Platonizm renesansowy

Platonizm renesansowy (neoplatonizm renesansowy) – nurt filozofii renesansowej odwołujący się do platonizmu i neoplatonizmu.

Odrodzenie platonizmu

Na słynnym fragmencie Szkoły Ateńskiej Rafaela (1509–1510) Platon i Arystoteles zostali przedstawieni jako autorzy przeciwstawnych koncepcji filozoficznych

Pod koniec średniowiecza filozofia była w dużej mierze oparta na arystotelizmie. Pozostał on podstawą filozofii również w renesansie, choć pojawiły się wtedy również inne, konkurencyjne nurty. Wśród nich najbardziej znaczący był odrodzony platonizm.

Odrodzenie zainteresowania Platonem i jego kontynuatorami było częścią powrotu humanistów do zainteresowania kulturą starożytną. Bezpośrednim bodźcem do odrodzenia platonizmu był cykl wykładów we Florencji Jerzego Gemista-Pletona, filozofa bizantyńskiego, który w 1438 r. przybył na sobór Ferraro-Florencki. W swoich wykładach Pleton nie tylko zainteresował łaciński Zachód Platonem, ale również przeniósł z Bizancjum spór między zwolennikami Platona i Arystotelesa. Jego najaktywniejszymi uczestnikami na Zachodzie byli Bizantyńczycy: Jerzy z Trapezuntu i kardynał Bessarion[1].

Jedną z osób zainspirowanych wykładami Pletona był Kosma Medyceusz Starszy. Z jego inspiracji filozof Marsilio Ficino podjął się studiów nad Platonem i w 1462 r. założył Akademię Florencką, która stała się głównym ośrodkiem odrodzenia platonizmu w renesansie[2].

Akademia Florencka

Zorganizowana przez Ficina, w podarowanej willi Careggi, Akademia Florencka była wzorowana na Akademii Platona. W mniejszym stopniu była jednak szkołą, a w większym miejscem spotkań i dyskusji, ośrodkiem tłumaczeń pism Platona i platoników oraz centrum, z którego zainteresowanie tym nurtem promieniowało na całą Europę. Wśród wybitniejszych członków wymieniani są: Giovanni Pico della Mirandola, Francesco Cattani da Diacceto, Leon Battista Alberti, Cristoforo Landino, Wawrzyniec Wspaniały, Donato Acciaiuoli, Angelo Poliziano czy Girolamo Benivieni. Akademia funkcjonowała do 1522 r[3].

Marsilio Ficino, Cristoforo Landino, Angelo Poliziano i Demetrios Chalkondyles. Trzech pierwszych było członkami Akademii. Detal ze Zwiastowania Zachariaszowi Domenico Ghirlandaio (1486-90)

W ramach Akademii Florenckiej dokonano przekładu wszystkich dzieł Platona i Plotyna, a także wielu dzieł neoplatońskich, patrystycznych, hermetycznych i hymnów orfickich. Pisano również komentarze do tych tekstów (np. komentarze Ficina do Uczty i Parmenidesa Platona czy Ennead Plotyna)[4].

Platonizm poza Włochami

Platonizm promieniował z Włoch na pozostałe obszary Europy. Duże zasługi miała tu Akademia Florencka, a w szczególności rozległa korespondencja Ficina. W Anglii głównym przedstawicielem platonizmu był oksfordczyk John Colet. We Francji byli to Symphorien Champier, Maurice Scève, Joachim du Bellay i Pierre de Ronsard[5]. W Polsce pod jego wpływem pozostawali Filip Kallimach i Mikołaj Kopernik[3].

Charakterystyka

Platonizm renesansowy był szerokim i różnorodnym nurtem. Jego charakterystyczne cechy wiążą się z poglądami wiodących filozofów. Zasadniczym jego rysem była próba pogodzenia nauk Platona z chrześcijaństwem. Jego nauka o ideach i duszy wydawała się renesansowym humanistom harmonizować z Pismem Świętym, w przeciwieństwie do arystotelizmu[6].

