Planowane załogowe loty kosmiczne

Planowane załogowe loty kosmiczne. Daty zaplanowanych startów często ulegają zmianom, zazwyczaj opóźnieniom. Niektóre misje mogą też zostać anulowane z różnych powodów.

Do 2024

Wszystkie daty podane są według uniwersalnego czasu koordynowanego (UTC). W nawiasach podano liczbę misji astronauty, łącznie z planowaną. Adnotacja „dowódca” oznacza dowódców misji, a w przypadku dowódców stałych załóg ISS (tzw. ekspedycji) dodano adnotację „dowódca Ekspedycji” z podaniem jej numeru. W przypadku stałych załóg CSS, dopóki są one złożone z załóg tylko jednego statku, jego dowódca jest zarazem dowódcą stacji.

Statek, misja	Operator	Data (od – do)	Załoga	Opis
Shenzhou 15	CNSA	29 listopada 2022 − 29 maja 2023	?  ?  ?	Dostarczenie 4. stałej załogi do Chińskiej Stacji Kosmicznej (CSS). Po raz pierwszy wymiana załóg CSS odbędzie się na zakładkę, co oznacza stałe zamieszkanie stacji. Składy załóg Chiny ogłaszają dopiero kilka dni przed startem.
2023
Crew Dragon Crew-6	SpaceX	luty − wrzesień 2023	Stephen Bowen (4) – dowódca Warren Hoburg (1) Sultan AlNeyadi (1) Andriej Fiediajew (1)	Dostarczenie nowej stałej załogi do amerykańskiej części ISS. W ramach tego lotu odbędzie się pierwszy długotrwały pobyt na ISS astronauty ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich.
Crew Dragon Polaris Down (dla J. Isaacmana)	SpaceX	marzec 2023	Jared Isaacman (prywatny, 2) – dowódca Scott Poteet (prywatny, 1) Sarah Gillis (prywatny, 1) Anna Menon (prywatny, 1)	Pięciodniowy lot turystyczny wykupiony przez Jareda Isaacmana w ramach jego programu Polaris Program. Zostanie osiągnięta orbita o wysokości ponad 1,3 tys. km, a w programie także pierwszy spacer kosmiczny (EVA) wykonany przez turystę (prywatnego astronautę).
Sojuz MS-23	Roskosmos	20 marca − październik 2023	Oleg Kononienko (5) – dowódca Nikolaj Czub (1) Loral O'Hara (1)	Dostarczenie nowej stałej załogi do rosyjskiej części ISS.
CST-100 Starliner CFT	Boeing	kwiecień − maj 2023	Barry Wilmore (3) – dowódca Sunita Williams (3)	Pierwszy załogowy lot testowy statku Starliner do ISS w ramach Commercial Crew Program. Czas pobytu na ISS zaplanowano na ok. dwa tygodnie.
Crew Dragon Ax-2 (dla Axiom Space)	SpaceX	maj 2023	Peggy Whitson (4) – dowódca John Shoffner (prywatny, 1)  ?  ?	Drugi lot turystyczny do stacji ISS dla firmy Axiom Space. Czas trwania lotu: ok. 10 dni. W locie prawdopodobnie weźmie udział dwoje astronautów z Arabii Saudyjskiej. Dowódcą będzie była astronautka NASA.
Shenzhou 16	CNSA	23 maja − 23 listopada 2023	?  ?  ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do Chińskiej Stacji Kosmicznej (CSS). Oczekiwane jest wdrożenie nowego chińskiego statku, jeszcze bez nadanej nazwy, ale brak informacji, kiedy można spodziewać się jego pierwszego lotu.
Sojuz MS-24	Roskosmos	wrzesień 2023 − kwiecień 2024	Aleksiej Owczinin (3) – dowódca Oleg Platonow (1) • ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do rosyjskiej części ISS.
Crew Dragon Crew-7	SpaceX	wrzesień 2023 − marzec 2024	Jasmin Moghbeli (1) – dowódca Andreas Mogensen (2) Jeremy Hansen (1) Konstantin Borisow (1)	Dostarczenie nowej stałej załogi do amerykańskiej części ISS.
Shenzhou 17	CNSA	17 listopada 2023 − 17 maja 2024	?, ?, ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do Chińskiej Stacji Kosmicznej (CSS)
2024
Crew Dragon Ax-3 (dla Axiom Space)	SpaceX	początek 2024	?, ?, ?, ?	Lot turystyczny do stacji ISS dla firmy Axiom Space. Czas trwania lotu: ok. 30 dni.
