Pistacja atlantycka
 | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek | pistacja atlantycka |
| Nazwa systematyczna | |
| Pistacia atlantica Desf. Fl. Atlant. 2: 364 1799[3] | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |
 | |
Pistacja atlantycka (Pistacia atlantica Desf.) − gatunek drzewa z rodziny nanerczowatych (Anacardiaceae). Występuje w Afryce Północnej (Wyspy Kanaryjskie, Maroko, Algieria, Libia, Tunezja), w Europie (Grecja, Krym) oraz niektórych regionach Azji (Arabia Saudyjska, Afganistan, Cypr, półwysep Synaj; Iran, Irak, Izrael; Jordania, Liban, Syria, Turcja)[5]
Morfologia i ekologia
Drzewo o wysokości do 7 m, gęstej koronie i popękanej korze. Stare drzewa mogą mieć pień o średnicy do 2 m, ale trzeba około 200 lat, by osiągnął średnicę 1 m. Liście pierzaste, złożone z 7-9 listków. Jesienią przebarwiają się na czerwono i żółto. Gałęzie i listki często pokryte są galasami[6].
Roślina dwupienna, czasami tylko spotykano kwiaty obupłciowe[7]. Zakwitają przed rozwojem liści. Kwiaty zielonkawe, drobne. Kwiaty męskie dojrzewają zazwyczaj wcześniej, niż kwiaty żeńskie. Owocem jest podłużny mięsisty pestkowiec o długości 6-8 mm, w stanie dojrzałym różowy[8]
Rośnie w lasach, zaroślach, na stepach, półpustyniach, pustyniach, na terenach skalistych, często w warunkach ekstremalnych. Występuje w zbiorowiskach roślinnych typu makia. Drzewo długowieczne, może żyć nawet tysiąc lat[8].
Zastosowanie
- Owoce to orzeszki pistacjowe. Są jadalne, przez ludzi spożywane od dawna. Orzeszki pistacji atlantyckiej, wraz z ziarnami zbóż, migdałami, nasionami grochu i wyki znaleziono w grocie w Turcji w wykopaliskach datowanych na 7 tysięcy lat p.n.e. W Lakisz znaleziono orzeszki pistacjowe z okresu 3400-2500 lat p.n.e[9]. Obecnie są nadal używane do bezpośredniego spożycia, ale także do różnych wyrobów cukierniczych[10]
- Owoce pistacji atlantyckiej o zielonej skórce i zielonym miąższu używano do farbowania i garbowania skór[9].
- Z orzeszków pistacjowych wytłaczano olej[10].
Udział w kulturze
- W Biblii jest wiele odwołań do terebintu, jak popularnie nazywa się pistacje. W Ziemi Świętej występują 3 gatunki pistacji: pistacja atlantycka, palestyńska (P. palaestina) i kleista (P. lentiscus), do nich więc odnoszą się cytaty Biblii[9]. Do pistacji odnoszą się także niektóre cytaty, które w przekładach Biblii (również w Biblii Tysiąclecia) zostały błędnie przetłumaczone jako dąb (w tekście masoreckim Biblii występuje słowo elah oznaczające terebint, zaś po hebrajsku dąb to alon)[9].
- Wiele ważnych wydarzeń w Biblii związanych jest z pistacją (terebintem). Pod pistacją w okolicy Sychem Jakub zakopał wizerunki obcych bogów (Rdz 35,4), pod pistacją Jozue zawarł przymierze z Sychem i ustawił wielki kamień (Joz 24,26), pod pistacją pochowano króla Saula wraz z synami, Absalom, syn Dawida został zabity, potem, jak uciekając zaplątał się włosami w gałęzie terebinta. Od nazwy terebint pochodzą też nazwy geograficzne, np. Dolina Terebint, w której Dawid zabił Goliata[9]. W sumie w Biblii jest 10 odwołań do terebintów[11].
- Orzeszki pistacjowe znajdowały się wśród darów przywiezionych przez braci Józefa do Egiptu (Rdz 43,11)[9].
- Orzeszki pistacjowe były przysmakiem biblijnej królowej Saby. Dostarczane były jako danina z podbitych przez nią krajów. Były też produktem eksportowanym do Egiptu w ramach wymiany handlowej[9].
- Pistacje były przez Żydów oraz ościenne ludy czczone, stąd też obecnie można spotkać ich okazy liczące nawet tysiąc lat[9].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-07-02] (ang.).
- ↑ Pistacia palaestina Boiss.. W: The Plant List [on-line]. en. [dostęp 2014-01-06].
- ↑ Pistacia atlantica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2015-01-06].
- ↑ Morteza Pourreza, John D. Shaw, Hoshang Zangeneh. Sustainability of wild pistachio (Pistacia atlantica Desf.)in Zagros forests, Iran. [dostęp 2015-01-06].
- ↑ İsfendiyaroğlu, M. & E. Özekera. (2009). Inflorescence features of a new exceptional monoecious Pistacia atlantica Desf. (Anacardiaceae) population in the Barbaros Plain of İzmir/Turkey. International Journal of Plant Production 3:3
- ↑ a b Flowers in Israel. [dostęp 2015-01-03].
- ↑ a b c d e f g h Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
- ↑ a b Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- ↑ Accordance 8. Bible Software (Version 8.4). OakTree Software. Inc., 2009. (ang.)