Plac Icchaka Lejba Pereca we Wrocławiu

plac Icchaka Lejba Pereca

Gajowice
Państwo	Polska
Miejscowość	Wrocław
Położenie na mapie Wrocławia plac Icchaka Lejba Pereca
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de plac Icchaka Lejba Pereca
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego plac Icchaka Lejba Pereca
51°05′55,701″N 17°00′24,242″E/51,098806 17,006734

(c) Danuta B. / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Dzielnica Gajowice i pl. Pereca (w lewej górnej części zdjęcia).

Północna pierzeja, zachowane kamienice i powojenne zabudowa uzupełniająca.

Skrzyżowanie ul. Pereca z ul. Szczęśliwą przy placu.

Plac zabaw.

Budynek na rogu Żelaznej i Pereca.

Plac Icchaka Lejba Pereca we Wrocławiu (Rehdigerplatz^[1][2], pl. Zbożowy^[2], pl. Leona Pereca^[2]) – plac położony na osiedlu Gajowice, w obrębie dzielnicy Fabrycznej^[a] we Wrocławiu^[1][2][3].

Historia

Plac tym obszarze został po raz pierwszy uwzględniony w planie regulacyjnym z 1895 roku. Jego wytyczenie nastąpiło w 1903 roku. Zabudowa wokół placu została ukończona w 1910 roku. Były to kamienice w zabudowie ciągłej, których niewielka część zachowała się w pierzei północnej i wschodniej^[1].

W głębi parceli nr 3 powstał w latach 1907-1909^[1] (1908^[4][5]) sierociniec żydowski^[1] utworzony przez Związek dla Wychowania Dzieci Żydowskich Wymagających Opieki (Verband zur Erziehung Hilfsbedürftiger Israelitischer Kinder)^[b][4][5]. Funkcjonowała tu również bożnica^[5]. Projektantami budynku byli Paul i Richard Ehrlich^[1][6], którzy ówcześnie współpracowali z gminą żydowską i realizowali dla niej wiele projektów budowlanych^[6]. W związku ze wzrostem nastrojów antysemickich od początku XX wieku następował proces powrotu do tworzenia szkół żydowskich. W związku z tym od 1921^[1] roku (1920 r.^[5]) funkcjonowała tu szkoła żydowska, a po wojnie w budynku urządzono szkołę podstawową^[1][5], od 1946 r. im. Szolema Alejchema^[7]. W 1998 r. powołano to Szkołę Lauder Etz-Chaim^[7].

W czasie II wojny światowej zabudowa placu została znacznie zniszczona. Odbudowa tej okolicy nastąpiła w latach 60. XX wieku. W jej ramach powstał między innymi wieżowiec (róg ulicy Żelaznej i ulicy Icchaka Lejba Pereca) projektu M. Kiełczewskiej w 1964 roku^[1]. Funkcjonował tu między innymi hotel wojskowy, hotel dla sportowców WKS Śląsk Wrocław, później hotel. W latach 80. XX wieku na parterze z tarasem działała tu kawiarnia "Celina". Niezabudowany kwartał pomiędzy ulicami Żelazną, Pereca, Ołowianą i sięgaczem północnym Żelaznej (pierzeja zachodnia placu) został zabudowany zespołem mieszkalno-usługowym w latach 1992-1995^[1][8] według projektu architektów Wojciecha Jarząbka^[1][8], P. Spychały^[1][8] i E. Wróblewskiej^[8]. Wcześniej plac wykorzystywany był jako parking, miejsce dla przyjeżdżających do miasta wesołych miasteczek i cyrków, ulicznego handlu choinkami, itp.

Sam plac był również miejscem (wraz z ulicami Pereca, Żelazną i najbliższą okolicą) licznych demonstracji i starć z milicją w latach 80. XX^[9]. Funkcjonowało ówcześnie potoczne określenie wobec placu i jego otoczenia: Gaz plac, odnoszące się do gazu łzawiącego używanego przez milicję do rozpędzania demonstrantów.

Pierwsze manifestacje przy Placu Pereca i w okolicy miały miejsce 13.VI.; zbudowano barykady, a w starciach rannych było 21 funkcjonariuszy milicji, zatrzymano 123 osoby. Kolejna demonstracja miała miejsce 28.VI. podczas której zatrzymano 257 osób. Największe manifestacje we Wrocławiu miały miejsce 31.VIII. w tym między innymi w okolicach Placu Pereca. W ich trakcie doszło do zamieszek i walk z ZOMO, ORMO i żołnierzami kompanii desantowo szturmowej^[9].

Ulice

Do pacu przypisana jest jezdnia o długości 95 m biegnąca od ulicy Icchaka Lejba Pereca do ulicy Żelaznej. Jest to droga gminna. Jezdni nadano kategorię drogi uchwałą RM XXXIII/2303/05 z 20.01.2005, a uchwałą 166/III/07 z 26.02.2007 nadano jej numer drogi 106364^[3].

Plac ograniczony jest ulicami:

• ulicą Żelazną (nr drogi 105823)^[10][11]
• ulicą Icchaka Lejba Pereca (nr drogi 106396)^[11][12]
• ulicą Szczęśliwą (nr drogi 105687)^[13].

