Pluskwica europejska
| |||
 | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | rośliny zielone | ||
| Nadgromada | rośliny telomowe | ||
| Gromada | rośliny naczyniowe | ||
| Podgromada | rośliny nasienne | ||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | jaskropodobne | ||
| Rząd | jaskrowce | ||
| Rodzina | makowate | ||
| Rodzaj | Actaea | ||
| Gatunek | pluskwica europejska | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Actaea europaea (Schipcz.) J.Compton Taxon 47: 623 1998[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Pluskwica europejska, pluskwica cuchnąca (Actaea europaea (Schipcz.) J.Compton) – gatunek rośliny z rodziny jaskrowatych. W starszym ujęciu taksonomicznym gatunek był zaliczany do rodzaju pluskwica (Cimicifuga) z nazwą naukową Cimicifuga europaea Schipcz., jednak według nowszych badań filogenetycznych gatunki z tego rodzaju zostały włączone do rodzaju Actaea[4].
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje w Europie. W Polsce jest dość rzadka. Główny obszar jej występowania to wyżyny na południu, dorzecze dolnej Wisły oraz Pojezierze Mazurskie. W Karpatach jest bardzo rzadka, podano ją z ok. 20 stanowisk[5]. Tutaj występuje głównie w Pieninach (Zielone Skałki, Upszar, Masyw Trzech Koron, Wąwóz Szopczański, Podskalnia Góra, pod Kopą Siana, podnóża Facimiecha, Małe i Wielkie Przechodki, Wysokie Skałki, Rabsztyn, Ligarki, Kiczora), poza nimi tylko na dwóch stanowiskach na Pogórzu Bukowskim i dwóch w Tatrach Zachodnich (Organy i Wąwóz Kraków)[5].
Morfologia
- Pokrój
- Duża roślina dorastająca do wysokości 1,5 m i tworząca kępę o niewiele mniejszej szerokości. Cała roślina nieprzyjemnie pachnie pluskwami, stąd prawdopodobnie nazwa[6].
- Łodyga
- Wzniesiona, sztywna, rozgałęziona i ulistniona. Pod ziemią roślina posiada kłącze[6].
- Liście
- 2–3-krotnie pierzaste, o jajowatych, brzegiem piłkowanych odcinkach. Na spodniej stronie są rzadko owłosione.
- Kwiaty
- Zielonkawe, niepozorne, zebrane w rozgałęzione, groniaste kwiatostany. Kwiaty mają 4 zielonkawe i wcześnie odpadające działki kielicha, 4 zielonkawobiałe płatki korony, 2-5 owłosionych słupków i liczne pręciki. W nasadzie dzbanuszkowatych płatków korony występują zagłębienia miodnikowe[6].
- Owoce
- Mają postać mieszków z haczykowatym dzióbkiem. Nasiona na powierzchni posiadają brązowe łuski[6].
Biologia i ekologia
Bylina, hemikryptofit. Rośnie zwłaszcza w liściastych lasach oraz w zaroślach, szczególnie na ich obrzeżu. Preferuje świeże lub słabo wilgotne gleby o odczynie obojętnym lub zasadowym. Występuje głównie na próchnicznych rędzinach powstałych z wapieni, rzadko tylko na glebach brunatnych powstałych z lessu i na czarnoziemach. W górach występuje po regiel dolny. Najwyższe opisane jej stanowisko znajduje się w Wąwozie Kraków w Tatrach. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Owoce rozsiewane są przez zwierzęta (zoochoria), w sierść których wczepiają się specjalnymi haczykami. Roślina trująca, zawiera alkaloidy i glikozydy. Liczba chromosomów 2n=16[7].
Zagrożenia i ochrona
Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową[8]. W latach 1983–2014 znajdowała się pod ochroną ścisłą[9]. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)[10]. Zagrożeniem dla gatunku jest zmniejszanie się powierzchni jej siedlisk i gospodarcze użytkowanie lasów, w czasie którego jej siedliska ulegają zniszczeniu. Wiele stanowisk jej występowania jest chronione w parkach narodowych, np. w Ojcowskim, Pienińskim, Roztoczańskim, Tatrzańskim. Tutaj zagrożone są tylko niektóre jej stanowiska w bezpośrednim sąsiedztwie szlaków turystycznych[5].
Zastosowanie
Z rośliny tej wytwarza się preparat Remens łagodzący objawy klimakterium u kobiet oraz dolegliwości związane z miesiączką: zmniejsza krwawienia, bóle brzucha, krzyżów, głowy i piersi, reguluje długość cyklu. Może być alternatywnie stosowany przez kobiety mające przeciwwskazania do terapii hormonalnej[11].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-02] (ang.).
- ↑ Actaea europaea (Schipcz.) J.Compton (ang.). W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2014-11-14].
- ↑ Actaea europaea (Schipcz.) J. Compton (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-01-25].
- ↑ a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b c d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
- ↑ Klimakterium bez hormonów. [dostęp 2008-07-24].
Media użyte na tej stronie