Znaczące piętno na platonizmie odcisnęły poglądy Ficina, szczególnie poprzez kierowaną przez niego Akademię Florencką. W szczególności znaczące były dwa poglądy:

  • pogląd o istnieniu przedchrześcijańskiej starożytnej teologii (prisca theologia) – tradycji idącej od Hermesa Trismegistosa aż do Plotyna, dającej się pogodzić z doktryną chrześcijańską. Teksty Platona i Plotyna mogą być więc czytane w duchu chrześcijańskim i mogą stać się podstawą do łączenia filozofii i teologii[7];
  • pogląd o zasadniczej zgodności między filozofiami Platona i Arystotelesa. Opierając się na poglądach Jana Argiropula, Bessariona i Franciszka Filelfa, Ficino twierdził, że obaj filozofowie różnią się jedynie w słowach, natomiast są zgodni w swoich zasadniczych poglądach. Ficino sprzeciwiał się tym samym renesansowym arystotelikom, zarówno reprezentującym awerroizm, jak i aleksandrynizm[4].

Platonizm był też często łączony z innymi nurtami filozofii renesansowej. Przykładem może tu być jeden z najwybitniejszych filozofów odrodzenia – Giovanni Pico della Mirandola. Pico della Mirandola był obok Ficina najwybitniejszym przedstawicielem florenckiej akademii. Jego platonizm łączył się z arystotelizmem, humanizmem i filozofią żydowską. Spoza kręgu Akademii Florenckiej wywodził się Mikołaj z Kuzy, u którego platonizm łączył się z wpływami Proklosa i Pseudo-Dionizego[6].

Koncepcja miłości

Jednym z głównych punktów problemowych renesansowego platonizmu była też koncepcja miłości u Platona. Jego jawna pochwała homoseksualizmu i istotna rola, jaką odgrywał on w jego filozofii były istotną przeszkodą w recepcji platonizmu. Rozważania na temat Platońskiej miłości zajmują istotną część dzieł filozofów renesansu. Były one bardzo ważne dla Ficina, a co za tym idzie całej Akademii Florenckiej. Innymi ważnymi filozofami, którzy brali udział w tej dyskusji byli Bessarion i Pietro Bembo czy żydowski filozof Abrabanel[6].

Stopniowo dokonano reinterpretacji Platońskiej koncepcji miłości, tak by była zgodna z chrześcijańskim przesłaniem i renesansową moralnością. Bessarion porównywał Platońskie dialogi z Biblią, starając się znaleźć elementy styczne, także porównując Platońską miłość do chrześcijańskiej koncepcji miłości. Pietro Bembo odniósł Platońską koncepcję miłości również do miłości heteroseksualnej. Podobnie jak u Platona, miłość taka łączyła w sobie elementy cielesne i duchowe. Z kolei Ficino oddzielił wyraźnie aspekt cielesny i duchowy. Podkreślał, że to właśnie duchowy aspekt miłości jest istotniejszy w dziełach Platona, a tym samym miłość między mężczyznami nie musi oznaczać homoseksualizmu. Platońskie motywy rozpowszechniły się również w niefilozoficznych dziełach na temat miłości, czego najlepszym przykładem jest Dworzanin Castiglioniego (1528). Również tutaj miłość ma charakter duchowy i łączy się z elementami religijnymi[6].

Renesansowe przeformułowanie Platońskiej koncepcji miłości upowszechniło się i stało się źródłem współczesnego pojęcia miłości platonicznej – miłości czystej, bezinteresownej i nie powiązanej z cielesnością.

Przypisy

  1. ↑ Celenza 2007 ↓, s. 77-81.
  2. ↑ Ciszewski 2000 ↓, s. 1.
  3. ↑ a b Ciszewski 2000 ↓, s. 4.
  4. ↑ a b Ciszewski 2000 ↓, s. 3.
  5. ↑ Celenza 2007 ↓, s. 92.
  6. ↑ a b c d Casini 2012 ↓.
  7. ↑ Celenza 2007 ↓, s. 85-87.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Platonyaris.jpg
The School of Athens (cropped), Fresco, Stanza della Segnatura, Palazzi Pontifici, Vatican.