Plan Sachsa-Liptona

Plan Sachsa-Liptona – program Jeffreya Sachsa i Davida Liptona przedstawiony Senackiej Komisji Gospodarczej latem 1989 r.

Stanowił on plan transformacji polskiej gospodarki w gospodarkę rynkową poprzez jej szybką i radykalną liberalizację[1]. Kluczem do stabilizacji miało być zlikwidowanie deficytu budżetowego i kontrola kredytu. Deficyt budżetowy miał zostać zredukowany przez eliminację bezsensownych gospodarczo inwestycji oraz zmniejszenie obciążenia płatnościami długu zagranicznego. Zrealizowany przez ówczesnego wicepremiera i ministra finansów w rządzie Tadeusza Mazowieckiego Leszka Balcerowicza i skupioną wokół niego grupą ekspertów, m.in. dr Stanisława Gomułkę, dr Stefana Kawalca oraz dr Wojciecha Misiąga pod popularną nazwą Plan Balcerowicza[2].

Szczegółowy scenariusz

Realizacja programu: posunięcia natychmiastowe

  • Wprowadzenie i utrzymanie jednolitego kursu wymiany złotego, z ostrą dewaluacją aktualnego kursu oficjalnego (w czasie wykładu prof. Sachs mówił o kursie 4–5 tys. zł/USD). Po przeprowadzonej dewaluacji należy kontynuować politykę budżetową i finansową utrzymującą stabilność oficjalnego kursu i niedopuszczającą do powstania różnicy kursu oficjalnego i rynkowego.
  • Zniesienie wszelkich ograniczeń w obrocie dewizami – mogą się nim zajmować osoby prywatne, przedsiębiorstwa i instytucje finansowe, bez obowiązku odsprzedaży dewiz państwu.
  • Zlikwidowanie wszelkich rodzajów pozwoleń na prowadzenie eksportu i importu przedsiębiorstw.
  • Wprowadzenie niskiego stałego podatku importowego (20 proc. wartości).
  • Wprowadzenie specjalnego podatku od nadzwyczajnych (eksportowych) zysków przemysłu węglowego, kompensującego ostry wzrost krajowych cen węgla.
  • Zniesienie kontroli cen.
  • Zniesienie wszelkich dopłat z budżetu państwa.
  • Przeznaczenie 1/2 do 3/4 oszczędności z dopłat dla zwiększenia płac.
  • Zlikwidowanie nadmiernego podatku od płac w przedsiębiorstwach.
  • Zlikwidowanie wszystkich preferencyjnych kredytów banku centralnego, z wyjątkiem budownictwa mieszkaniowego.
  • Podniesienie oprocentowania udzielonych kredytów powyżej poziomu inflacji.
  • Ostre ograniczenie kredytów na inwestycje rządowe, szczególnie dla gałęzi przynoszących straty.
  • Rozpoczęcie formalnych rokowań z MFW i Bankiem Światowym w sprawie finansowego wsparcia programu gospodarczego.
  • Powiadomienie banków komercyjnych o konieczności wynegocjowania redukcji zadłużenia zgodnego z planem Brady’ego i prośba o udzielenie kredytów pomostowych umożliwiających spłaty zobowiązań przypadające w następnych 12 miesiącach.
  • Zawieszenie wszelkich płatności bankom komercyjnym do czasu udzielenia kredytów pomostowych.
  • Zawiadomienie Klubu Paryskiego (kredytodawcy oficjalni) i konieczności uzgodnienia nowych warunków spłaty odsetek i kapitału w najbliższych trzech latach.
  • Zażądanie ulg w spłacie zadłużenia w krajach RWPG.

Realizacja programu: miesiące 1–3

  • Stworzenie systemu reprywatyzacji niewielkich przedsiębiorstw (np. sklepy, restauracje).
  • Rozpoczęcie pracy przez Komisję Antymonopolową i Komisję Uczciwej Konkurencji.
  • Uchwalenie niskich i stałych (nie progresywnych) podatków dla ludności i przedsiębiorstw.
  • Przedstawienie ustawy o wyeliminowaniu ograniczeń w inwestycjach zagranicznych.
  • Rozpoczęcie udziału samorządów robotniczych w zarządzaniu finansowym wielkich przedsiębiorstw państwowych.
  • Ustalenie, że pożyczki nadzwyczajne mogą być udzielane przedsiębiorstwom tylko dla zapewnienia wypłat wynagrodzeń. Dla przedsiębiorstw korzystających z tego dofinansowania będą zawieszone kredyty inwestycyjne.
  • Utrzymanie wysokich realnych kosztów kredytu dla wsparcia stabilności cen i kursu wymiany.
  • Stworzenie rynku kredytów krótkoterminowych udzielanych nawzajem przez przedsiębiorstwa.
  • Podpisanie listu intencji z MFW w sprawie trzyletniego Rozszerzonego Porozumienia (Extended Agreement).
  • Podpisanie z Bankiem Światowym programu dla Kredytu Dostosowania Strukturalnego.
  • Otwarcie biur miejscowych przedstawicieli MFW i Banku Światowego.

Realizacja programu: miesiące 3–12

Realizacja programu: drugi rok i lata dalsze

  • Stworzenie giełdy.
  • Stworzenie dodatkowych elementów krajowego rynku kapitałowego (np. pożyczki międzybankowe, rynek pożyczek krótkoterminowych).
  • Zawarcie ostatecznego porozumienia w sprawie redukcji długu (w ramach planu Brady’ego) z bankami komercyjnymi.
  • Wprowadzenie programu prywatyzacji.
  • Dzielenie przedsiębiorstw państwowych przez Komisję Antymonopolową.
  • Likwidacja nierentownych przedsiębiorstw państwowych.

Przypisy

  1. ↑ Plan z Balcerowiczem Plan z Balcerowiczem.
  2. ↑ W opublikowanym w 2006 roku polskim tłumaczeniu książki J. Sachsa Koniec walki z nędzą (J. Sachs, Koniec walki z nędzą. Zadania dla naszego pokolenia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006), przedstawia on szczegółowo okoliczności powstania ostatecznej wersji planu, potwierdzając informacje G. Sorosa. Otóż to również przedstawiciel komunistycznego rządu M. Rakowskiego w Waszyngtonie Krzysztof Krowacki zwrócił się do niego w imieniu tego rządu o opracowanie projektu reform, wzorowanych na reformie „szokowej” w Boliwii – Nauki płynące ze stabilizacji i umorzenia zadłużenia w Ameryce Łacińskiej – pisze J. Sachs – naprawdę okazały się przydatne dla Polski, na co miał nadzieję Krzysztof Krowacki, kiedy po raz pierwszy przyszedł do mnie na Uniwersytet Harvarda w styczniu 1989 roku.

Bibliografia

  • Jeffrey Sachs, David Lipton: „Skok w gospodarkę rynkową”, Gazeta Bankowa nr 36 (4.9 – 10.9.1989)