Pleśna (województwo małopolskie)

Pleśna

wieś
Widok z południa
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	tarnowski
Gmina	Pleśna
Liczba ludności (2021)	2090[1]
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	33-171[2]
Tablice rejestracyjne	KTA
SIMC	0827060
Położenie na mapie gminy Pleśna Pleśna
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pleśna
Położenie na mapie województwa małopolskiego Pleśna
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Pleśna
49°55′19″N 20°56′43″E/49,921944 20,945278

Pleśna – wieś w powiecie tarnowskim (woj. małopolskie), siedziba gminy Pleśna. Miejscowość położona jest 11 kilometrów na południe od Tarnowa. Leży w dolinie rzeki Białej u ujścia potoku Pleśnianka i na północno-wschodnich zboczach Lubinki. Wieś otaczają wzgórza: Słona Góra, Ostra Góra, Lubinka i Wał. W okresie międzywojennym wraz z sąsiednim Łowczówkiem – popularna wieś letniskowa dla Tarnowa^[3].

Toponimia

Nazwa wsi wzięła się prawdopodobnie od ukształtowania miejscowego terenu. Pierwotnie Pleśna położona była nad doliną, na stoku, wzdłuż potoku Pleśnianka wpadającego do Białej. W gwarze słowo płaśń oznacza trawiasty teren na stoku lub dnie doliny. Jeden z niewielu płaskich terenów w okolicy to część wsi zwana Równie. Na małopolskich mapach glebowo-rolniczych z 2013 roku wspomniana równina stanowi wąski cypel żyznej „gleby pszennej” i madów rzecznych wsunięty między lessowe wzgórza gorszej klasy^[4].

Na przestrzeni wieków nazwa miejscowości ulegała zmianom. U Jana Długosza wieś widnieje jako Playszna, Akta Camerae Apostolice wymieniają ją już jako Plessima^[5]. Na początku była więc zapewne Płaśnia, później Płeśna a następnie Pleśna.

Części wsi

Historia

Poprzedni, drewniany kościół w Pleśnej, przeniesiony do wsi Żelichów na Powiślu Dąbrowskim.

Cmentarz wojenny nr 173

Okres staropolski

Parafia w Pleśnej istniała w 1327^[8]. Miejscowy kościół wybudowano już 1236. Taka bowiem data wyryta była na tragarzu^[9]. Pleśna była własnością rycerskiego rodu Łowczowskich, później w części także Szreniawitów^[3].

W XVI wieku Pleśna należała do Mikołaja Szreniawy. We wsi było 9 osadników na 2,5 łanach, 3 zagrodników z rolą, 4 komorników, 2 rzemieślników oraz karczma z 1/8 łana^[5].

W 1538 został sprawiony dzwon do kościoła zwany później mniejszym. Na dzwonnicy wisiał jeszcze w 1781.

W 1596 istniała w Pleśnej szkoła parafialna.

W 26 marca 1657 pierwszy kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych został spalony przez wojska kozackie i węgierskie księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego^[10]. Świątynię odbudowano w 1664 dzięki kolatorom Mikołajowi Dobkowi Łowczowskiemu i jego żonie Wiktorynie^[3].

W 1715 sprawiony został przez dziedzica dóbr w Pleśnej, pisarza lubelskiego Krzysztofa Kwiatkowskiego i jego małżonkę Katarzynę drugi dzwon zwany większym, istniejący do dnia dzisiejszego^[10].

Czasy rozbiorowe

W 1827 roku głównym właścicielem Pleśnej był Franciszek Michalczewski^[11].

W 1846 właścicielem dominium Pleśna (złożonego z części wsi Pleśna i Rychwałd) był Józef Eisenbach.

W 1846 podczas rzezi galicyjskiej w pobliskim Świebodzinie zabito proboszcza pleśnieńskiego ks. Wojciecha Cieczkiewicza. Zginęli również dziedzic wsi Józef Eisenbach oraz jego syn i 13 innych osób^[12].

W okresie 1848–1851 majątek pleśnieński stanowił masę spadkową Józefa Eisenbacha, zaś w latach 1851–1855 był własnością jego żony Leopoldyny Eisenbach^[13]. W 1851 Roman Borkowski był właścicielem części wsi Pleśna^[13].