Crew Dragon Polaris II (dla J. Isaacmana)	SpaceX	2024	?, ?, ?, ?	Drugi lot prywatny wykupiony przez Jareda Isaacmana w ramach jego programu Polaris Program. NASA rozważa zlecenie załodze dolot do teleskopu Hubbla celem podniesienia jego orbity dzięki silnikom Crew Dragona oraz przedłużenia w ten sposób czasu działania teleskopu.
Sojuz MS-25	Roskosmos	marzec − październik 2024	Siergiej Ryżikow (3) – dowódca Sergiej Mikajew (1)  ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do rosyjskiej części ISS.
CST-100 Starliner PCM-1	Boeing	wiosna − jesień 2024	Scott Tingle (2) – dowódca Michael Fincke (4) Jeanette Epps (1) • ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do amerykańskiej części ISS. Pierwszy lot w ramach kontraktu NASA z przedsiębiorstwem Boeing. Przeprowadzenie tego lotu zależne jest od pomyślnego przebiegu załogowego testu CFT w pierwszej połowie 2023 r.
Orion Artemis II	NASA	maj 2024	?  ?  ?  ?	Pierwsza załogowa misja programu Artemis: lot na orbitę okołoksiężycową, jeszcze bez lądowania na powierzchni Księżyca. Czas trwania misji: ok. 10 dni.
Shenzhou 18	CNSA	17 maja − 17 listopada 2024	?, ?, ?	Lot do Chińskiej Stacji Kosmicznej (CSS).
Sojuz MS-26	Roskosmos	wrzesień 2024 − kwiecień 2025	Sergiej Kud-Świerczkow (2) – dowódca Aleksiej Zubryckij (1)  ? (?)	Dostarczenie nowej stałej załogi do rosyjskiej części ISS.
CST-100 Starliner PCM-2	Boeing	wrzesień 2024 − kwiecień 2025	?, ?, ?, ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do amerykańskiej części ISS.
Shenzhou 19	CNSA	11 listopada 2024 − 11 maja 2025	?, ?, ?	Lot do Chińskiej Stacji Kosmicznej (CSS)
Gaganyaan	ISRO	2024 (?)	?  ?	Pierwszy lot załogowy Indii. Start z załogą prawdopodobnie przesunie się poza rok 2024.
2025
Crew Dragon Crew-8	SpaceX	marzec − wrzesień 2025	?, ?, ?, ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do amerykańskiej części ISS.
Sojuz MS-27	Roskosmos	marzec − październik 2025	Oleg Nowicki (4) – dowódca Kiriłł Pieskow (1)  ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do rosyjskiej części ISS.
Shenzhou 20	CNSA	maj − listopad 2025	?, ?, ?	Lot do Chińskiej Stacji Kosmicznej (CSS).
Orion Artemis III	NASA	połowa 2025	?, ?, ?, ?	Pierwsza misja programu Artemis z lądowaniem dwóch astronautów na powierzchni Księżyca. Czas trwania misji: ok. 30 dni.
CST-100 Starliner PCM-3	Boeing	wrzesień 2025 − kwiecień 2026	?, ?, ?, ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do amerykańskiej części ISS.
Sojuz MS-28	Roskosmos	wrzesień 2025 − kwiecień 2026	Oleg Artemiew (4) – dowódca  ? (?)  ? (?)	Dostarczenie nowej stałej załogi do rosyjskiej części ISS.
Shenzhou 21	CNSA	listopad 2025 − maj 2026	?, ?, ?	Lot do Chińskiej Stacji Kosmicznej (CSS).
Starship Polaris III	SpaceX	2025 (?)	Jared Isaacman (prywatny, 3) – dowódca • ???	Lot prywatny wykupiony przez Jareda Isaacmana w ramach jego programu Polaris Program. Będzie to pierwszy lot załogowy budowanego obecnie statku Starship firmy SpaceX.
Starship dearMoon	SpaceX	(?)	Yusaku Maezawa (prywatny, 2) • ???	Lot turystyczny wokół Księżyca zarezerwowany przez japońskiego biznesmena Yusaku Maezawa. Weźmie w nim udział ok. ośmiorga zaproszonych przez niego artystów. Zapowiedziana data startu w 2023 r. nie jest realna z powodu dużych opóźnień w budowie statku i rakiety nośnej Super Heavy.
Oriol	Roskosmos	2025	?	Pierwszy, testowy lot załogowy do ISS nowego rosyjskiego statku. Ze względu na pogłębiające się trudności rosyjskiego przemysłu kosmicznego, podawane daty zakończenia budowy statku i jego lotów testowych są bardzo niepewne.

