Pistacja
 Morfologia (pistacja kleista) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | pistacja | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Pistacia L. Sp. Pl. 1025. 1 Mai 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
Pistacia vera L.[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Pistacja (Pistacia L.) – rodzaj roślin z rodziny nanerczowatych. Obejmuje 11[4]–12[5] gatunków. Rośliny te występują na półkuli północnej na obszarach o ciepłym lub umiarkowanym klimacie – w basenie Morza Śródziemnego (trzy gatunki rosną w południowej Europie[5]), we wschodniej Afryce, w południowej i środkowej Azji i w południowej części Ameryki Północnej (między Teksasem i Hondurasem)[4]. Rośliny te rosną w zaroślach i świetlistych lasach, zwykle na terenach suchych i skalistych[6].
Pistacja właściwa P. vera ma jadalne, bogate w oleje[7], witaminę A i E[5] pestki zwane orzeszkami pistacjowymi[7]. Jadalne są także spożywane jako warzywo młode pędy pistacji chińskiej P. chinensis[5]. Żywice pistacji kleistej P. lentiscus, zwane mastyksem, były żute co najmniej od starożytności, później wykorzystywane w technice, m.in. do wyrobu werniksu[6]. Pistacja terpentynowa P. terebinthus dostarcza nasion, z których sporządza się olejek terpentynowy zwany terpentyną cypryjską[7].
Morfologia
- Pokrój
- Krzewy i niskie drzewa osiągające zwykle do 8 m wysokości[6]. P. chinensis osiąga ponad 20 m[8].
- Liście
- Zimozielone lub sezonowe, skrętoległe, ogonkowe, z osią liścia czasem oskrzydloną, nieparzysto- lub parzystopierzasto złożone[9], rzadko trójlistkowe i pojedyncze[8]. Listki całobrzegie[8], zwykle naprzeciwległe[9].
- Kwiaty
- Rośliny dwupienne o kwiatach przeważnie niepozornych[10], zebranych w wyrastające z kątów liści wiechy, grona i kłosy[9]. Okwiatu brak, ale kwiaty wsparte są 1–3 przysadkami i 2–7 podkwiatkami. Pręcików jest zwykle 3–5. Ich nitki są krótkie, pylniki osadzone są na nich podstawami. W kwiatach męskich zalążnia jest zredukowana lub brak jej zupełnie[9]. W kwiatach żeńskich zalążnia jest górna, jednokomorowa i z pojedynczym zalążkiem[8], choć tworzona jest z trzech owocolistków. Zwieńczona jest krótką szyjką z trzema ramionami[9].
- Owoce
- Kuliste lub jajowate pestkowce, z zewnątrz czerwone do purpurowych[9], czasem brązowiejące lub czerniejące[6]. Wewnątrz z pojedynczym nasionem zamkniętym w zdrewniałym endokarpie[9].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z podrodziny Anacardioideae, rodziny nanerczowatych (Anacardiaceae)[2][11].
- Wykaz gatunków[4]
- Pistacia aethiopica Kokwaro
- Pistacia atlantica Desf. – pistacja atlantycka
- Pistacia chinensis Bunge – pistacja chińska
- Pistacia eurycarpa Yalt.
- Pistacia falcata Becc. ex Martelli
- Pistacia khinjuk Stocks
- Pistacia lentiscus L. – pistacja kleista, p. lentyszek[7]
- Pistacia mexicana Kunth – pistacja meksykańska
- Pistacia × saportae Burnat
- Pistacia terebinthus L. – pistacja terpentynowa
- Pistacia vera L. – pistacja właściwa
- Pistacia weinmanniifolia J. Poiss. ex Franch.
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-07-02] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-03-10].
- ↑ a b c d Pistacia L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-02-04].
- ↑ a b c d David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 723-724. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 361. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, 1998, s. 307, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232.
- ↑ a b c d Pistacia Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-02-04].
- ↑ a b c d e f g K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. X. Flowering Plants. Eudicots. Heidelberg, Dordrecht, London, New York: Springer, 2011, s. 34. ISBN 978-3-642-14396-0.
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ Genus Pistacia L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-02-04].
Media użyte na tej stronie
Mastixstrauch. A Zweig mit männlichen Blüthen, natürl. Grösse; B desgleichen mit weiblichen BlÜthen, desgl.; C Fruchtzweig, desgl.; 1 männliche Blüthe, vergrössert; 2 dieselbe im Längsschnitt, desgl.; 3 Pollen, desgl.; 4 weibliche Blüthe, desgl.; 5 dieselbe im Längsschnitt, desgl.; 6 Frucht, desgl.; 7 und 8 dieselbe im Längs- und Querschnitt desgl.; 9 Embryo, desgl.