Piraniowate

Piraniowate
Serrasalmidae[1]
Bleeker, 1859
Okres istnienia: miocen–dziś
23.03/0
23.03/0
Ilustracja
Przedstawiciel rodziny – Pygocentrus nattereri
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

promieniopłetwe

Rząd

kąsaczokształtne

Rodzina

piraniowate

Piraniowate[2] (Serrasalmidae) – rodzina słodkowodnych ryb kąsaczokształtnych (Characiformes), endemitów Ameryki Południowej. Z powodu bardzo ostrych zębów, grupowego atakowania ofiary i dużej żarłoczności piranie uważane są za groźne drapieżniki wód słodkich Ameryki Południowej. Piranie opiekują się swoim potomstwem. Są poławiane jako ryby jadalne, ich mięso jest dostępne w sprzedaży w lokalnych marketach. Do bardziej znanych gatunków należy pirania Natterera (Pygocentrus nattereri), czasami opisywana pod nazwą pirania czerwona (jako Serrasalmus altus[2]), Pygocentrus piraya oraz pirania kropkowana (Serrasalmus rhombeus). Oprócz właściwych piranii, nazywanych czasem pirajami[a], do piraniowatych zaliczane są roślinożerne ryby określane nazwą paku (pacú), płaskoboki (Metynnis), płaszczynki (Mylossoma) oraz żywiący się łuskami ryb łuskożer krasnobrzuchy (Catoprion mento).

Występowanie

Rodzina obejmuje gatunki słodkowodnych ryb zamieszkujących wody Ameryki Południowej, głównie dorzecza największej rzeki tego kontynentu – Amazonki. Stanowiska niektórych gatunków znane są również z obszarów zlewiska Orinoko i La Plata. Piraniowate są szeroko rozprzestrzenione, zajmują różnorodne siedliska. Osobniki wypuszczone na wolność mogą się rozmnażać nawet w polskich wodach[3].

Najstarsze ślady kopalne piraniowatych pochodzą z miocenu[4] i obejmują przedstawiciela rodzaju Serrasalmus z Peru, gatunku podobnego do Colossoma – z Kolumbii i niezidentyfikowany gatunek z Chile[5].

Zęby piranii Natterera

Cechy charakterystyczne

Wysokie, silnie bocznie spłaszczone ciało, zwykle srebrzyste, o długości od 1 cm do 108 cm. Duża głowa o tępo ściętym pysku. Zęby trójkątne, ostre, osadzone na obu szczękach przeciwlegle – umożliwiają odcinanie kawałków ciała ofiary. Grube wargi, spod których widać tylko szczyty zębów. Większość piraniowatych to ryby drapieżne (piranie właściwe). Odżywiają się głównie chorymi rybami i padliną, spełniając w biocenozach Amazonki, Orinoko i La Platy funkcję "sanitariuszy". W sytuacji braku pokarmu i dużego zagęszczenia populacji mogą jednak atakować stadami większe ryby lub małe, a nawet duże kręgowce. Niektóre gatunki (paku i pokrewne) są roślinożerne, a Catoprion mento jest głównie łuskożerny.

Taksonomia

Początkowo piraniami nazywano tylko ryby z rodzaju Serrasalmus[6], do którego zaliczano kilkanaście gatunków. W wyniku zmian w klasyfikacji niektóre z nich zaliczono do rodzajów Pygocentrus, Pygopristis, Pristobrycon, Catoprion i Metynnis. Wszystkie sklasyfikowano zostały w randze podrodziny Serrasalminae[4] w obrębie rodziny kąsaczowatych (Characidae), która następnie została podniesiona do rangi rodziny piraniowatych (Serrasalmidae)[7]. Dalsze gatunki są wciąż odkrywane, a prawidłowość opisu niektórych wcześniej opisanych jest kwestionowana.

Ze względu na preferencje pokarmowe w obrębie rodziny proponowano wyodrębnienie podrodziny Serrasalminae (obejmującej drapieżne piranie właściwe), Myleinae (roślinożerne Colossoma, Mylossoma i Piaractus) i Catoprioninae (łuskożerny Catoprion mento)[5].

Rodzaje zaliczane do tej rodziny[8]:

AcnodonCatoprionColossomaMetynnisMylesinusMyleusMyloplusMylossomaOssubtusPiaractusPristobryconPygocentrusPygopristisSerrasalmusTometesUtiaritichthys

Rodzaj wymarły:

  • Megapiranha
  • Piranie Natterera

    Piranie Natterera

  • Serrasalmus maueli

    Serrasalmus maueli

  • Pirapitinga (Piaractus brachypomus)

    Pirapitinga (Piaractus brachypomus)

  • Colossoma macropomum

    Colossoma macropomum

  • Megapirania

    Megapirania

Znaczenie dla człowieka

Znaczenie gospodarcze

Pygocentrus cariba

Wiele gatunków stało się obiektem handlu dla potrzeb akwarystyki. Piaractus i Colossoma są poławiane w rybołówstwie i hodowane w akwakulturach jako ryby konsumpcyjne o niewielkiej wartości. Sprzedawane lokalnie, są powszechnie spożywane. Niektóre gatunki wyrządzają szkody rybakom. Wyjadają ryby z sieci i uszkadzają sprzęt rybacki.