Najbliższe lądowania

Statek, misja	Operator	Data lądowania	Załoga	Opis
Shenzhou 14	CNSA	5 grudnia 2022 (obecnie na orbicie)	Chen Dong (2) – dowódca Liu Yang (2) Cai Xuzhe (1)	Powrót z Chińskiej Stacji Kosmicznej (CSS) po wymianie załogi.
Crew Dragon Crew-5	SpaceX	marzec 2023 (obecnie na orbicie)	Nicole Mann (1) – dowódca Josh Cassada (1) Kōichi Wakata (5) Anna Kikina (1)	Powrót z ISS po wymianie załogi amerykańskiej części stacji.
Sojuz MS-22	Roskosmos	28 marca 2023 (obecnie na orbicie)	Siergiej Prokopjew (2) – dowódca; dowódca Ekspedycji 69 Dmitrij Pietielin (1) Francisco Rubio (1)	Powrót z ISS po wymianie załogi rosyjskiej części stacji.
Crew Dragon Polaris Down (dla J. Isaacmana)	SpaceX	marzec 2023	Jared Isaacman (prywatny, 2) – dowódca Scott Poteet (prywatny, 1) Sarah Gillis (prywatny, 1) Anna Menon (prywatny, 1)	Pięciodniowy lot turystyczny wykupiony przez Jareda Isaacmana w ramach jego prywatnego programu Polaris Program.

Dalsze plany

Wnętrze statku Crew Dragon w trakcie misji Crew-1 (2020).

Największa liczba lotów załogowych w najbliższych latach będzie wiązała się z wymianami załóg na dwóch stacjach orbitalnych: międzynarodowej ISS - po dwa loty rocznie, oddzielnie do amerykańskiej i rosyjskiej części stacji, oraz do chińskiej CSS - również dwa loty rocznie. Zatem łącznie będzie przeprowadzanych sześć tego rodzaju lotów w każdym roku. Pozostałe loty będą miały najczęściej charakter komercyjny, sporadycznie będą też organizowane misje eksperymentalne, jak np. pierwszy załogowy lot Indii lub eksploracyjne w ramach rozpoczynającego się programu księżycowego Artemis.

Należy pamiętać, że w zakresie załogowych lotów kosmicznych kilkuletnie i dłuższe plany zawsze są obarczone dużą niepewnością jeśli idzie o terminy ich realizacji i należy je traktować jako przybliżone w tym znaczeniu, że zostaną one zrealizowane „nie wcześniej niż...”.

Kontraktowe loty załogowe NASA do ISS

Statek CST-100 Starliner cumujący do ISS podczas bezzałogowego lotu testowego (2022).

W wyniku finansowanego przez NASA programu Commercial Crew Program (CCP) dwie firmy: Boeing i SpaceX, otrzymały kontrakty na na zapewnienie wymian stałych załóg ISS. Pierwszy z tych lotów rozpoczął się w listopadzie 2020 r. Loty te są realizowane co pół roku, obecnie na statkach Crew Dragon (SpaceX), a po wejściu do służby statków Starliner (Boeing), co prawdopodobnie nastąpi w 2023 r., oba te statki będą dostarczały 4-osobowe załogi do i z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS). Ze względu na znaczne opóźnienia w certyfikowaniu do lotów załogowych statku Staliner, NASA rozszerzyła w 2022 r. kontrakt ze SpaceX, który obecnie przewiduje przeprowadzi łącznie 14 lotów^[1].

W 2021 r. NASA otworzyła kolejny program, Commercial Crew Space Transportation Services, w ramach którego zostanie rozpisany nowy konkurs na realizację lotów załogowych do ISS^[2]. Loty te będą odbywały się w okresie od zakończenia programu CCP do 2030 r., gdy zakończy się funkcjonowanie stacji.

Loty komercyjne Crew Dragon i CST-100 Starliner

Oprócz przeprowadzanych w ramach kontraktów z NASA startów prywatnych statków załogowych, będą one wykorzystywane także komercyjnie. Od 2022 r. na zlecenie firmy Axiom Space loty takie statkiem Crew Dragon są wykonywane do stacji ISS, a po uruchomieniu stacji orbitalnej tej firmy Axiom Space Station, również do tej stacji, a także do innych stacji komercyjnych, które zostaną umieszczone na orbicie w ramach programu NASA komercjalizacji LEO (CLD). Wybór przewoźnika będzie zależał od właściciela danej stacji.