Układ urbanistyczny i otoczenie

Palcowi nadano kształt zbliżony do trójkąta^[1][11][14], który otoczony jest ulicami: Żelazną, Szczęśliwą i Icchaka Lejba Pereca^{[10][11][12][13]}. Urządzono tu skwer z placem zabaw pośrodku^[1][11]. Ten fragment placu ma powierzchnię 0,25 ha^[15]. Oprócz tego po południowej stronie ulicy Icchaka Lejba Pereca odcięty jest niewielki kwartał zagospodarowany jako skwer z zielenią i pojedynczymi drzewami^[11] o powierzchni 0,11 ha^[15].

Południowa i północno-wschodnia pierzeja zabudowana jest ciągłą zabudową mieszkaniową, na którą składają się zarówno pojedyncze kamienice zachowane po wojnie i wyremontowane, jak i budynki plombowe powstałe po wojnie w XX w. Wskazuje się przy tym kamienice położone przy placu Icchaka Lejba Pereca numery 2 i 4 jako wymagające ochrony, stanowiące wartościowy przykład zabudowy czynszowej tego obszaru, które przetrwały wojnę i w przyszłości mogą być wpisane do gminnego rejestru zabytków, a obecnie wpisane są do wykazu takich obiektów. Ocenia się, iż zachowanie tych kamienic miało również istotny wpływ na powojenne zagospodarowanie otoczenia placu i powstałej tu zabudowy, poprzez jej uzupełnienie według pierwotnych linii zabudowy z zachowaniem wcześniejszego jej układu^[16]. Pierzeja zachodnia od ulicy Icchaka Lejba Pereca do sięgacza ulicy Żelaznej to wspominany wyżej zespół budynków mieszkalno-usługowych z lat 1992-1995. Natomiast południowo-zachodni narożnik placu (skrzyżowanie ulicy Icchaka Lejba Pereca i Żelaznej) to opisany wyżej dominujący nad placem budynek hotelowy (wieżowiec)^[1].

Nazwy

Nazwy placu:

• Rhedigerplatz: do 1906 r.^[17]
• Rehdigerplatz: od 1906 r. do 1945 r.^[1][17]
• Plac Zbożowy: od 1945 r. do 11 grudnia 1951 r.^[17]
• Plac Leona Pereca: 1948/1956 – 1983/1986^[17]
• Plac Icchaka Lejba Pereca^[1][17].

Analogiczne zmiany nazwy dotyczyły ulicy współcześnie nazwanej ulicą Icchaka Lejba Pereca^[17][18].

Patroni

Patronami placu w jego historii byli:

• Thomas Rehdiger (ur. 19 grudnia 1540 we Wrocławiu, zm. 5 stycznia 1576 w Kolonii) – założyciel Biblioteki Miejskiej^[17].
• Icchak Lejb Perec (Leon Perec) (ur. w 1851 w Zamościu, zm. w 1915 w Warszawie) – polski i żydowski pisarz, poeta, prozaik, dramaturg, krytyk, klasyk literatury jidysz i hebrajskiej^[19].

Zobacz też

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dwkz, Postanowienie Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu z 11.08.2014 r. nr 925/2014, Urząd Miejski Wrocławia, 11 sierpnia 2014 [dostęp 2015-01-20]  (pol.).
• Gis.um.wroc.pl, Geoprtal, Wrocław, Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego, nr 514, Geoprtal, System Informacji Przestrzennej Wrocławia, 2015 [dostęp 2015-11-17]  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• Sztetl.org.pl, Szkoła żydowska im. Szaloma Alejchema, Żydowskie Towarzystwo Kultury, "Od Włodkowica do Pereca", 2014 [dostęp 2015-01-20]  (pol.).
• Wratislavia.net, Niemiecko-polski słownik nazw ulic, www.wratislavia.net, 2012 [dostęp 2014-12-11]  (pol.).
• Wroclaw.pl, UCHWAŁA NR LXIV/1659/14 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 16 października 2014 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru w rejonie ulic: Żelaznej, Icchaka Lejba Pereca i Grabiszyńskiej we Wrocławiu, uchwaly.um.wroc.pl (oficjalny serwis Wrocławia); Biuletyn Urzędowy RMW z 2014 r. poz.365; Ogłoszenie: Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 2014 r. poz.4444, Data ogłoszenia: 28 października 2014 r., 16 października 2014 [dostęp 2015-01-20]  (pol.).
• ZDiUM, Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice”, Ewa Mazur, Wrocław: Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, 27 sierpnia 2014 [dostęp 2014-12-11] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-31]  (pol.).
• RafałR. Żebrowski RafałR., Perec Icchok (Izaak; Icchak) Lejb (Leon; Lew; Lejbuś), [w:] Polski Słownik Judaistyczny [online], Żydowski Instytut Historyczny [dostęp 2015-03-27]  (pol.).???

Linki zewnętrzne

• Plac Pereca Icchaka Lejba, fotopolska.eu [dostęp 2015-01-15]  (pol.).
• pl. Pereca Icchaka Lejba, dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici) [dostęp 2015-01-15]  (pol.).
• Plac Icchaka Lejba Pereca , wikimapia.org [dostęp 2015-01-15]  (pol.).