Szkoły Policji, zorganizowaną w formie dni otwartych, a imprezy dla swych najmłodszych mieszkańców z okazji Dnia Dziecka organizuje Spółdzielnia Mieszkaniowa Silesia.

Działają prywatne muzea: Muzeum Historii Piotrowic oraz Muzeum Najmniejszej Książki Świata, to drugie założone przez posiadacza rekordu Guinnessa w tej kategorii, Zygmunta Szkocnego^[10].

W Piotrowicach został założony i zaczynał karierę zespół Dżem^[18].

W latach 1933−1991 przy ul. Z. Waltera-Jankego funkcjonowało Kino Piast (obecnie Teatr & Klub muzyczny Old Timers Garage).

Od 2014 roku w zabytkowym budynku dworca PKP, który był przeznaczony do rozbiórki mieści się siedziba Teatru Żelaznego. Teatr posiada widownię amfiteatralną. Swoje pierwsze kroki w Teatrze Żelaznym postawiła znana aktora i tancerka, Edyta Herbuś, zadebiutowała spektaklem pt. "Diwa", reżyserii Grzegorza Kempinskyego.

Kościół rzymskokatolicki

Początkowo mieszkańcy Piotrowic należeli do parafii w Mikołowie, następnie do parafii w Panewnikach. Dopiero w 1870 zaplanowano utworzenie nowej parafii w Piotrowicach, połączonej z Murckami i Podlesiem. W międzyczasie na tereny Górnego Śląska sprowadzono franciszkanów i podjęto decyzję o budowie zespołu klasztornego w pobliskich Panewnikach. Związane to było z polityką germanizacyjną prowadzoną przez ówczesnego biskupa wrocławskiego Georga Koppa. Powstanie nowego klasztoru miało odciągnąć ludność i księży od pielgrzymek do Częstochowy. W 1913 roku ludność Piotrowic przeszła pod opiekę parafii w Panewnikach^[19].

Kościół parafialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Jana Bosco

W 1930 roku rozpoczęto budowę nowego tymczasowego kościoła z drewna w Piotrowicach. Poświęcenie kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa odbyło się 26 października 1930, a parafię ustanowiono 1 listopada 1936 roku. Do budowy właściwego kościoła jednak nie przystąpiono z powodu wybuchu II wojny światowej. W 1956 ponownie rozpoczęto przygotowania do budowy właściwej świątyni. Nie doszła ona jednak do skutku, gdyż nie otrzymano zezwolenia na rozbudowę kościoła^[20].

Dopiero w 1974 przystąpiono do budowy właściwego kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Jana Bosko. Poświęcenia dokonał ówczesny biskup katowicki Herbert Bednorz 19 maja 1977. Ze względu na rozbudowę Piotrowic i wzrastającą liczbę mieszkańców w 1986 podjęto decyzję o budowie nowej świątyni na osiedlu Odrodzenia. 10 czerwca 1987 papież Jan Paweł II podczas pielgrzymki w Tarnowie poświęcił kamień węgielny pod budowę nowego kościoła pw. Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa. Budowniczym kościoła został ks. Janusz Kwapiszewski. Utworzenie parafii nastąpiło 1 stycznia 1990 roku^[20].

Pomniki i tablice pamiątkowe

• Kapliczka z 1922 wybudowana na pamiątkę przyłączenia części Górnego Śląska do Polski na miejscu mogił żołnierzy poległych podczas bitwy w Piotrowicach w 1644. Wewnątrz kapliczki znajduje się tablica upamiętniająca Piotrowiczan poległych w II i III powstaniu śląskim^[10].
• Płyta upamiętniająca poległych w czasie powstań śląskich i w czasie II wojny światowej przy ul. Armii Krajowej (Zespół Szkół Poligraficzno-Mechanicznych).
• Mogiła zbiorowa wojenna żołnierzy niemieckich na cmentarzu przy ul. Armii Krajowej

Osoby związane z Piotrowicami

• Karol Kornas
• Roman Pająk
• Katarzyna Szymon

Przypisy

Bibliografia

1. Stefan Gierlotka: Piotrowice Śląskie. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 2002. ISBN 83-7164-364-0.
2. Stefan Gierlotka: Uniczowy.Kalendarium historii południowych dzielnic Katowic: Kostuchna, Ochojec, Piotrowice, Podlesie, Zarzecze. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk Sp.z o.o., 2005. ISBN 83-7164-471-X.
3. Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 1996. ISBN 83-905115-0-9.

Linki zewnętrzne

• Pietrowice 1 (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 116 .