Plage i Laśkiewicz

Zakłady Mechaniczne E. Plage i T. Laśkiewicz

Samoloty Lublin R.XIII
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Adres	Lublin, ul. Fabryczna
brak współrzędnych

Plage i Laśkiewicz (Zakłady Mechaniczne E. Plage i T. Laśkiewicz)^[1] – pierwsza polska wytwórnia lotnicza, mieszcząca się w Lublinie. Produkowała samoloty od 1921 do 1935, kiedy została znacjonalizowana, w tym od 1928 produkowała własne konstrukcje samolotów, pod nazwą Lublin.

Początek produkcji lotniczej

Zakłady Plage i Laśkiewicz początkowo były warsztatem mechanicznym i budowy kotłów. W 1920 roku podjęły produkcję samolotów jako pierwsze zakłady w odrodzonej Polsce. Zakłady mieściły się przy ul. Fabrycznej 26 w Lublinie i zajmowały powierzchnię 13 ha, z tego ok. 10 000 m² warsztatów. W roku 1921 zatrudniały około 500 pracowników. Kierownikiem biura technicznego był wówczas inż. Stanisław Cywiński. Pierwsze zamówienie od rządu polskiego zatwierdzono 17 lutego 1920. Przewidywało ono produkcję 100 samolotów myśliwskich Ansaldo A-1 Balilla i 200 liniowych (rozpoznawczo-bombowych) Ansaldo A-300 na licencji włoskiej. Pierwsze samoloty z zakładów w Lublinie były gotowe dopiero latem 1921 – pierwszy A-300 polskiej produkcji oblatano 15 czerwca 1921. Jednakże głównie na skutek niewielkiego doświadczenia zakładów i niewłaściwego wykonawstwa, jakość produkowanych Balilli i A.300 była fatalna i doszło do licznych katastrof tych samolotów, co spowodowało zmniejszenie zamówień. Plage i Laśkiewicz wyprodukowały:

• 1921 r. 14 samolotów
• 1922 r. 22 sam.
• 1923 r. 60 sam.
• 1924 r. (do czasowego wstrzymania produkcji) 36 sam.

Mimo nieudanego początku, zakłady zdobyły przy produkcji samolotów Ansaldo doświadczenie i z kolejnymi samolotami nie było już takich problemów. W 1924 zakłady otrzymały zamówienie na licencyjną produkcję francuskich samolotów liniowych Potez XV, których wyprodukowano 100 w latach 1925–1926. Następnie zakładom zlecono licencyjną produkcję samolotów liniowych Potez XXV, których wyprodukowano 150 w latach 1928–1931 (oba typy były równolegle produkowane w zakładach PWS). W latach 1929–1930 zakłady wyprodukowały na licencji Fokkera 11 samolotów pasażerskich Fokker F-VIIB/3m oraz dalsze 20 w samodzielnie rozwiniętej wersji bombowej.

Własne konstrukcje

W połowie lat 20. zmieniło się kierownictwo zakładu, a kierownikiem biura konstrukcyjnego został inż. Jerzy Rudlicki. Oprócz produkcji licencyjnej, wytwórnia wówczas zaczęła opracowywać własne konstrukcje pod kierunkiem inż. Rudlickiego. W skład zespołu konstrukcyjnego wchodził m.in. inż. Jerzy Dąbrowski. Samoloty konstrukcji zakładów Plage i Laśkiewicz otrzymywały nazwę Lublin i oznaczenie „R” z kolejnymi numerami.

Pierwszą własną konstrukcją był jednosilnikowy dwupłatowy samolot liniowy Lublin R.VIII, oblatany w 1928 roku i wyprodukowany w liczbie 6 sztuk w latach 1928–1930, z których 3 były następnie przebudowane na wodnosamoloty i używane przez polskie lotnictwo morskie. W 1929 został oblatany prototyp samolotu pasażerskiego R.IX (oparty na konstrukcji R.VIII), a w 1930 roku samolotu pasażerskiego R.XI, jednakże nie zostały one zamówione przez linie lotnicze.

Kolejną konstrukcją był jednosilnikowy górnopłat Lublin R.X, oblatany w 1929 roku, który wygrał konkurs na samolot łącznikowy dla lotnictwa polskiego (pokonując PZL Ł.2). Został zamówiony w liczbie jedynie 7 sztuk, lecz na jego bazie inż. Rudlicki zaprojektował samolot szkolny R.XIV, którego wersja Lublin R.XIII stała się podstawowym samolotem obserwacyjnym lotnictwa polskiego w latach 1933–1939. Lublin R.XIV zbudowany był w latach 1930–1931 w liczbie 15 sztuk, a Lublin R.XIII w latach 1932–1935 w liczbie 223 sztuk (dalsze 50 sztuk już po upaństwowieniu wytwórni).

W 1930 został oblatany samolot sportowy Lublin R.XII, jednakże nie był udany i nie wszedł do produkcji. Kolejna konstrukcja samolotu pasażerskiego Lublin R.XVI z 1932 roku również nie została zakupiona przez polskie linie lotnicze, lecz w latach 1933–1935 zbudowano 6 R.XVIb w wersji samolotów sanitarnych. Ostatnią konstrukcją zakładów był dwusilnikowy ciężki wodnosamolot torpedowy Lublin R-XX, oblatany w 1935, który też nie wszedł do produkcji. Poza zbudowanymi konstrukcjami, biuro zakładów opracowało też kilka innych projektów, które nie były realizowane.

Autobus z karoserią wyprodukowaną w zakładach Plage i Laśkiewicz

Od 1924 do 1933 produkowano w zakładach Plage i Laśkiewicz także karoserie samochodowe – zakład głównie specjalizował się w karosowaniu autobusów Somua i Ursus AW oraz ciężarówek Ursus A, ale też luksusowych samochodów na podwoziach importowanych^[2].

Zakłady Plage i Laśkiewicz zostały doprowadzone do upadłości, na skutek dążenia gen. Ludomiła Rayskiego, szefa Departamentu Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych, do skupienia całości polskiego przemysłu lotniczego w rękach państwowych. Po dostarczeniu wojsku pierwszych 7 z zamówionych 50 samolotów Lublin R.XIIIF, ministerstwo, wykorzystując pretekst, pod koniec 1935 roku cofnęło zamówienie na pozostałe samoloty. Na skutek kłopotów finansowych wynikających z zerwania umowy, wytwórnia Plage i Laśkiewicz ogłosiła upadłość. 18 samolotów R.XIIIF będących w budowie zostało wycenionych po cenie złomu, po czym wytwórnia została znacjonalizowana, podejmując działalność pod nazwą Lubelska Wytwórnia Samolotów (LWS) (18 samolotów będących w budowie zostało następnie ukończonych dla wojska, po czym zamówiono kolejne 32).

2 września 1939 roku, w drugim dniu kampanii wrześniowej, zakłady zostały zbombardowane przez niemieckie lotnictwo. Niedługo później zapadła decyzja o ich ewakuacji. W czasie niemieckiej okupacji teren zakładów był użytkowany przez Wehrmacht i SS. W latach 1941–1943 funkcjonował tam obóz pracy^[3].

8 listopada 2017 roku na ścianie budynku przy ul. Wrońskiej 2 w Lublinie odsłonięto dwie tablice upamiętniające historię zakładów oraz niemieckiego obozu pracy^[4].

Zobacz też

• Aeroklub Lubelski
• Lubelskie Zimowe Zawody Samolotowe

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939, WKiŁ, Warszawa 1977