Plac Józefa Piłsudskiego w Braniewie
 pl. Piłsudskiego | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Braniewa  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu braniewskiego  | |||||||||||||||||||
 54°23′05,3″N 19°49′33,9″E/54,384806 19,826083 | |||||||||||||||||||
Plac Józefa Piłsudskiego w Braniewie – plac w Braniewie w pobliżu rzeki Pasłęki. Kwartał na przestrzeni dziejów spełniał wiele funkcji – łasztownia portu w Braniewie, rynek miejski, targ rybny, na części znajdował się szpital św. Ducha z cmentarzem, obok karczma, później hotel Schwarzer Adler.
Historia
Łasztownia
Pierwsze wzmianki dotyczące terenu współczesnego placu Piłsudskiego pochodzą z czasów średniowiecza i są związane z istnieniem łasztowni wewnętrznego portu miasta Braniewa. W zarządzeniu rady miejskiej z 1406 roku wymieniono cztery miejsca, w których powinno się wyładowywać towar ze statków po zapłaceniu cła palowego: 1. Brücke (też: Ladungsbrücke, Satzbrücke – okolice Spichlerza Mariackiego i przystani żeglarskiej), 2. Dornbusch (ciernisty krzew), 3. Rotes Wasser (Czerwony Rów), 4. Bollwerk[1]. Miejsce wyładunku zwane „Dornbusch” (ciernisty krzew) w opisie granic posiadłości ziemskich Braniewa z 1284 r. umiejscowione jest na przeciwległej stronie Pasłęki portu Starego Miasta (tj. na prawym brzegu) w pobliżu drogi do wsi Rusy. Jest to miejsce współczesnego targowiska miejskiego przy placu Piłsudskiego, na którym w średniowieczu znajdowała się braniewska łasztownia (niem. Lastadie). Pierwsze wzmianki dotyczące łasztowni Starego Miasta Braniewa pojawiają się już w latach 1436[1] i 1452[2]. Oprócz typowej funkcji łasztowni – czyli placu przeładunkowego dla statków – braniewska łasztownia pełniła też rolę stoczni, tj. była miejscem budowy statków i szmak(niem.)[2].
Szpital, budynek „Casino Gesellschaft”
Następnym charakterystycznym miejscem pl. Piłsudskiego był znajdujący się przy Pasłęce szpital św. Ducha – spalony wraz z przedmieściem Braniewa w 1521 przez mistrza krzyżackiego Albrechta w czasie wojny z Polską, w latach 30. XVI wieku odbudowany, ale już pod patronatem św. Andrzeja. W 1804 budynek grożący zawaleniem rozebrano, a w 1838 na tym miejscu wybudowano budynek „Casino Gesellschaft”. Po I wojnie światowej towarzystwo nie było w stanie utrzymać obiektu i go sprzedało. Od 1927 w budynku mieściło się muzeum i równolegle oddział banku (Sparkasse)[3][4]. Budynek do 1945 posiadał adres Vorstädtischer Markt 1[5]. Po 1945 budynek rozebrano – pozostało puste miejsce przy moście na rzece Pasłęce.
Hotel Schwarzer Adler
Kolejną charakterystyczną budowlą placu Piłsudskiego była karczma (później okazały hotel) Schwarzer Adler. Budynek karczmy położony był na ukos (współcześnie od budynku starostwa powiatowego w stronę Biedronki, teraz przebiega tędy ulica), bo tak po skosie wytyczona była wówczas droga. Karczma ta istniała ponad 500 lat, pierwszy raz wymieniona w 1427 roku w przywileju nadanym przez Radę Starego Miasta dla Petera Reyman, któremu na placu przy szpitalu św. Ducha zezwolono na budowę karczmy. Na przestrzeni wieków obiekt ten zmieniał wygląd i nazwy (Unterkruge, Adlerkruge, Zum Adler, Schwarzer Adler). W ostatnich latach przed II wojną światową wykupiony został przez Volksbank, stanowiąc drugą konkurencyjną placówkę bankową dla pobliskiej Sparkasse, jednak w jego w części nadal funkcjonował hotel[6]. Hotel po wojnie został również rozebrany[7].
Targ rybny (Fischmarkt)
Następnym miejscem pl. Piłsudskiego był targ rybny (Fischmarkt), biegnący wzdłuż rzeki Pasłęki, od Mostu Kotlarskiego w dół rzeki (dziś część targowiska miejskiego położona przy rzece Pasłęce). Nazwa Fischmarkt pojawia się w aktach miejskich już w II połowie XVII wieku (1683 i 1691)[2].
Kriegerdenkmal
Jeszcze jednym charakterystycznym wyróżnikiem placu był obelisk pamięci poległych w wojnie francusko-pruskiej (1870–1871) żołnierzy stacjonującego w Braniewie 1. wschodniopruskiego batalionu strzelców wyborowych (1. Ostpreußischer Jägerbataillon). Bogato zdobiona żeliwna stela z wtopionymi tabliczkami z nazwiskami poległych i dedykacją została uroczyście odsłonięta na placu przed budynkiem „Casino Gesellschaft” 14 sierpnia 1874 roku, w czwartą rocznicę bitwy pod Borny, w której oddało życie wielu żołnierzy z braniewskiej jednostki wojskowej. Pomnik miał 23 stopy wysokości (około 7 metrów)[8], wyglądem przypominał gotycką wieżę kościoła. Teren przy pomniku był miejscem uroczystości miejskich, gdyż do około 1932 roku stanowił duży wybrukowany plac. Dopiero około 1932 na placu pojawił się trawnik i rabaty z kwiatami, z wkomponowanym miejscem pamięci (galeria, zdj. 1). Pomnik było często eksponowany na fotografiach, jednak na ostatnich przedwojennych zdjęciach widoczna jest kolejna zmiana stylistyki placu – brak jest alejek, rabat... i pomnika, za to wytyczone zostały już ulice i chodniki (galeria, zdj. 2). Po tym obiekcie współcześnie również nie ma żadnego śladu, jest to miejsce placu rekreacyjnego z fontanną[9][10].