18 sierpnia 1856 szalejąca ogromna burza z sypiącym gradem poczyniła wiele szkód, w tym powyłamywała drzewa w lasach i sadach^[5].

Około 1880 wybudowano dwór w Pleśnej. Przed II wojną światową należał on do rodziny Wechslerów^[14]. Nie zachował się on do obecnych czasów, wyburzony w drugiej połowie XX wieku^[3][14].

I wojna światowa

W czasie działań wojennych w okolicach Pleśnej zatrzymał się front. We wsi wraz z wojskami rosyjskimi stacjonował gen. Aleksander Osiński.

Okres międzywojenny

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

W 1930 nowy, murowany kościół zastąpił starą drewnianą świątynię, którą rozebrano i przeniesiono do miejscowości Żelichów, rodzinnej wsi proboszcza.

W 1934 ostatnim wójtem wsi Pleśna był Rafał Chochołowicz. Od 1935 reforma samorządowa wprowadziła stanowiska wójta gminy zbiorowej.

W latach międzywojennych latem do Łowczówka i Pleśnej przyjeżdżało około 3 tysięcy wczasowiczów z Tarnowa i innych miast. Większość wśród nich stanowili Żydzi, którzy teren gromady zwali „drugą Krynicą”^[5].

II wojna światowa

Na cmentarzu parafialnym znajduje się zbiorowa mogiła trzech Polaków, więźniów tarnowskiego więzienia, rozstrzelanych przez gestapo w Woźnicznej 8 grudnia 1942 roku. Zwłoki ekshumowano w 1962 roku^[15].

W sierpniu 1944 roku na wzgórzach otaczających Pleśną stacjonowała IV kompania „Ewa” I. batalionu 16 Pułku Piechoty AK pod dowództwem porucznika Michała Steczyszyna „Kaliny”, prowadząc działania dywersyjne w ramach akcji „Burza”^[16].

Współcześnie

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Zabytki

Kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – zbudowany w latach 1924–1930 na miejscu poprzedniego, drewnianego kościoła, przeniesionego do wsi Żelichów. Jego projektantem był architekt Franciszek Mączyński. Jest to murowana neobarokowa bazylika z transeptem. Wewnątrz znajdują się cztery barokowe ołtarze, chrzcielnica i ambona pozostałe z wyposażenia poprzedniej świątyni^[17].

Turystyka

Panorama doliny rzeki Biała. Na pierwszym planie wieś Woźniczna, w głębi Pleśna. W tle wzniesienia pogórza.

W Pleśnej powstała ścieżka dydaktyczno-ekologiczna w Uroczysku Pleśnianki o długości 1500 m. Znajduje się na niej 10 przystanków, a jej przejście zajmuje około 90 minut^[18].

We wsi znajduje się cmentarz wojenny nr 173 z czasów I wojny światowej, na którym pochowanych jest 34 żołnierzy austro-węgierskich i 29 rosyjskich^[19].

Związani

• Józef Eisenbach (1800–1846) – oficer, uczestnik powstania listopadowego i 1846. Pochodził ze spolonizowanej rodziny niemieckiej. Dziedzic Pleśnej. Zginął w czasie rzezi galicyjskiej^[20].
• Bronisław Kubicz – legionista odznaczony krzyżem Virtuti Militari, z zawodu krawiec, pierwszy wójt gminy zbiorowej z siedzibą w Pleśnej.
• Mieczysław Jastrun – poeta, w latach 1921−1923 mieszkał w Pleśnej, u swojej dawnej opiekunki. W jego twórczości, odnaleźć można wątki i wspomnienia dotyczące tamtego okresu. M.in. kiedy budziły się jego pierwsze fascynacje poetyckie czy związki uczuciowe. Jastrun nazywał Pleśną - „Płowa”^[21].
• Aleksander Grad – mieszkaniec Pleśnej, polityk, zastępca wójta gminy Pleśna, wojewoda tarnowski, minister skarbu państwa.

Przypisy

Bibliografia

• Agnieszka Partridge - Pleśna, jakiej już nie ma. (2013) ISBN 978-83-937951-0-9