W 2022 r. amerykański przedsiębiorca Jared Isaacman ogłosił rozpoczęcie finansowanego przez niego Polaris Program^[3], który ma obejmować trzy innowacyjne loty załogowe przeprowadzone we współpracy ze SpaceX. W ich trakcie będą testowane m.in. nowe skafandry przeznaczone do EVA firmy SpaceX. Dwa pierwsze loty mają odbyć się w kapsułach Crew Dragon, a trzeci w statku Starship. Pierwszy z tych lotów, który nazwano Polaris Dawn, ma odbyć się na początku 2023 r. Rozważane jest przeprowadzenie w ramach drugiej misji Polaris podniesienia orbity teleskopu Hubble'a na bezpieczną wysokość korzystając z silników statku Crew Dragon (w 2023 lub 2024 r.)^[4].

Górna część prototypu statku Starship (egzemplarz SN20) (2021).

Własne projekty załogowe amerykańskich prywatnych przedsiębiorstw

Starship (SpaceX)

Amerykańska firma SpaceX kierowana przez Elona Muska od 2010 r. propaguje projekt kolonizacji Marsa^[5]. W 2016 r. została opublikowana ogólna koncepcja systemu transportu międzyplanetarnego. W późniejszych latach koncepcja ta mocno zmieniała się, przy czym jej rozmach był znacząco ograniczany. Statek nosi obecnie nazwę Starship, a jego pierwszy stopień Super Heavy. Trwają testy testowych wersji statku Starship przeprowadzane na niskich wysokościach. Obecnie planuje się, że ten system transportu będzie mógł wynieść ładunek ok. 100 t, w tym kilkudziesięciu pasażerów, na orbitę wokółziemską (LEO), albo umieścić go na powierzchni Marsa, jeśli na LEO odbędzie się dotankowanie statku^[6]. Według początkowych zapowiedzi, pierwsze loty bezzałogowe w kierunku Marsa pierwotnie miały odbyć się w 2022 r., a załogowe w 2024 r. Później zapowiedziano przeprowadzenie w 2023 r. załogowego lotu statku wokół Księżyca^[7]. Jednak obecnie rozpoczęcia lotów bezzałogowych można spodziewać się nie wcześniej niż pod koniec 2022 r. albo w 2023 r., a załogowych najwcześniej w latach 2025-2028.

Według bardzo szczątkowych informacji upublicznianych pod koniec 2022 r., pierwszymi lotami załogowymi statku Starship będą^[8]:

• trzeci lot w ramach programu Polaris J. Isaacmana,
• wokółksiężycowy lot dearMoon Y. Maezawy,
• lądowanie na Księżycu w ramach misji Artemis III,
• wokółksiężycowy lot Dennisa Tito.

Model wersji cargo małego wahadłowca Dream Chaser (2018).

Inne projekty

Szanse na realizację ma projekt załogowej wersji mini wahadłowca Dream Chaser firmy Sierra Space. Wersja cargo, budowana w ramach programu NASA Commercial Resupply Services 2, ma przeprowadzać loty zaopatrzeniowe do ISS i według planów z 2022 r. zostanie wdrożona pod koniec 2023 r. Natomiast planowana wersja załogowa, która w ubiegłym dziesięcioleciu nie otrzymała finansowania w finalnym etapie programu NASA Commercial Crew Program, przewiduje się, że zostanie wykonana w ramach prac własnych Sierra Space i będzie oddana do użytku w 2026 r.^[9] Załogowy Dream Chaser będzie służył głównie do obsługi stacji Orbital Reef budowanej w konsorcjum pod kierunkiem firmy Blue Origin.

Inne projekty załogowe, takie jak zaniechany w 2019 r. Mars One, są traktowane jako nierealistyczne i stanowiące wyłącznie próby pozyskania funduszy państwowych, od sponsorów lub poprzez organizację wydarzeń medialnych typu reality show^[10].

Interesujące koncepcje zaproponowane przez Konstantego Ciołkowskiego jeszcze na początku XX w., a spopularyzowane przez literaturę science-fiction, dotyczą budowy dużej stacji w kształcie torusa, w której na skutek ruchu obrotowego można wytworzyć niewielką sztuczną grawitację. Pomysły takie obecnie propagują firmy Orbital Assembly (projekty Pioneer i Voyager) oraz Gateway Spaceport (projekty Vera i Gateway). Jednak wydaje się, że rzeczywistym celem tych przedsięwzięć nie jest budowa takich stacji, a jedynie działania marketingowe.

Axiom Space Station po planowanym w 2028 r. zakończeniu montażu (grafika, 2020).

Axiom Space Station – program komercjalizacji ISS

Przy finansowaniu przez NASA w ramach programu NextSTEP-2, pod koniec 2025 r. rozpocznie się montaż komercyjnej stacji orbitalnej Axiom budowanej przez amerykańską firmę Axiom Space. Jej moduły będą dołączane do ISS w ramach programu jej komercjalizacji. W 2030 r., gdy ISS będzie kończyć swoje funkcjonowanie^[11], moduły te zostaną odłączone od ISS tworząc samodzielną stację Axiom Space Station. Nowa stacja będzie w stanie pomieścić 16 osób, które będą dowożone komercyjnymi statkami^[12].

