Plac Zbawiciela w Warszawie

Plac Zbawiciela w Warszawie

Śródmieście Południowe
Plac Zbawiciela w Warszawie, widok z powietrza, od strony zachodniej
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Plac Zbawiciela w Warszawie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Plac Zbawiciela w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Plac Zbawiciela w Warszawie
52°13′11,0″N 21°01′04,0″E/52,219722 21,017778

Wschodnia pierzeja placu przed 1939. Pierwsza z lewej Kamienica Jasieńczyka-Jabłońskiego

Plac z kościołem Najświętszego Zbawiciela w drugiej połowie lat 40. XX wieku

Plac na początku lat 60., przed przesunięciem torów tramwajowych na środek wyspy centralnej

Plac z instalacją „Tęcza” (2014)

Plac Zbawiciela – okrągły plac gwiaździsty w śródmieściu Warszawy, położony na osi ulicy Marszałkowskiej.

Na placu przecinają się ulice Marszałkowska i Mokotowska. Od strony wschodniej do placu dochodzi aleja Wyzwolenia, a od zachodniej – rozpoczyna bieg ulica Nowowiejska.

Historia

Klasycystyczny plac został wytyczony ok. 1768 jako jeden z placów gwiaździstych Osi Stanisławowskiej. Od okrągłego kształtu był on nazywany Rotundą^[1]. Obecną nazwę nadano oficjalnie w 1922^[2]. Pochodzi ona od znajdującego się przy placu kościoła Najświętszego Zbawiciela^[3].

W 1784 pomiędzy obecnymi placami Zbawiciela i Politechniki założono osadę Nowa Wieś, do której przesiedlono włościan z likwidowanej wsi Ujazdów. Od nazwy tej osady pochodzi nazwa ulicy Nowowiejskiej^[4].

W 1822 w klinie ulic Marszałkowskiej i Mokotowskiej powstało 5-hektarowe gospodarstwo ogrodnicze Piskorowskiego ze szkółkami drzew owocowych oraz cieplarnią, w której uprawiano winogrona^[1][5]. W 1829 przy placu, na działce wykrojonej z gospodarstwa Piskorowskiego, wybudowano karczmę zwaną Czerwoną, należącą do rodziny Garnierów^[5][6]. Nazwa karczmy najprawdopodobniej nawiązywała do koloru cegły, z której wzniesiono budynek^[7].

Po 1880 plac był zabudowany kamienicami czynszowymi. Około 1881 poprowadzono tędy linię tramwaju konnego, a w 1908 – tramwaju elektrycznego. Urządzony na środku placu skwer aż do 1968 tramwaje objeżdżały dookoła.

W związku z rozwojem tej części Warszawy oraz wzrostem liczby ludności pod koniec XIX wieku podjęto starania o budowę nowej świątyni. W 1901 rozebrano Czerwoną Karczmę, rozpoczynając na jej miejscu budowę kościoła Najświętszego Zbawiciela^[5]. Zaprojektowana przez Józefa Piusa Dziekońskiego, Ludwika Panczakiewicza i Władysława Żychiewicza świątynia jest jedynym obiektem sakralnym znajdującym się przy ulicy Marszałkowskiej.

W 1944 w czasie powstania warszawskiego rejon placu był terenem walk toczonych m.in. przez żołnierzy batalionu „Ruczaj”^[8]. Plac był kontrolowany przez Niemców z bunkra przylegającego do ruin Ministerstwa Spraw Wojskowych^[9].

Na początku lat 50. w czasie budowy Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (tzw. MDM II, obejmujący odcinek od placu Zbawiciela do placu Unii Lubelskiej) południową część placu Zbawiciela obudowano budynkami z jednolitą kolumnadą i sklepami w podcieniach. W jednym z projektów odbudowy placu Jan Knothe postulował również rozbiórkę wież kościoła Najświętszego Zbawiciela, jednak ten pomysł nie został zrealizowany^[10]. W północnej części placu pozostawiono także trzy najlepiej zachowane przedwojenne kamienice.

