Pleograf (technika)
Pleograf (ang. Pleograph[1]) – aparat kinematograficzny służący jednocześnie do rejestracji materiału filmowego oraz jego projekcji[2], skonstruowany przez polskiego wynalazcę Kazimierza Prószyńskiego w roku 1894[3][1][4], niecały rok przed podobnym wynalazkiem braci Lumière. Louis Lumiére, w trakcie demonstracji wynalezionego przez Prószyńskiego pleografu, podobno oznajmił wszystkim obecnym: „Panowie, ten człowiek jest pierwszy w kinematografii, ja jestem drugi”[5][6]. Urządzenie zapoczątkowało historię polskiej kinematografii. Pleografem pod koniec XIX wieku wynalazca nakręcił pierwsze krótkie filmy dokumentujące życie codzienne. Prace nad rozwojem urządzenia doprowadziły do skonstruowania w 1898 roku udoskonalonego aparatu projekcyjnego, biopleografu.
Nazwa
Nazwa urządzenia pleograf jest połączeniem dwóch greckich słów: pléon „więcej” oraz gráphō „piszę”. W języku angielskim oraz francuskim aparat nosił nazwę „pleograph”.
Historia
Pierwszą wersję pleografu wynalazca skonstruował jeszcze jako student politechniki w Liège w Belgii, w 1894 roku[4]. Urządzeniem tym Prószyński zarejestrował kilka krótkich sekwencji z natury oraz scenek z życia codziennego, które zaprezentował gronu najbliższych osób. Ten wczesny aparat wykazywał szereg niedoskonałości charakterystycznych dla aparatów projekcyjnych tamtych czasów, jak kłopoty z synchronizacją przesuwu taśmy filmowej, drgania filmu oraz przerwy świetlne. Później konstruktor udoskonalał i unowocześniał swój wynalazek wprowadzając w nim wiele poprawek. Kolejną wersję kinematografu ukończył w 1905 roku w Warszawie. W Pleografie zastosował oryginalne urządzenie do przesuwu taśmy filmowej, które później przeniesione zostało na inne konstrukcje. Urządzenie zostało opatentowane w 1896 roku we Francji.
Pleograf rejestrował zdjęcia na błonie fotograficznej, na której rozmiar klatek wynosił 45×38 mm. Przesuw filmu umożliwiał oryginalny mechanizm do przesuwu taśmy. Perforacja umieszczona była pomiędzy poszczególnymi klatkami, a nie wzdłuż filmu, jak w obecnie znanej kliszy filmowej. Pleografem Prószyński nakręcił szereg krótkometrażowych filmów dokumentujących życie codzienne w Warszawie. Były to m.in. Ślizgawka w Łazienkach krótki film rejestrujący łyżwiarzy na ślizgawce Warszawskiego Towarzystwa Łyżwiarskiego, którego klatki reprodukowane w prasie rozdzielone są perforacją charakterystyczną cechą wczesnych filmów wynalazcy. Krótka rekonstrukcja filmu na podstawie czterech zachowanych klatek reprodukowanych w polskiej XIX wiecznej prasie ukazała się na Youtube[7].
Pod koniec XIX wieku Prószyński w dalszym ciągu modernizuje swój kinematograf decydując się na rozdzielenie funkcji nagrywania oraz projekcji. Wszystkie niedoskonałości urządzenia udało się usunąć wynalazcy dopiero w roku 1898, w nowej, ulepszonej wersji pleografu oraz w urządzeniu służącym jedynie do emisji filmów biopleografie[8].
W 1901 roku Prószyński założył pierwszą w historii polskiej kinematografii rodzimą wytwórnię filmową, która przyjęła nazwę inspirowaną wynalazkiem Prószyńskiego – Towarzystwo Udziałowe Pleograf[2].
Filmy zrealizowane Pleografem
Kazimierz Prószyński zrealizował szereg filmów pleografem. Większość z nich stanowiły filmy dokumentalne jednak dzięki wynalazkowi powstały również pierwsze polskie filmy fabularne.