Jeszcze przed uruchomieniem samodzielnej stacji firma oferuje turystykę kosmiczną proponując krótkotrwałe loty wycieczkowe na ISS na pokładzie statków Crew Dragon. Pierwszy z nich odbył się na początku 2022 r. Od momentu dołączenia do ISS własnych modułów, Axiom będzie do nich regularnie organizował loty turystyczne, które później będą kierowane do powstałej na ich bazie Axiom Space Station.

Planowane moduły Axiom Space Station^[13]:

Firma Axiom Space rozpoczęła tworzenie własnego korpusu astronautów, których szkolenie będzie przeprowadzane w NASA^[14].

Komercyjne stacje orbitalne po zakończeniu programu ISS

NASA i jej partnerskie agencje biorące udział w programie Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, zdecydowały się zakończyć go w 2030 r. NASA nie planuje budowy nowej stacji na orbicie okołoziemskiej, natomiast zamierza przekazać to pole prywatnym przedsiębiorstwom astronautycznym i dofinansować te z nich, które zdecydują się ubiegać o współpracę z NASA. Odbywać się to będzie w ramach programu Commercial Low-Earth Orbit (LEO) Destinations (w skrócie CLD)^[15]. Podobnie jak w kończącym się programie budowy statków załogowych CCP, NASA i tutaj będzie dofinansowywać projekty wybierane w ramach kolejnych konkursów. Końcowym celem programu jest utworzenie na orbicie jednej lub więcej stacji załogowych, które będą wykorzystywane komercyjnie, a jednocześnie będą spełniały wymagania NASA i będą przez nią użytkowane w ramach kontraktów. W ten sposób zostanie utrzymana obecność amerykańskich astronautów na niskiej orbicie bez bezpośredniego zaangażowania NASA, co jest konsekwencją realizowanej obecnie koncepcji skomercjalizowania niskiej orbity okołoziemskiej, co wymaga jednak odpowiedniego wsparcia finansowego i technologicznego ze strony rządu dla firm realizujących przyjęte projekty. Beneficjenci programu zostaną wyłonieni w 2022 r.

W grudniu 2021 r., w pierwszej fazie programu CLD, NASA przyznała fundusze trzem projektom^[16]:

• Orbital Reef firm Blue Origin, Sierra Space, Boeing i in.^[17],
• Starlab konsorcjum złożonego z firm Nanoracks, Voyager Space i Lockheed Martin^[18],
• projektowi firmy Northrop Grumman we współpracy z Dynetics^[19].

Kapsuła Orion po bezzałogowym teście w 2014 r.

Rakieta SLS przed startem do bezzałogowej misji testowej Artemis I (2022).

Loty księżycowe NASA – program Artemis

Program Artemis jest programem międzynarodowym, koordynowanym przez Stany Zjednoczone. Udział innych państw odbywa się na podstawie serii porozumień bilateralnych, określanych terminem Artemis Accords(ang.), z poszczególnym krajami chcącymi brać udział w programie. Podpisywanie tych porozumień rozpoczęło się w 2020 r., a pod koniec 2022 r. podpisało je już 21 państw, w tym Polska. Udział finansowy i technologiczny poszczególnych sygnatariuszy będzie bardzo zróżnicowany.

Misje eksploracyjne Orion / SLS

Program Space Launch System (SLS) finansowany przez NASA ma na celu budowę systemu bardzo ciężkich rakiet nośnych, porównywalnych z rakietą księżycową Saturn V z lat 60., który umożliwi załogową eksplorację dalszego kosmosu, w tym Księżyca i Marsa. Rakieta ta ma stanowić podstawę dla programu powrotu Ameryki na Księżyc, któremu w 2019 r., po kilkunastoletnich perturbacjach związanych ze zmieniającymi się koncepcjami, nadano nazwę Artemis. Załogowym statkiem wynoszonym przez tę rakietę będzie kapsuła Orion, zaprojektowana głównie do wypraw poza orbitę okołoziemską (w dalszy kosmos), zabierająca 4-osobową załogę, z której dwóch astronautów będzie brało udział w lądowaniach na Księżycu. Obecnie trwa pierwszy, bezzałogowy lot zestawu SLS/Orion, oznaczony jako misja Artemis I (start 16 listopada 2022 r.).

Obecnie, według harmonogramu ogłoszonego w 2022 r.^[20], przewidziane są w ramach programu Artemis następujące misje załogowe do Artemis VIII włącznie:

Schemat międzynarodowej stacji okołoksiężycowej Gateway (2022).

