Plac Unii Lubelskiej w Warszawie

Plac Unii Lubelskiej w Warszawie
Śródmieście, Śródmieście Południowe, Ujazdów
Obiekt zabytkowy nr rej. 605/1 z 1.07.1965
Ilustracja
Widok na plac z powietrza, od południa
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Plac Unii Lubelskiej w Warszawie”
Ziemia52°12′49,0″N 21°01′17,0″E/52,213611 21,021389
Rondo Keksholmskie z pętlą tramwaju elektrycznego ok. 1910
Plac Unii Lubelskiej z pomnikiem Lotnika w latach 30. XX wieku. Po lewej kamienica Jana Łaskiego
Widok z placu w kierunku wylotu ul. Bagatela
Północna pierzeja placu, po lewej kamienica Kacperskich, po prawej kamienica Judy Wielburskiego

Plac Unii Lubelskiej – plac w dzielnicy Śródmieście w Warszawie.

Położenie

Plac leży na osi jednej z głównych arterii komunikacyjnych łączących Śródmieście z Mokotowem. Zbiegają się doń ulice:

Nazwa

Pierwotnie plac nazywany był rondem Mokotowskim, leżał bowiem na granicy gruntów wsi Mokotów[1]. Ok. 1875 zaczął być nazywany Keksholmskim od nazwy położonych w pobliżu koszar Lejb-Gwardyjskiego Keksholmskiego Pułku[2]. Obecną nazwę nadano w lipcu w 1919, w 350. rocznicę zawarcia unii lubelskiej[3][4].

Historia

Plac został ukształtowany przed 1770 jako najdalej na południe wysunięty okrągły plac zaprojektowany w ramach tzw. założenia ujazdowskiego. W 1770 od południowego zachodu i południa został otoczony okopami Lubomirskiego[1].

W latach 1816–1818 w południowej części placu wzniesiono klasycystyczne rogatki Mokotowskie zaprojektowane przez Jakuba Kubickiego[5].

W 1881 z placu na Muranów poprowadzono pierwszą linię tramwaju konnego[6], a w 1908 – tramwaju elektrycznego. Na rondzie powstała pętla tramwajowa[7].

W 1892 w pobliżu placu (od strony ul. Chocimskiej) uruchomiono stację wąskotorowej kolejki dojazdowej – kolejki wilanowskiej. W 1898 po południowo-zachodniej stronie placu powstała stacja kolejki grójeckiej[8].

Na początku XX wieku plac zaczął być zabudowywany wysokimi, sześcio- i ośmiopiętrowymi kamienicami. Pomiędzy ul. Polną a ul. Marszałkowską wzniesiono kamienicę Kacperskich (1909–1913), kamienicę Wielburskiego między ul. Marszałkowską a al. Jana Chrystiana Szucha, kamienicę Adama Bromkego (1911–1912) leżącą pomiędzy al. Jana Chrystiana Szucha i ul. Bagatela oraz kamienicę Jana Łaskiego (1911–1912) położoną w rozwidleniu ulic Klonowej i Bagateli.

11 listopada 1932 na placu odsłonięto pomnik Lotnika dłuta Edwarda Wittinga, zniszczony przez Niemców w 1944. W 1967 jego kopia została ustawiona na skrzyżowaniu ulicy Żwirki i Wigury z Wawelską.

W 1935 stację kolejki grójeckiej przeniesiono na południe, w pobliże skrzyżowania ulicy Puławskiej z ulicą Odyńca, a w 1938 na Dworzec Południowy[9].

W 1936 przy placu (pod adresem ul. Polna 1) wzniesiono budynek Komendy Straży Ogniowej, w którym mieścił się także III oddział straży, przeniesiony tutaj z Nowego Światu 6[10]. Obecnie w budynku mieści się Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej.

W ramach planowanej na Polu Mokotowskim Dzielnicy Marszałka Józefa Piłsudskiego przy placu miała powstać nowa siedziba Polskiego Radia[11]. Wieżowiec zaprojektowany przez Bohdana Pniewskiego na osi ul. Puławskiej miał domykać perspektywę i tworzyć dominantę widokową od strony Mokotowa[12].

W 1940 plac Unii Lubelskiej znalazł się na granicy tzw. dzielnicy niemieckiej[13]. W latach 1942–1944 na placu miała swój przystanek początkowy i końcowy okólna linia tramwajowa „0” przeznaczona wyłącznie dla Niemców[14].

