Plac Żwirki i Wigury w Bielsku-Białej

plac Franciszka Żwirki
i Stanisława Wigury

Żywieckie Przedmieście
Stara część placu
Państwo	Polska
Miejscowość	Bielsko-Biała
Poprzednie nazwy	Gustav-Josephy-Platz Plac Wyzwolenia Goetheplatz
Położenie na mapie Bielska-Białej plac Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de plac Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury
Położenie na mapie województwa śląskiego plac Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury
49°49′10,3″N 19°02′38,7″E/49,819532 19,044082

Plac Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury – plac położony w śródmieściu Bielska-Białej, na historycznym Żywieckim Przedmieściu (w administracyjnej dzielnicy Śródmieście Bielsko), u zbiegu ulic Zamkowej, Partyzantów, Sukienniczej, Przekop i Władysława Sikorskiego. W swojej pierwotnej formie wytyczony został na przełomie XIX i XX wieku, obecny kształt uzyskał w 1974 roku po wyburzeniu zabudowy w północno-wschodniej części pierwotnego placu i wschodniej pierzei ulicy Zamkowej. Stara część placu pełni obecnie funkcję parkingu, nowa stanowi skwer z pomnikiem Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury. W osi północ–południe plac przecina czteropasmowa ulica Partyzantów, znajduje się tu przystanek autobusowy obsługiwany przez czternaście linii MZK Bielsko-Biała. Większość zachowanej zabudowy stanowią kamienice czynszowe z przełomu XIX i XX wieku, znajduje się tu również muzeum Stara Fabryka (dawne Muzeum Techniki i Włókiennictwa).

Historia

Plac Żwirki i Wigury w okresie międzywojennym

Nowa część placu i czteropasmowa droga przelotowa

Obszar, na którym rozciąga się obecny plac, był do schyłku XIX wieku gęsto zabudowany. Trójkąt tworzony ulicami Graben (dziś Przekop), Schlossgraben (dziś Zamkowa) i Mänhardtgasse (dziś Sukiennicza) nazywany był Hirsewinkel (Kąt Hirsego), przepływała tędy odkryta Młynówka (Mühlgraben). Wyburzenia starej zabudowy połączone z przykryciem cieku wodnego rozpoczęły się w 1896 i były kontynuowane do 1908^[1]. Powstał w ten sposób nowy plac miejski nazwany na cześć miejscowego fabrykanta i wieloletniego radnego miejskiego Gustava Josephy’ego^[2]. Wykorzystywany był m.in. jako targ wyrobów drewnianych^[1].

Po przyłączeniu miasta do Polski po I wojnie światowej plac przemianowano na Plac Wyzwolenia. Kolejna zmiana nazwy nastąpiła w 1933, gdy upamiętniono w ten sposób tragicznie zmarłych rok wcześniej lotników Franciszka Żwirkę i Stanisława Wigurę^[2]. W 1939 administracja niemiecka dokonała zmiany nazwy na Goetheplatz, w 1945 powrócono do nazwy przedwojennej^[3]. W latach 20. XX wieku plac został zakomponowany na nowo z wykorzystaniem koncepcji berlińskiego urbanisty Hermanna Jansena, centralną część przekształcono w skwer^[4]. Równocześnie dokonano przełożenia linii tramwajowej z ulicy Pastornak (dziś 1 Maja) na Zamkową i Blichową (dziś Partyzantów). Na placu powstał nowy przystanek tramwajowy. Linię tramwajową zlikwidowano w 1971^[5].

Wielkim przekształceniom plac uległ w latach 1973–1974, gdy za prezydentury Antoniego Kobieli przebudowano układ komunikacyjny śródmieścia, przecinając je w osi północ–południe przelotową czteropasmową drogą. Wiązało się to z wyburzeniami Bazarów Zamkowych, a także wielu kamienic przy ulicy Partyzantów i Zamkowej oraz północno-wschodniego i południowo-zachodniego narożnika placu Żwirki i Wigury. Pomiędzy pierwotnym placem, gmachem poczty, tyłami zabudowy ulicy 1 Maja oraz fabryką wchodzącą w skład Zakładów Przemysłu Włókienniczego „Bewelana” powstał rozległy skwer, który wlicza się dziś również do placu Żwirki i Wigury^[6]. Pośrodku umieszczony został pomnik patronów w formie uproszczonego orła.

Zabudowa

• nr 1 – budynek wzniesiony po 1868 dla Gustava Juliusa Förstera, pierwotnie łączący funkcję mieszkalną i produkcyjną (tkalnia); w latach 80. XIX wieku przekształcona na cele wyłącznie mieszkalne^[7]
• nr 4 – kamienica Heinricha Rübnera z końca XIX wieku o skromnym detalu neorenesansowym, podwyższona o trzecie piętro w okresie międzywojennej^[8]; na parterze znajduje się salon optyczny Piotra Kulki z tradycjami sięgającymi dwudziestolecia międzywojennego i zakład fotograficzny Leszka Krasnodębskiego założony w 1945
• nr 9 – neobarokowa kamienica Edmunda Schimanka z 1909^[9]
• nr 12 – narożna secesyjno-neobarokowa kamienica Büttnera z 1905^[9]
• Zamkowa 8 (faktycznie część pierzei zachodniej placu) – kamienica w stylu neorenesansu francuskiego wzniesiona w 1897 dla restauratora Karla Mikscha zwanego Allegri^[10]; z tyłów kamienicy wybiega ulica Schodowa mająca formę stromych schodów prowadzących na Stare Miasto
• Sukiennicza 8-10 / Przekop 1 (południowo-wschodni narożnik placu) – dawna farbiarnia Franza Geyera, hala przylegająca do narożnika placu powstała w 1883; po 1945 część Zakładów Przemysłu Włókienniczego „Bewelana”, w latach 90. XX wieku obiekt przekształcono na cele handlowo-usługowe^[11]
• Stara Fabryka – dawna fabryka Karla Büttnera założona w 1868, hala przylegająca obecnie do placu powstała w dwóch etapach w latach 1900–1907; po 1945 część Zakładów Przemysłu Włókienniczego „Bewelana”, w 1983 przekształcona w siedzibę Muzeum Techniki i Włókiennictwa, od 2013 pod obecną nazwą^[12]

• 

  Pierzeja zachodnia, na pierwszym planie kamienica nr 1

• 

  Kamienica nr 4 z salonem optycznym Kulki i zakładem fotograficznym Krasnodębskiego

• 

  Kamienica Karla Mikscha

• 

  Dawna farbiarnia Geyera

• 

  Muzeum Stara Fabryka

• 

  Pomnik Żwirki i Wigury

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Plac Żwirki i Wigury w serwisie fotopolska.eu