Pismo alfabetyczno-sylabiczne

Zdanie sanskryckie zapisane w różnych indyjskich alfabetach sylabicznych

Alfabet sylabiczny, abugida – rodzaj alfabetu, w którym jedna litera reprezentuje zasadniczo całą sylabę wraz z „domyślną” samogłoską. Samogłoska domyślna najczęściej jest dość neutralna, typu szwa, jednak w zależności od języka może mieć różne zabarwienie np. [ə] w hindi, [ɔ] w języku bengalskim lub [a] w języku tybetańskim. Podstawą litery jest najczęściej spółgłoska, a występujące w sylabie samogłoski inne niż domyślna zapisuje się za pomocą dodania różnorodnych znaków diakrytycznych, choć istnieją również odrębne znaki do zapisu samogłosek. Sama nazwa „abugida” używana przez językoznawców została przejęta przez P. T. Danielsa z etiopskiego określenia alfabetu ge'ez od pierwszych czterech liter w tym alfabecie: aləf, bet, gäməl, dənt (analogia do słów „alfabet” czy „abecadło”).

Alfabet sylabiczny należy odróżnić od sylabariusza (klasyczny przykład sylabariusza to japońska hiragana i katakana, w którym pojedyncza litera zawsze oznacza konkretną sylabę, np. か ka, き ki, く ku, け ke, こ ko). Litery te nie wykazują żadnego podobieństwa, mimo że wszystkie te sylaby zawierają spółgłoskę „k”.

Alfabet sylabiczny należy także odróżnić od abdżadu (np. pismo arabskie lub hebrajskie), w którym często nie zapisuje się samogłosek, tak że w niektórych słowach występują w piśmie same spółgłoski. Np. arabskie słowo muhandis (inżynier) zapisuje się za pomocą ciągu liter m-h-n-d-s. W przypadku abugidy zapis samogłosek jest obowiązkowy, zaś sylaba stanowi główny punkt odniesienia przy zapisie.

Ojczyzną większości alfabetów sylabicznych są Indie, gdzie używa się obecnie kilkudziesięciu odmian tego rodzaju pisma dla różnych języków. Wywodzą się one wszystkie od starożytnego pisma brahmi, zaś odmianą najbardziej rozpowszechnioną jest pismo dewanagari, używane do zapisu m.in. sanskrytu i hindi. Dzięki indyjskiej emigracji i wpływom kulturowym Indii, alfabety sylabiczne trafiły także do Azji Południowo-Wschodniej i Tybetu. Obecnie około połowa systemów pisma używana na świecie to abugidy.

Podział abugid

Można wyróżnić trzy główne rodziny alfabetów sylabicznych, pomiędzy którymi występują pewne różnice:

Abugidy indyjskie

Największa i najstarsza z tych rodzin obejmuje systemy pisma wywodzące się z indyjskiego brahmi, obecnie używane w całych Indiach. Dzielona jest na gałąź północną (np. pismo bengalskie, pismo gudżarati, pismo tybetańskie itd.) i południową (pismo malajalam, pismo tamilskie, pismo telugu). Do gałęzi południowej zalicza się również m.in. pismo tajskie czy syngaleskie. W tej rodzinie alfabetów różne samogłoski zaznacza się znakami diakrytycznymi, które mogą występować nad, pod, przed, po i wokół spółgłosek. W przypadku, gdy spółgłoska występuje na końcu wyrazu, domyślna samogłoska zostaje skasowana za pomocą specjalnego znaku diakrytycznego umieszczonego pod spółgłoską zwanego virama, np. क् dla dźwięku k lub ल् dla dźwięku l. W języku hindi i innych nowożytnych językach indyjskich z viramy korzysta się bardzo rzadko.

Znaki diakrytyczne w indyjskich alfabetach sylabicznych
pozycjasylabawymowaforma podstawowapismo
nad spółgłoskąके/keː//k(a)/dewanagari
pod spółgłoskąकु/ku/
przed spółgłoskąकि/ki/
po spółgłosceको/kοː/
wokół spółgłoskiகௌ/kau/க /ka/tamilskie
wewnątrz spółgłoskiಕಿ/ki/ಕ /ka/kannada

Abugidy etiopskie

Etiopska abugida ge'ez.

W rodzinie etiopskiej (pismo ge'ez) samogłoski (oraz brak samogłoski w przypadku spółgłosek w wygłosie) są zaznaczane poprzez modyfikację kształtu spółgłosek.

Abugidy kanadyjskie

Abugida opracowana dla kanadyjskiego języka kri.

W rodzinie kanadyjskiej pism alfabetyczno-sylabicznych (pismo cree i pismo eskimoskie) opracowanych przez misjonarzy, samogłoski są zaznaczane przez obrót spółgłosek, zaś spółgłoski końcowe za pomocą specjalnych znaków diakrytycznych lub nadpisanie spółgłoski początkowej.