W pierwszych dniach powstania warszawskiego plac był miejscem walk dywizjonu „Jeleń”[2]. Został opanowany przez powstańców już 1 sierpnia, jednak dalsze ataki przeprowadzone na budynki w dzielnicy policyjnej zakończyły się niepowodzeniem – oddziały polskie zostały zmuszone do wycofania się, ponosząc ogromne straty[15]. W odwecie Niemcy dokonali masowych mordów na polskich cywilach, rozstrzeliwując okolicznych mieszkańców m.in. na terenie ogrodu jordanowskiego przy ul. Bagatela. W trakcie i po powstaniu część kamienic znajdujących się przy placu oraz jeden domek rogatkowy zostały spalone[16].

W marcu 1946 uruchomiono linię trolejbusową z placu do Dworca Gdańskiego[17].

W październiku 1948 w kamienicy Adama Bromkego (ul. Bagatela 14) otwarto pierwszy salon Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki[18][19] z ofertą 180 czasopism z 30 państw[20].

W 1962 przy placu, w miejscu dawnej końcowej stacji kolejki grójeckiej[21], wzniesiono pawilon „Supersam”. W 2006 budynek został zburzony, a na jego miejscu w latach 2010–2013 wzniesiono centrum biurowo-handlowe Plac Unii.

W 1964 zakończono przebudowę węzła komunikacyjnego na placu − ruch tramwajowy skierowano przez jego środek, a ruch kołowy wokół ronda[22]. W 1965 założenie urbanistyczne placu zostało wpisane do rejestru zabytków[23].

W 1999 (w 430. rocznicę zawarcia unii lubelskiej) na ścianie narożnej kamienicy przy ul. Bagatela 15 odsłonięto tablicę upamiętniającą unię lubelską ufundowaną przez społeczeństwo Lublina[24].

Ważniejsze obiekty

Obiekty nieistniejące

Przypisy

  1. ↑ a b Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 232.
  2. ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 913. ISBN 83-01-08836-2.
  3. ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 369. ISBN 83-86619-97X.
  4. ↑ Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta, Tom I. Śródmieście Południowe. Warszawa: Wydawnictwo VEDA, 2004, s. 110. ISBN 83-85584-45-5.
  5. ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 208.
  6. ↑ Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 227, 2002. 
  7. ↑ Stanisław Niewiadowski: Warszawa jakiej nie ma. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 183. ISBN 83-06-01615-7.
  8. ↑ Jarosław Zieliński: Plac Unii i okolice. Warszawa: EKBIN Studio PR, 2013, s. 39–40. ISBN 978-83-929745-4-3.
  9. ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz. Pierwsza wąskotorówka. „Skarpa Warszawska”. 9 (66), s. 10, wrzesień 2014. 
  10. ↑ Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 69. ISBN 978-83-61253-51-8.
  11. ↑ Grzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 194–195. ISBN 978-83-63842-67-3.
  12. ↑ Grzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 194. ISBN 978-83-63842-67-3.
  13. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 371. ISBN 978-83-07-03239-9.
  14. ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne. Tom II. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 27-28. ISBN 83-907574-00.
  15. ↑ Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1969, s. 63-64.
  16. ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 233.
  17. ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 30, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  18. ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 178.
  19. ↑ Julian Bystrzanowski, Konrad Dutkowski: Wszystko o Warszawie. Informator. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1975, s. 163.
  20. ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie Kalendarz Ilustrowany 1959”, s. 47, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  21. ↑ Symeon Surgiewicz: Warszawskie ciuchcie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1972, s. 18.
  22. ↑ Wydarzenia warszawskie na łamach prasy w roku 1964. „Warszawski Kalendarz Ilustrowany 1966”, s. 148, 1965. Wydawnictwo Warszawskiego Tygodnika „Stolica”. 
  23. ↑ Zestawienia zabytków nieruchomych. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 30 września 2018 r.. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 52. [dostęp 2018-11-22].
  24. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 30. ISBN 83-912463-4-5.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Diamond road sign junction across major road.svg
Crossroads with a major road ahead.
Plac Unii Lubelskiej Warsaw 2022 aerial.jpg
Autor: Emptywords, Licencja: CC BY-SA 4.0
Plac Unii Lubelskiej w Warszawie, widok z powietrza, od południa.
Rondo Keksholmskie ok. 1910.jpg
Rondo Keksholmskie (obecnie plac Unii Lubelskiej) w Warszawie
Plac Unii Lubelskiej w Warszawie Lata 30.jpg
Plac Unii Lubelskiej w Warszawie
Plac Unii Lubelskiej w Warszawie 2021.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Plac Unii Lubelskiej w Warszawie
Plac Unii Lubelskiej widok w kierunku wylotu Bagateli.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Plac Unii Lubelskiej w Warszawie, widok w kierunku wylotu ul. Bagatela