Zagrożenie dla ludzi

Dwa gatunki piranii zostały opisane jako niebezpieczne dla ludzi – Pygocentrus piraya i Pygocentrus nattereri[9].

Hodowla w akwarium

Niektóre gatunki piranii są interesującym obiektem hodowli i obserwacji w akwarium. Ponieważ piranie prowadzą stadny tryb życia, w akwarium należy pielęgnować grupę co najmniej kilkunastu osobników. Naturalnie ze względu na swoją wielkość wymagają one odpowiednio dużych zbiorników – o pojemności ponad 700 l. Bardzo efektownie prezentują się piranie w dużych basenach o objętości kilku tysięcy litrów, w ogrodach zoologicznych lub w prywatnych kolekcjach. Utrzymywanie tak dużych akwariów w warunkach hodowli amatorskiej może być kłopotliwe. Zwierzęta te można podziwiać w wielu ośrodkach naukowo-dydaktycznych zarówno w kraju (np. Morskim Instytucie Rybackim w Gdyni, Ogrodzie Zoologicznym we Wrocławiu) jak i za granicą (w Erfurcie, HanowerzeNiemcy, AmsterdamieHolandia). Bardzo często w akwariach z dużymi, trzydziestocentymetrowymi piraniami żyją małe, lśniące neony Innesa (Paracheirodon innesi), nie atakowane przez piranie. Sporadycznie spotykane są w Polsce w rzekach i jeziorach, wypuszczane tam przez osoby, dla których utrzymanie ich stało się problemem[3][10][11][12].

Zobacz też

Uwagi

  1. Nazwy piranie i piraje używane są zwykle w odniesieniu do rodzaju Serrasalmus w jego dawnym, szerokim znaczeniu (M.s.z.: Ryby 1973 ↓)

Przypisy

  1. Serrasalmidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b Kahl, Kahl i Vogt 2000 ↓.
  3. a b Piranie w wielkopolskich jeziorach! - Wiadomości24
  4. a b Nelson 2006 ↓.
  5. a b Freeman et al. Molecular systematics of Serrasalmidae: Deciphering the identities of piranha species and unraveling their evolutionary histories. „Zootaxa”. 1484, s. 1–38, 2007. (ang.). 
  6. M.s.z.: Ryby 1973 ↓.
  7. Ron Fricke, William Neil Eschmeyer, Jon David Fong, SPECIES BY FAMILY/SUBFAMILY, [w:] Eschmeyer's Catalog of Fishes [online], California Academy of Sciences [dostęp 2013-10-10] (ang.).
  8. Ron Fricke, William Neil Eschmeyer, Richard Van der Laan (red.), SEARCH, [w:] Eschmeyer's Catalog of Fishes [online], California Academy of Sciences, 7 sierpnia 2012 [dostęp 2012-08-15] (ang.).
  9. Załachowski 1992 ↓.
  10. Piranie w Wiśle, www.tvn24.pl [dostęp 2017-11-26].
  11. "Kolejna pirania w naszej rzece", www.tvn24.pl [dostęp 2017-11-26].
  12. Chciał karpia, złapał wielką piranię - Kontakt TVN24. [dostęp 2010-10-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-18)].

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Colossoma macropomum Melbourne Aquarium.jpg
Autor: Fir0002, Licencja: GFDL 1.2
Colossoma macropomum. Taken at the Melbourne Aquarium
Pygocentrus nattereri 3.jpg
Autor: Tiia Monto, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ta fotografia została wykonana za pomocą Sony ILCE-5000.
Piranha-serrasalmus manueli 01.jpg

Juvenile Green Tiger Piranha (Serrasalmus manueli), 6,5 inches in length.

Animal species:

Piranha | Serrasalmus manueli

Location/Date:

Private aquarium Groningen, The Netherlands, July 2005

Taken/scanned with:

Sony DSC-P73

Original size:

2240x1488 pixels
Serraselmus in SPB oceanarium.JPG
Autor: NGC 7070, Licencja: CC BY 3.0
Piranha in the St. Petersburg Oceanarium. Street Marata 88.
Piranha.jaw.jpg
Autor: User:Sarefo, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Jaw bone of Serrasalmus nattereri, from Cologne Zoo, Germany.
Red Piranha Pygocentrus Nattereri.JPG
Autor: Joshyja, Licencja: CC BY-SA 3.0
Red Piranha (Pygocentrus Nattereri) photographed from Georgia aquarium
Megapiranha paranensis.jpg
Autor: Apokryltaros, Licencja: CC BY-SA 4.0
Reconstruction of the extinct serrasalmanid characin, Megapiranha paranensis, of Late Miocene Argentina, compared with the extant tambaqui, Colossoma macropomum
Red Pacu.JPG
Autor: Wisky, Licencja: CC BY-SA 3.0
Red Pacu
Pygocentruscariba.jpg
deux pygocentrus caribes d'environ 25/30 centimètres faisant parti d'un groupe de cinq individus dans un aquarium de 700 litres