Stacja Gateway na orbicie okołoksiężycowej

Stacja Gateway (grafika, 2020).

Oprócz załogowych lądowań na powierzchni Księżyca, planowana jest budowa od ok. 2025 r. okołoksiężycowej stacji załogowej Gateway^[21]. Będzie to międzynarodowa stacja, w której budowie oprócz Stanów Zjednoczonych mają wziąć udział Europa (ESA), Japonia i Kanada. Rosja, pomimo udziału w początkowych rozmowach, nie bierze udziału w tym programie (Roskosmos obecnie planuje współpracę z Chinami w zakresie programu księżycowego, w dalszej perspektywie również załogowego^[22]). Stacja Gateway będzie stanowić przyczółek dla lotów załogowych, w którym w dwóch modułach mieszkalnych załogi kolejnych statków Orion będą przebywać do kilku miesięcy, a zarazem będzie to punkt startu do wypraw na powierzchnię Księżyca za pomocą amerykańskiego lądownika.

Moduły stacji Gateway^[23]:

Statki, które będą czasowo cumować do stacji:

Lądownik księżycowy

Artemis Base Camp - załogowa baza księżycowa zostanie utworzona na Księżycu pod koniec lat 20. (grafika, 2020).

W 2021 r. NASA poinformowała, że lądownik księżycowy do misji Artemis III zostanie zbudowany przez firmę SpaceX. Będzie on oparty na budowanym obecnie przez tę firmę statku Starship (wynoszonym rakietą Super Heavy), jako jego wersja HLS (Human Landing System)^[26]. W 2022 r. NASA ogłosiła kolejny konkurs, w ramach którego zostanie zbudowany drugi, konkurencyjny lądownik, który będzie mógł być wykorzystywany w dalszych misjach Artemis^[27].

Stacja księżycowa Artemis Base Camp

Jednym z celów późniejszych misji na powierzchnię Księżyca będzie założenie i eksploatacja stałej bazy powierzchniowej Artemis Base Camp^[28], której budowa ma rozpocząć się pod koniec lat 20. Będzie ona umiejscowiona w okolicach bieguna południowego. Baza będzie składać się z następujących elementów^[29]: moduł mieszkalny, łazik LTV (lunar terrain vehicle) i mobilny hermetyzowany moduł. Pobyty astronautów w bazie będą trwały do jednego lub dwóch miesięcy.

Makiety statku Orzeł (2015).

Loty załogowe Rosji (Roskosmos)

Loty do ISS

Od 2020 r., po wejściu do służby amerykańskich statków budowanych w ramach programu CCP, rocznie odbywają się tylko dwa operacyjne starty Sojuzów do ISS. Planowane były także odrębne misje turystyczne, nie częściej niż raz na rok począwszy od 2021 r., jednak po agresji Rosji na Ukrainę w wyniku nałożonych sankcji zamierzania te prawdopodobnie nie zostaną zrealizowane. Nie są przewidywane inne zastosowania dla statków Sojuz.

Na 2025 r. zapowiedziany jest pierwszy załogowy test nowego rosyjskiego statku o nazwie Orzeł (Орёл)^[30]. Będzie to kapsuła o funkcjonalności zbliżonej do amerykańskiego Dragona. Statek będzie jednak przystosowany do lotów także w dalszy kosmos, gdyż jego perspektywiczne zadania mają objąć również załogowe loty na Księżyc na początku lat 30. Ponieważ budowa statku jeszcze nie rozpoczęła się, bardzo prawdopodobne są znaczne opóźnienia w wejściu tego statku do służby.

W 2020 r. przedstawiono pomysł zbudowania mniejszej wersji statku Orzeł, która będzie nosić nazwę Orlyonok (Orzełek), co zmniejszy koszty całego programu księżycowego. Załoga statku w misji księżycowej będzie zaledwie dwuosobowa. Realizacja tego projektu jest przewidziana na lata 30, jednak nie jest jasne, czy plan ten wiąże się z zaniechaniem pierwotnego projektu programu opartego na statku Orzeł.

