Plac Zamkowy w Lublinie

plac Zamkowy
Stare Miasto
plac Zamkowy od strony wschodniej, 2009
Państwo	Polska
Miejscowość	Lublin
Położenie na mapie Lublina plac Zamkowy
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de plac Zamkowy
Położenie na mapie województwa lubelskiego plac Zamkowy
51°15′02,0″N 22°34′12,0″E/51,250556 22,570000

Plac Zamkowy (pierwotnie pl. Zebrań Ludowych) – plac położony na terenie dzielnicy administracyjnej Stare Miasto w Lublinie, u stóp Wzgórza Zamkowego, poniżej Wzgórza Staromiejskiego.

Plac jest położony na podmokłych terenach, na których do 1942–1943 rozpościerała się lubelska dzielnica żydowska. Powstał on w 1954, pierwotnie służył jako reprezentacyjna przestrzeń publiczna, miejsce organizowania wydarzeń.

Historia

Od XVI w. do 1942–1943 w miejscu placu Zamkowego znajdowały się zabudowania dzielnicy żydowskiej. U wlotu ul. Kowalskiej zaczynała się ul. Szeroka, główna ulica żydowskiego Lublina. W latach 1942–1943 wszystkie te budynki zostały wyburzone^[1][2].

13 stycznia 1954 Rada Ministrów PRL podjęła decyzję o zorganizowaniu w Lublinie X-lecia PKWN i uporządkowaniu tej części Podzamcza. Prace rozpoczęto w lutym; planowano je zakończyć 22 lipca. Polegały one na remoncie zamku, przetrasowaniu Wzgórza Zamkowego, wybudowaniu schodów prowadzących na zamek, płyty placu i rzędu kamienic otaczających plac od zachodu. Tak pisano o pracy załogi budowlanej:

Głównym projektantem placu był architekt Jerzy Brabander, a pomysłodawcą schodów był Bolesław Bierut. Prace budowlane sfotografował Edward Hartwig. Plac oddano do użytku 1 maja 1954^[4].

Po 1973 rozpoczęto budowę al. Tysiąclecia, którą przeprowadzono bezpośrednio na północ od placu. Po jej drugiej stronie zorganizowano dworzec autobusowy, wyprowadzony z hal ustawionych na placu w 1954^[4]. 25 kwietnia 1991 Rada Miasta Lublin zmieniła uchwałą nazwę placu Zebrań Ludowych na plac Zamkowy^[5].

Plan i zabudowa

Fragment zachodniej pierzei placu, 2011

Projektant nawiązał do barokowych założeń eliptycznych, a także do XVIII-wiecznej moskiewskiej koncepcji placu Festynów Ludowych. Plac ma plan owalny o kompozycji otwartej. Od strony zachodniej zamyka go łuk dziesięciu socrealistycznych budynków mieszkalnych Zjednoczenia Osiedli Robotniczych „Podzamcze”, a od strony wschodniej – zbocze Wzgórza Zamkowego^[2][4].

Dziewięć kamienic wzniesionych na zachód od placu ma 3, a dziesiąta – 4 kondygnacje. Licząc od strony ul. Kowalskiej, budynki 1, 3, 5, 7, 9 i 10 są 5-osiowe, a budynki 2, 4, 6 i 8 – 3-osiowie. Wszystkie kamienice w pierwszej kondygnacji mają arkady. Ostatnia, najbliższa al. Tysiąclecia, ma portyk i balkon z balasową balustradą^[4].

Po stronie wschodniej na Wzgórze Zamkowe wspinają się monumentalne, szerokie schody z pięcioma podestami. Wzdłuż schodów zbudowano balasowe balustrady, na których ustawiono dziesięć pojedynczych latarń. U dołu schodów, a także wzdłuż bocznych zejść z podestów, postawiono murki terenowe. Na murkach u dołu schodów znajduje się sześć podwójnych, kandelabrowych latarń. Schody wykonano z granitu strzegomskiego, a elementy dekoracyjne – z piaskowca^[4].

Funkcja placu

Plac miał pełnić funkcje reprezentacyjne, a widownią dla wydarzeń organizowanych na placu miały być monumentalne schody^[4]. W 1995 wojewódzki konserwator zabytków w postanowieniu stwierdził: „podstawowa funkcja placu jako wewnętrzna, ogólnie dostępna przestrzeń miejska. Parkingowa funkcja placu jest funkcją dodatkową. Ruch pieszy i kołowy powinien być traktowany równorzędnie”. Konserwator wyliczył zastosowanie przestrzeni placu i jego okolic: „punkt ekspozycji Starego Miasta, Zamku i Wzgórza Zamkowego; okazjonalne organizowanie dużych zebrań publicznych; turystyczno-rekreacyjne funkcje terenów zielonych na stoku Wzgórza Zamkowego, intensywny ruch pieszy”. Na placu Zamkowym organizuje się imprezy, jednak głównie służy on jako parking^[6].

Pomniki i upamiętnienia

Pomniki i upamiętnienia

Tablica upamiętniająca dzielnicę żydowską, 2016

Tablica upamiętniająca Widzącego z Lublina, 2016

Pomnik pamięci żołnierzy AK-WiN, 2008

„Symbol Lwowa”, w tle – zamek królewski, 2004

W 1986 po prawej stronie schodów prowadzących na zamek postawiono obelisk z tablicą przedstawiającą plan najstarszej części dzielnicy. W latach 90. we frontową ścianę kamienicy stojącej najbliżej al. Tysiąclecia wmurowano tablicę upamiętniającą Jakuba Izaaka Horowica (Widzącego z Lublina), który mieszkał przy ul. Szerokiej. W 1995 naprzeciwko tej kamienicy postawiono „Symbol Lwowa”, rzeźbę lwa upamiętniającą obrońców Lwowa z 1918 roku. Jest to kopia rzeźby znajdującej się na Cmentarzu Łyczakowskim. W 2003 obok kładki, po której przebiega ulica Zamkowa, umieszczono pomnik pamięci żołnierzy AK-WiN ze zgrupowania mjr. Hieronima Dekutowskiego ps. „Zapora”^[4][7][8].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• BartoszB. Gajdzik BartoszB., Budowa Placu Zamkowego w Lublinie, lata 50. (galeria zdjęć), biblioteka.teatrnn.pl [dostęp 2017-03-28] .