Plac Gwarków w Tarnowskich Górach

plac Gwarków
Śródmieście-Centrum
Ilustracja
Plac Gwarków z zabytkową Dzwonnicą Gwarków na pierwszym planie
Państwo

 Polska

Miejscowość

Tarnowskie Góry

Długość

45 m

Położenie na mapie Tarnowskich Gór
Mapa konturowa Tarnowskich Gór, po lewej znajduje się punkt z opisem „plac Gwarków”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „plac Gwarków”
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego
Mapa konturowa powiatu tarnogórskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „plac Gwarków”
Ziemia50°26′36,2″N 18°51′11,5″E/50,443389 18,853194

Plac Gwarków – plac znajdujący się w zabytkowym[1] śródmieściu miasta Tarnowskie Góry w województwie śląskim.

Opis

Plac Gwarków znajduje się w ścisłym centrum miasta, w dzielnicy Śródmieście-Centrum i stanowi rozszerzenie przebiegającej z północnego wschodu w kierunku południowo-zachodnim ulicy Gliwickiej. Z tak utworzonej przestrzeni odchodzą ulice: Jana Bondkowskiego, Józefa Rymera oraz ks. Michała Lewka. Jest elementem zabytkowego układu urbanistycznego Starego Miasta w Tarnowskich Górach wpisanego 27 kwietnia 1966 do rejestru Zabytków (nr rej. A/700/2020[2])[1].

Plac Gwarków ma 45 m długości i 35 m szerokości, co daje 1575 m² powierzchni. Jest wybrukowany, a pośrodku na podwyższeniu znajduje się lampa wskazująca miejsce, gdzie dawniej znajdowała się miejska studnia o głębokości 36,5 m[3]. Walory architektoniczne placu nie są jednak w pełni eksponowane, gdyż pełni on współcześnie funkcje bezpłatnego parkingu. Mimo to rokrocznie w okresie świąteczno-noworocznym na pobliskich drzewach są rozwieszane girlandy świetlne, a na latarniach otaczających zabytkową dzwonnicę gwarków także wiszą ozdoby świąteczne[4][5].

W listopadzie 2015 w ramach koncepcji tzw. Srebrnej Drogi, na placu Gwarków zostało wymienione oświetlenie. Stare sodowe lampy jarzeniowe zastąpiono latarniami LED-owymi o świetle białym, mającym symbolizować wielowiekowy związek miasta z górnictwem rud srebronośnych[6].

Historia

Budynki przy północnej pierzei placu Gwarków na początku XX wieku

Obecny plac Gwarków powstał najprawdopodobniej krótko po założeniu w 1526 roku przez Jerzego Hohenzollerna miasta Tarnowskie Góry i pełnił funkcje rynku. Z biegiem czasu był już na tyle zabudowany, że ulokowanie przy nim ważnych urzędów, takich jak starostwo, urząd górniczy, czy urząd miejski, okazało się niemożliwe. Zabudowa wokół starego rynku była początkowo w całości drewniana, dopiero po pożarze miasta w 1531 kościół i kilka domów zostało odbudowanych z kamienia i cegły. Wtedy również wybudowano wieżę kościelną, która w prawie niezmienionej formie przetrwała do dziś[7].

Kolejny – drugi – tarnogórski rynek wytyczono prawdopodobnie w 1531, przedłużając ulicę Gliwicką około 200 m na północ. Jest to część obecnego placu targowego obejmująca skrzyżowanie ulicy Gliwickiej z ulicą Ratuszową i Dolną. Przy nim swoją siedzibę znalazł urząd górniczy, który pełnił również rolę ratusza (obecnie kamienica, ul. Gliwicka 6)[8].

Ulica Gliwicka jest drogą łączącą wszystkie trzy rynki miejskie: oba historyczne oraz obecny[7].

Według danych z aktów własności z lat 1570–1580 przy najstarszym rynku znajdowało się ogółem 9 domów, z czego 3 należały do bardzo bogatych mieszczan, 5 do mieszczan mniej zamożnych, a 1 był własnością miasta[9].