Rosyjska stacja orbitalna ROSS po zakończeniu programu ISS

Program ISS zakończy się w 2030 r., ale Roskosmos od kilku lat zapowiada wcześniejsze wycofanie się z programu nie podając jego daty. Początkowa koncepcja Roskosmosu polegała na odłączeniu od stacji najnowszych rosyjskich modułów: Nauka i Priczał, a następnie dołączeniu do nich konstruowanego obecnie modułu NEM-1, który miał zapewnić nowemu kompleksowi zasilanie, a w przyszłości także modułu NEM-2, który miał stać się głównym modułem utworzonej w ten sposób nowej, samodzielnej rosyjskiej stacji kosmicznej^[31]. Otrzymała ona roboczą nazwę ROSS (Российская орбитальная служебная станция, Rosyjska Stacja Obsługi Orbitalnej). Transport jej załóg miał odbywać się początkowo obecnie używanymi statkami Sojuz MS, a później nowymi statkami Orzeł po ich wprowadzeniu do służby, co ma nastąpić pod koniec lat 20.

Informacje na temat nowej stacji nasiliły się w rosyjskich przekazach po rozpoczęciu przez Rosję agresji na Ukrainę. W 2022 r. Roskosmos przedstawił nową koncepcję, według której przyszła stacja ma być umieszczona na orbicie o dużym nachyleniu, wynoszącym aż 96-98° (podczas gdy nachylenie orbity ISS wynosi ok. 52°), co ma umożliwić bezpośrednią obserwację całego globu, w szczególności terytorium Rosji włączając w to regiony arktyczne. Jednak taka orbita uniemożliwia wykorzystanie do budowy ROSS jakichkolwiek modułów już dołączonych do ISS, w tym Nauki i Priczała, mimo że zostały one przyłączone do ISS dopiero w 2021 r. W związku z tym głównymi modułami nowej stacji będą dwa moduły NEM (Нау́чно-энергети́ческий мо́дуль). Stacja ta wielkością i kształtem ma przypominać dawną radziecką stację Mir. Projekt ROSS nie został jeszcze ostatecznie zatwierdzony do realizacji, ale według jego głównego wykonawcy, czyli przedsiębiorstwa RKK Energia, jeśli prace nad budową ruszą do końca 2022 r., to pierwszy moduł NEM-1 będzie mógł znaleźć się na orbicie w 2028 r. (mimo że prace nad modułem NEM trwają już od kilku lat)^[32]. Ostatnio częściej jest używana krótsza nazwa przyszłej stacji: ROS (Российская орбитальная станция, Rosyjska Stacja Orbitalna).

W tym samym 2022 r. Roskosmos nieoczekiwanie opublikował informację o podjęciu decyzji, że stacja będzie pracować głównie w trybie automatycznym, a loty załogowe do niej będą odbywały się tylko celem przeprowadzania napraw oraz wymian sprzętu^[33]. Pobyty załóg mają trwać przez ok. 2 miesiące w roku, czego głównym powodem są względy oszczędnościowe^[34]. Decyzja ta rodzi przypuszczenia, że w praktyce może to oznaczać zawieszenie rosyjskiego programu załogowego. Wydaje się jednak, że wszystkie te, nieraz sprzeczne doniesienia, stanowią raczej element gry propagandowej i politycznej władz rosyjskich, niż odbicie ich rzeczywistych zamierzeń, i Rosja w najbliższych latach nie opuści ISS ponieważ nie stać jej na budowę i utrzymanie własnej stacji, a całkowite wycofanie się z załogowej astronautyki, która przez wiele lat stanowiła dla Rosji powód do dumy, ze względów prestiżowych jest mało prawdopodobne.

Chińska Stacja Kosmiczna (CSS) po zakończeniu jej montażu w listopadzie 2022 r. Z tyłu znajduje się główny moduł Tianhe, za nim statek cargo Tianzhou, po bokach moduły laboratoryjne Wentian i Mengtian, z dołu załogowy statek Shenzhou (grafika, 2022).

Loty załogowe Chin

Chińska Stacja Kosmiczna (CSS)

Chiny przeprowadziły w latach 2021-2022 budowę własnej modularnej załogowej Chińskiej Stacji Kosmicznej (CSS), zbliżonej kształtem i rozmiarami do dawnej radzieckiej stacji kosmicznej Mir użytkowanej w latach 1986-2000. Niekiedy używa się też nazwy Tiangong (nazwę tę wcześniej nosiły pojedyncze załogowe moduły laboratoryjne Tiangong 1 i 2). Montaż stacji został zakończony w listopadzie 2022 r. W 2023 r. dojdzie teleskop orbitalny Xuntian, który tylko czasowo będzie dołączany do CSS celem jego serwisowania. Przewiduje się, że stacja, której eksploatacja ma potrwać 10-15 lat, finalnie będzie składać się z sześciu stałych modułów – trzy następne zostaną dołączone w drugim etapie rozbudowy stacji, który będzie realizowany prawdopodobnie za kilka lat.