Po 1945
Po II wojnie światowej nie zachował się żaden z historycznych obiektów w tym obrębie, zmienił się układ i nazewnictwo ulic. Współcześnie plac Piłsudskiego (do 1 grudnia 1990 był to plac Skowrońskiego) mieści w swym obrębie następujące ulice i place sprzed wojny:
- Vorstädtischer Markt – do 1933, 20 kwietnia1933 przemianowany na Adolf-Hitler Platz[11]
- Am Schwarzen Adler – ulica biegnąca skośnie od „świateł” do Mostu Kotlarskiego[12]
- Fischmarkt – uliczka wzdłuż rzeki Pasłęki, współcześnie nieodtworzona[12]
- Neuer Markt – rejon targowiska miejskiego[12]
- Fabrikstraße – ostatni fragment pl. Piłsudskiego przed skrzyżowaniem z ul. 9 Maja i ul. Przemysłową[12]
Jedynym łącznikiem bogatej sięgającej średniowiecza historii tego miejsca pozostało funkcjonujące targowisko miejskie przy rzece Pasłęce.
Galeria
Kriegerdenkmal (obelisk), po lewej hotel Schwarzer Adler
Vorstädtischer Markt, na wprost kasyno
Początek pl. Piłsudskiego
Koniec pl. Piłsudskiego, dalej ul. Przemysłowa i 9 Maja
Zamiast obelisku – fontanna
Targowisko współcześnie
Wpierw łasztownia, później Fischmarkt
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Wiesław Długokęcki Delta rzeki Pasłęki i port zewnętrzny Braniewa w średniowieczu Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 641-650 2000 s. 642
- ↑ a b c Augustin Lutterberg, Zur Baugeschichte der Altstadt Braunsberg, ZGAE, XIX, 1916, s. 717
- ↑ Hans Preuschoff Braunsbergs Innungen und Vereine, w: Heimatbrief für den Kreis Braunsberg, 2017, s. 189
- ↑ Weronika Wojnowska Braniewskie muzealia do 1945 roku. nimoz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-07)]., s. 27.
- ↑ Stadt Braunsberg im Ermland: ein Familienbuch, von Walter Merten, 1976, s. 339.
- ↑ Georg Mielcarczyk Braunsberg und Umgebung, Lippstadt 1983, s. 59
- ↑ Historia Braniewa - nieznane wydarzenia - GASTRONOMIA W DAWNYM BRANIEWIE, www.historiabraniewa.hekko.pl [dostęp 2022-07-10].
- ↑ Heimatbrief für den Kreis Braunsberg, Sommer 2016, Das Denkmal des 1. Ostpreußischen Jägerbataillons für die Gefallenen des deutsch-französischen Krieges 1870/71 in Braunsberg: mit Namenslisten von gefallenen Soldaten verschiedener Regimenter aus Stadt und Kreis (von Bettina Müller), s. 144–145
- ↑ Braunsberg (Denkmal: 1870/71), Kreis Braunsberg, Ostpreußen Heute: Braniewo, Powiat Braniewski, Województwo warmińsko-mazurskie, Polen, www.denkmalprojekt.org [dostęp 2022-07-10].
- ↑ Bettina Müller, Das Denkmal des 1. Ostpreußischen Jägerbataillons für die Gefallenen des deutsch-französischen Krieges 1870/71 in Braunsberg : mit Namenslisten von gefallenen Soldaten verschiedener Regimenter aus Stadt und Kreis, „Heimatbrief für den Kreis Braunsberg”, 2016 [dostęp 2022-07-10] (niem.).
- ↑ Ludwig Kayser: "Das erste der tausend Jahre", www.braunsberg-ostpreussen.de [dostęp 2021-03-04].
- ↑ a b c d Heimatseite der Kreisgemeinschaft Braunsberg/Ostpreussen e.V., Braunsberg (Ermland) – geistige Hauptstadt des Ermlands, z opisu na mapie miasta
Media użyte na tej stronie
Autor:
Mapa Braniewa, Polska
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 54.52 N
- S: 53.07 N
- W: 19.05 E
- E: 22.95 E
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Braniewo County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 54.46 N
- S: 54.09 N
- W: 19.61 E
- E: 20.40 E
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
raniewo skrzyżowanie ze światłami ul. Królewiecka
Ikonka świateł na skrzyżowaniu
Crossroads with a major road ahead.
Braniewo pl. Piłsudskiego Hotel Schwarzer Adler
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Braniewo targ pl. Piłsudskiego
Braniewo ul. Gdańska pl. Piłsudskiego
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Braniewo pl. Piłsudskiego starostwo powiatowe
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Braniewo Pasłęka 2022
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Braniewo pl. Piłsudskiego, ul. 9 Maja, ul. Przemysłowa
Pl. Piłsudskiego - plan Braniewa 1635