Po 1945 zrezygnowano z odbudowy torów tramwajowych w alei Wyzwolenia (do 1949 ulica nosiła nazwę 6 Sierpnia)^[11][12]. W 1968 tory w ciągu ulicy Marszałkowskiej przesunięto na środek placu^[6][13].

W kwietniu 2011 w trakcie prac remontowych torowiska tramwajowego w północno-zachodniej części placu został odkopany niemiecki schron Ringstand 58c^[14]. Był to jeden z ok. 60 „tobruków” zbudowanych przez Niemców w 1944 dla obrony Twierdzy Warszawa (Festung Warschau)^[15]. Stanowił element południowego odcinka pasa umocnień wokół centrum miasta biegnącego od placu Narutowicza ulicami: Filtrową, Nowowiejską, placem Zbawiciela do ulicy Pięknej i dalej, w kierunku Sejmu i Wisły^[16]. Schron planowano wydobyć i przekazać do Muzeum Wojska Polskiego, jednak, ze względu na duże ryzyko opóźnienia terminu zakończenia prac, podjęto decyzję o pozostawieniu go w dotychczasowym miejscu^[17].

W latach 2012–2015 na środku placu znajdowała się instalacja „Tęcza” autorstwa Julity Wójcik.

W ostatnich latach plac stał się modnym w Warszawie miejscem spotkań towarzyskich, bardzo popularnym m.in. wśród studentów oraz ludzi kultury. Uznawany jest także za jedno z najważniejszych w mieście miejsc spotkań hipsterów, zyskując nieformalną nazwę placu Hipstera^[18][19]. Jest również nazywany Zbawixem^[20][21].

Zabudowa

• Róg Mokotowskiej i Marszałkowskiej – kamienica Bronisława i Michaliny Pawłowiczów (Mokotowska 19), wzniesiona prawdopodobnie w 1894 lub 1895, narożny budynek o trzech skrzydłach (od Marszałkowskiej, pl. Zbawiciela i Mokotowskiej). Kamienica została spalona w 1944 i odbudowana w latach 1946–1947. W latach 2002–2005 wyburzono całe wnętrze, oficynę i skrzydło od ulicy Marszałkowskiej, po czym budynek ponownie odbudowano, podwyższając go jednocześnie o dwa przeszklone piętra^[22].
• Róg Mokotowskiej – kamienica Jasieńczyka-Jabłońskiego (Mokotowska 12) wzniesiona w 1910. W chwili ukończenia była nie tylko jednym z najnowocześniejszych, ale także najwyższym budynkiem mieszkalnym w Warszawie (38 m)^[23]. Po I wojnie światowej właścicielem kamienicy stało się metodystyczne Towarzystwo „Nauka i Oświata”. W budynku ma swoją siedzibę parafia Ewangelicko-Metodystyczna Dobrego Pasterza wraz z kaplicą Dobrego Pasterza, a także Szkoła Języka Angielskiego Metodystów działająca w tym miejscu od 1921^[24]. Po 1945 kamienica została przebudowana i utraciła większość elementów wystroju.
• Róg Marszałkowskiej i al. Wyzwolenia – budynki wzniesione w czasie budowy MDM II.
• Róg Marszałkowskiej i Mokotowskiej – kościół Najświętszego Zbawiciela.
• Róg Mokotowskiej i Nowowiejskiej – budynki wzniesione w czasie budowy MDM II.
• Róg Nowowiejskiej i Marszałkowskiej – kamienica Domańskich, nazywana także kamienicą Jana Sobierajskiego (Marszałkowska 41). Wzniesiona w latach 1893–1894; w latach 1938–1939 budynek został pozbawiony ozdób^[25].

Pozostałe informacje

• Plac Zbawiciela zagrał w wielu filmach m.in. Mąż swojej żony, Operacja Samum, Dług, Fuks oraz Plac Zbawiciela^[26][27].
• W 1878 przy placu, w nieistniejącym drewnianym domu pod nr 27, mieszkał Ludwik Waryński, który tutaj pracował nad tzw. programem brukselskim^[1].

Przypisy

Bibliografia

• Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 1011. ISBN 83-01-08836-2.
• Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 264.

Linki zewnętrzne

• Archiwalne widoki placu w bibliotece Polona