Moduły stacji CSS:

Trzyosobowe zmiany załóg CSS są wymieniane dwa razy w roku statkami Shenzhou. W okresie budowy stacji w ciągu dwóch lat 2021-2022 odbędą się cztery takie loty^[35]. Później stałe załogi również będą wymieniane co pół roku, podobnie jak na stacji ISS. Przewiduje się, że na chińskiej stacji będą pracować także astronauci z innych krajów, w tym z ESA.

Statki załogowe i zaopatrzeniowe, czasowo cumujące do stacji:

Dalsze zamierzenia: Księżyc

W dalszej perspektywie, czyli w połowie lat 20., planowane jest wdrożenie nowej kapsuły załogowej, która poza rutynowymi wymianami załóg CSS, będzie wykorzystywana także do załogowych lotów na Księżyc^[36], których rozpoczęcie planowane jest na lata 30. Pierwszy bezzałogowy test nowego statku, którego nazwy jeszcze nie podano, odbył się w 2020 r., a pierwszy lot załogowy odbędzie się prawdopodobnie w 2023 r. Nowy typ statku ma zastąpić obecnie używane statki Shenzhou. Statki te będą budowane w dwóch wersjach: lżejszej – przeznaczonej do lotów na niską orbitę okołoziemską, czyli do CSS, oraz cięższej – służącej do dalszych lotów, w tym na Księżyc. Wersje te będą pod względem funkcjonalnym odpowiednikami amerykańskich statków, odpowiednio Crew Dragon i Orion.

W zakresie lotów załogowych poza orbitę okołoziemską, według informacji z chińskich źródeł pochodzących z 2021 r., planowane są następujące kluczowe przedsięwzięcia załogowe^[37]:

• 2025 – pierwszy lot wokół Księżyca,
• 2030 – pierwsze lądowanie na Księżycu,
• 2033 – pierwsze lądowanie na Marsie.

(c) Indian Coast Guard (GODL-India)

Indyjska kapsuła załogowa po testowym locie bezzałogowym (2014).

Loty załogowe Indii

Nad własnym programem załogowym pracują także Indie (Indyjska Organizacja Badań Kosmicznych, ISRO). Oficjalnie program załogowy ogłoszono w 2018 r.^[38] Rakietą nośną do wynoszenia lekkiej trzyosobowej kapsuły Gaganyaan będzie GSLV MkIII. Pierwszy lot z dwoma astronautami na pokładzie, poprzedzony dwoma lotami bezzałogowymi, obecnie planowany jest w 2024 r.^[39]

W dalszych planach ISRO, jeśli program Gaganyaan zostanie pomyślnie zrealizowany, jest zbudowanie małego załogowego modułu orbitalnego wyniesionego przez tę samą rakietę nośną GSLV MkIII^[40].

Loty załogowe innych krajów

Własne korpusy astronautów utrzymują także: Europa (kraje zrzeszone w Europejskiej Agencji Kosmicznej), Japonia oraz Kanada, których astronauci od początku biorą stały udział w pracach stałych załóg stacji ISS korzystając z transportu na pokładzie statków amerykańskich i rosyjskich. Udział astronautów z tych krajów przewidziany jest także w programie księżycowym Artemis, w tym w budowie stacji okołoksiężycowej Gateway oraz w lądowaniach na Księżycu.

Własny korpus astronautów utworzyły także Zjednoczone Emiraty Arabskie (ZEA), które zamierzają na razie sporadycznie uczestniczyć w lotach załogowych we współpracy z NASA i z Rosją^[41]. W marcu 2023 r. ma rozpocząć się pierwszy długotrwały, półroczny pobyt arabskiego astronauty na ISS. Lot odbędzie się statkiem Crew Dragon (misja Crew-6). Ponieważ ZEA nie są partnerem projektu ISS, lot ten zostanie przeprowadzony w ramach umowy z Axiom Space.

Inne państwa sporadycznie wykupują pojedyncze miejsca na statkach amerykańskich i rosyjskich, a w przyszłości zapewne także chińskich. Najczęściej loty te, finansowane przez narodowe agencje kosmiczne, obejmują krótkotrwałe pobyty na ISS.

Zobacz też

• załogowy lot kosmiczny
• lista załogowych lotów kosmicznych
• lista najdłuższych łącznych pobytów w kosmosie
• lista najdłuższych łącznych pobytów w otwartym kosmosie
• lista dowódców stałych załóg Międzynarodowej Stacji Kosmicznej

Przypisy

Bibliografia

• Consolidated Launch Manifest. NASA. (ang.).
• Planowane załogowe loty kosmiczne. Loty kosmiczne. (pol.).
• Manned Spaceflight Schedule. Spacefacts. (ang.).
• Launch Schedule. SpaceFlightNow. (ang.).