Alfabety sylabiczne

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

RomanA-01.svg
This image can't have copyright.
書.svg
The Chinese character , in semi-cursive script. The meaning in English: "book", "writing", "calligraphy".
This file is used as the logo of WikiProject Writing systems on the English Wikipedia.
Winnipeg Forks - Plains Cree Inscription.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Diderot~commonswiki (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Plains Cree inscription on display at The Forks, Winnipeg, Manitoba, Canada. Photo taken 3 September 2005.

Transcribed text (en.wiki):

Êwako oma asiniwi mênikan kiminawak 
ininiwak manitopa kaayacik. Êwakwanik oki 
kanocihtacik asiniwiatoskiininiw kakiminihcik 
omêniw. Akwani mitahtomitanaw askiy asay 
êatoskêcik ota manitopa.
Phrase sanskrit.svg
Autor: Adnat~commonswiki, Licencja: CC BY 3.0
This file shows a Sanskrit phrase written in modern Indian scripts.

The phrase: śivo rakṣatu gīrvāṇabhāṣārasāsvādatatparān – from Kalidasa, means "May Śiva bless those who take delight in the language of the gods."

Fonts used in this image are shown beside the script.

শিবো রক্ষতু গীর্বাণভাষারসাস্বাদতৎপরান্ - Shonar Bangla

शिवो रक्षतु गीर्वणभाषारसास्वादतत्परान् - Kokila

શિવો રક્ષતુ ગીર્વાણભાષારસાસ્વાદતત્પરાન્ - Rasa

ਸ਼ਿਵੋ ਰਕ੍ਸਤੁ ਗੀਰ੍ਵਾਣਭਸਾਸ੍ਵਾਦਤਤ੍ਪਰਾਨ੍ - Adobe Gurmukhi

ཤི་ཝོ་རཀྴ་ཧུ་གཱིརཎཱ་བྷཱཥཱ་རསཱ་སྭཱ་ད་ཧ་པ་ཪཱན - Microsoft Himalaya

ଶିଵୋ। ରକ୍ଷତୁ ଗୀର୍ଵାଣଭାଷାରସାସ୍ଵାଦତତ୍ପରାନ୍ - Kalinga

శివో రక్షతు గీర్వాణభాషారసాస్వాదతత్పరాన్ - Vani

ಶೀವೋ ರಕ್ಷತು ಗಿರ್ವಾಣಭಾಷಾರಸಾಸ್ವಾದತತ್ಪರಾನ್ - Kedage

ශිවෝ රාක්‍ෂ‍තු ගිර්‍වානභාෂාරසාස්වාදතත්පරාං - Iskoola Pota

ശിവോ രക്ഷതു ഗീര്വാണഭാഷാരസാസ്വാദതത്പരാന് - Rachana

ஶிவோ ரக்ஷது கீர்வாணபாஷாரஸாஸ்வாததத்பரந் - Latha

ၐိဝေါ ရက္ၑတု ဂီရွါဏဘာၑာရသာသွါဒတတ္ပရာန် - Padauk

ឞិវោ រក្ឞទុ គីរ្វាណភឞារសស្វនតត្ពរន៑ - DaunPenh

ศิโว รกฺษตุ คีรฺวาณภาษารสาสฺวาทตตฺปรานฺ - Angsana New

ສິໂວ ຣັກສະຕຸ ຄີຣວານະພາສາຣະສາສວາທະຕັຕປະຣານ - Noto Serif Lao

ᬰᬶᬧᭀᬭᬓᬲᬢᬸᬕᬷᬭ᭄ᬯᬵᬡᬪᬵᬱᬵᬭᬲᬵᬲ᭄ᬯᬵᬤᬢᬢᬧᬭᬵᬦ᭄ - Aksara Bali

ꦯꦶꦮꦺꦴꦫꦏ꧀ꦱꦠꦸꦒꦷꦫ꧀ꦮꦴꦂꦟꦨꦴꦰꦴꦫꦱꦱ꧀ꦮꦴꦢꦠꦠ꧀ꦥꦫꦤ꧀ - Tuladha Jejeg

ᮯᮤᮝᮧ ᮛᮊ᮪ᮞᮒᮥ ᮌᮤᮁᮝᮁᮔᮘᮯᮛᮞᮞ᮪ᮝᮓᮒᮒ᮪ᮕᮛᮔ᮪ - Sundanese Unicode

This file is a vector version of the previous file in PNG format uploaded and modified by User:Alteaven, from the original version created by User:Adnat and licensed under the GFDL.
Ethiopic genesis (ch. 29, v. 11-16), 15th century (The S.S. Teacher's Edition-The Holy Bible - Plate XII, 1).jpg
A portion of the Octateuch in Ethiopian, British Library Oriental MS. 480, containing Genesis 29:11-16. This MS. was written in the 15th century, & is part of a library collected by Emperor Theodore at Magdala for an intended church of the Redeemer of the World. It was brought to the U.K. as part of the spoils of the Anglo-Abyssinian War of 1867.