W lutym 1955 roku z inicjatywy Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej na plac Gwarków przeniesiono drewnianą XVI-wieczną Dzwonnicę Gwarków, która wcześniej służyła kopalni dolomitu „Blachówka” i znajdowała się w pobliżu hałdy popłuczkowej w Bobrownikach. Obiekt stanął na podmurowaniu z kamienia wapiennego w miejscu dawnego domu zbornego gwarków[10][11][12].

Budynki

XVI-wieczny kościół św. Ap. Piotra i Pawła na placu Gwarków (2016)

Plac Gwarków nie ma własnych punktów adresowych. Administracyjnie wszystkie budynki przy nim się znajdujące należą do ulicy Gliwickiej. Przy samym placu Gwarków znajduje się jednak szereg budynków i obiektów zabytkowych, m.in. wpisane do Rejestru Zabytków[1]:

oraz uwzględnione w Gminnej Ewidencji Zabytków[13]:

  • kamienica z XVIII wieku, ul. Gliwicka 10,
  • budynek dawnej szkoły górniczej z 1857, ul. Gliwicka 25,
  • kamienica z I połowy XIX wieku, ul. Gliwicka 21,
  • kamienica z 1885, ul. Gliwicka 19,
  • dom mieszkalny z początku XX wieku, ul. Gliwicka 17.

Przypisy

  1. ↑ a b c Rejestr zabytków nieruchomych w województwie śląskim. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2018-01-25].
  2. ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 7 października 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2020-10-08]
  3. ↑ Józef Moszny, Miasto pod panowaniem pruskim i w okresie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918), [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 208, ISBN 83-911508-3-6.
  4. ↑ Krzysztof Szendzielorz: Tarnowskie Góry: Miasto wyda 100 tysięcy złotych na dekoracje świąteczne. tarnowskiegory.naszemiasto.pl, 2011-12-03. [dostęp 2015-11-27]. (pol.).
  5. ↑ Serwis Informacyjny Urzędu Miejskiego w Tarnowskich Górach: Miasto przygotowuje się do Świąt. 2015-11-30. [dostęp 2015-12-07]. (pol.).
  6. ↑ Tomasz Klyta: Tarnowskie Góry: Krakowska doczekała się nowoczesnych iluminacji [ZDJĘCIA]. Dziennik Zachodni, 2014-12-19. [dostęp 2015-11-27]. (pol.).
  7. ↑ a b Danuta Szlachcic-Dudzicz, Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Układ przestrzenny miasta i jego zabudowa, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 60–61, ISBN 83-911508-3-6.
  8. ↑ Danuta Szlachcic-Dudzicz, Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Układ przestrzenny miasta i jego zabudowa, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 61, ISBN 83-911508-3-6.
  9. ↑ Danuta Szlachcic-Dudzicz, Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Układ przestrzenny miasta i jego zabudowa, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 66, ISBN 83-911508-3-6.
  10. ↑ Józef Moszny, Miasto pod panowaniem pruskim i w okresie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918), [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 186, ISBN 83-911508-3-6.
  11. ↑ Dzwonnica Gwarków na stronie tgory.net.pl. tgory.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-20)]..
  12. ↑ Oś czasu. Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej.
  13. ↑ BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach: Gminna Ewidencja Zabytków. 2013-09-06. [dostęp 2015-09-15]. (pol.).

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Diamond road sign junction across major road.svg
Crossroads with a major road ahead.
Tarnowskie Góry old town location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of the old town of Tarnowskie Góry, Poland
Tarnowskie Góry County location map 2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Tarnowskie Góry County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.6412 N
  • S: 50.3183 N
  • W: 18.55 E
  • E: 19.154 E
Tarnowitz Gleiwitzerstrasse.jpg
Ulica Gliwicka w Tarnowskich Górach na początku XX wieku
TG św. P i P.jpg
Autor: Gabriel Wilk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół św. Ap. Piotra i Pawła w Tarnowskich Górach