| Nr | Tytuł | Miejsce powstania | Treść | Rodzaj filmu | Kamera | Data | Czas (min) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Ślizgawka w Łazienkach | Warszawa | Łyżwiarze na ślizgawce Warszawskiego Towarzystwa Łyżwiarskiego. | dokument | pleograf | (1894–1896) | 1–3 |
| 2 | Ulica Franciszkańska | Warszawa | Film dokumentujący ruch uliczny na ulicy Franciszkańskiej w Warszawie. | dokument | pleograf | (1894–1896) | 1–3 |
| 3 | Aleja Ujazdowska | Warszawa | Film dokumentujący ruch uliczny na Alejach Ujazdowskich w Warszawie. | dokument | pleograf | (1894–1896) | 1–3 |
| 4 | Przed pomnikiem Mickiewicza w Warszawie | Warszawa | Także Ruch uliczny przed pomnikiem Mickiewicza. Film dokumentujący ruch uliczny przed pomnikiem Adama Mickiewicza w Warszawie. | dokument | pleograf | (1894–1896) | 1–3 |
| 5 | Kurjer Warszawski | Warszawa | Film dokumentujący ruch uliczny przed redakcją stołecznej gazety "Kurjer Warszawski" oraz rozbiegających się po mieście roznosicieli gazet. | dokument | pleograf | (1894–1896) | 1–3 |
| 6 | Manewry konnicy | ? | Film dokumentujący ruch wojsk na koniach zaprezentowany na pokazie biopleografu w 1899 roku w Szkole Technicznej Wawelberga i Rotwanda. | dokument | pleograf | ? | ? |
| 7 | Ćwiczenia artyleryjskie | ? | Film ukazujący ćwiczenia artylerii w strzelaniu zaprezentowany na pokazie biopleografu w 1899 roku w Szkole Technicznej Wawelberga i Rotwanda. | dokument | pleograf | ? | ? |
| 8 | Ślizgawka w Dolinie Szwajcarskiej | Warszawa | Łyżwiarze na ślizgawce w Dolinie Szwajcarskiej. | dokument | pleograf | ? | ? |
| 9 | Wyścigi | Warszawa | Wyścigi konne w Warszawie. | dokument | pleograf | ? | ? |
| 10 | Pod Ostrą Bramą w Wilnie | Wilno | Ukazujący wileńską Ostrą Bramę. | dokument | pleograf | ? | ? |
| 11 | Mazur kostiumowy | Warszawa | Zwany również Mazurem na cztery pary przedstawiający pary tańczące polski ludowy taniec – mazura. | fabularny | pleograf | ? | ? |
| 12 | Polewanie kwiatów przez ogrodnika | Warszawa | Ukazujący pracę ogrodnika w ogrodzie. | fabularny | pleograf | ? | ? |
| 13 | Pan Twardowski | Warszawa | Nawiązujący do legendy o Panu Twardowskim | fabularny | pleograf | ? | ? |
| 14 | Powrót birbanta | Warszawa | Żartobliwy film przedstawiający powrót tytułowego birbanta z przyjęcia. Film z udziałem aktorów teatralnych: Kazimierza Junoszy-Stępowskiego. | fabularny | pleograf | 1902 | ? |
| 15 | Przygoda dorożkarza | Warszawa | Krótki żartobliwy film fabularny, na którym śpiącemu dorożkarzowi żartownisie wyprzęgają konia, wprzęgając w zamian osła. Wystąpili w nim dwaj młodzi wówczas aktorzy Kazimierz Junosza-Stępowski oraz Władysław Neubelt. | fabularny | pleograf | 1902 | ? |
| 16 | Walkirie | Warszawa | Efekt wizualny zaprezentowany publiczności podczas wystawiania w Teatrze Wielkim opery "Walkiria" Richarda Wagnera. Przedstawiał ruchome sylwetki Walkirii unoszące się w obłokach na swoich koniach. Prószyński wyemitował film, w którym Walkirie zagrał przebrany pułk Czerkiesów stacjonujących obok Zamku Królewskiego. Zdjęcia nakręcone zostały w plenerze nad Wisłą. | eksperymentalny | pleograf | 1903 | ? |
| 17 | Koronacja króla Jerzego V | Londyn | Reportaż z koronacji króla Jerzego V. | reportaż | aeroskop | 1911 | ? |
| 18 | Ave Maria | Warszawa | fabularny film dźwiękowy z zastosowaniem kinofonu. | ? | 1912 | ? | |
| 19 | Łagodzący wpływ muzyki na nerwy | Warszawa | fabularny film dźwiękowy z zastosowaniem kinofonu. | ? | 1912 | ? |
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b 1894 Polish inventor Kazimierz Prószynski builds a film camera/projector, which he calls the Pleograph (ang.). terramedia.co.uk. [dostęp 2014-03-16].
- ↑ a b c Władysław Jewsiewicki: Kazimierz Prószyński rozdz.8 Aparat kinematograficzny "Pleograf". Warszawa: Interpress, 1974, s. 17–39.
- ↑ Przemysław Stefańczyk, Kazimierz Prószyński – pionier kinematografii SSE (2) 1 nr indeksu 183233 (pol.). Uniwersytet Wrocławski. [dostęp 2014-03-10].
- ↑ a b Bolesław Orłowski: Nie tylko szablą i piórem. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1985, s. 218. ISBN 83-206-0509-1.
- ↑ Władysław JEWSIEWICKI, Kazimierz Prószyński, Warszawa, Wydawnictwo Interpress, 1974, s. 61.
- ↑ Witold Iwańczak – "Prószyński przed braćmi Lumière", Niedziela 41/2012
- ↑ Ślizgawka w Łazienkach krótki film zrealizowany pleografem przez Prószyńskiego w latach (1894–96) (ang.). Youtube.com. [dostęp 2014-03-20].
- ↑ Władysław Jewsiewicki: Kazimierz Prószyński rozdz.8 Aparat kinematograficzny „Pleograf”, cytat: „…biopleografem, aparatem wyłącznie projekcyjnym (…)”. s. 28.
Bibliografia
- Alfred Liebfeld "Polacy na szlakach techniki" WKŁ, Warszawa 1966
Linki zewnętrzne
- PHOTOSENSITIVE Kazimierz Prószyński – teaser – Ślizgawka w Łazienkach krótki film zrealizowany pleografem przez Prószyńskiego w latach (1894–96) rejestrujący łyżwiarzy na ślizgawce Warszawskiego Towarzystwa Łyżwiarskiego. Rekonstrukcja na podstawie czterech zachowanych klatek reprodukowanych w polskiej XIX wiecznej prasie.
Media użyte na tej stronie
First Polish movie Pleograf.