Pluviôse (1907)

Pluviôse (Q51)

„Pluviôse” w 1913 roku
Klasa	okręt podwodny
Typ	Pluviôse
Historia
Stocznia	Arsenal de Cherbourg, Cherbourg
Położenie stępki	1906
Wodowanie	27 maja 1907
Marine nationale
Wejście do służby	5 października 1908
Zatopiony	26 maja 1910
Los okrętu	wycofany 12 listopada 1919, sprzedany w 1925, złomowany
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność • na powierzchni • w zanurzeniu	404 tony 553 tony
Długość	51,12 metra
Szerokość	4,955 metra
Zanurzenie	3,045 metra
Zanurzenie testowe	40 metrów
Rodzaj kadłuba	dwukadłubowy
Materiał kadłuba	stal
Napęd
2 maszyny parowe potrójnego rozprężania 2 kotły, łączna moc 700 KM 2 silniki elektryczne o łącznej mocy 450 KM 2 śruby
Prędkość • na powierzchni • w zanurzeniu	12 węzłów 8 węzłów
Zasięg	powierzchnia: 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów zanurzenie: 50 Mm przy prędkości 5 węzłów
Uzbrojenie
8 torped
Wyrzutnie torpedowe	7 × 450 mm (1 wewnętrzna na dziobie, 6 zewnętrznych)
Załoga	25

Pluviôse (Q51) – francuski oceaniczny dwukadłubowy okręt podwodny z okresu I wojny światowej, prototypowa jednostka typu Pluviôse. Okręt wypierał 404 tony w położeniu nawodnym i 553 tony pod wodą, a jego główną bronią było osiem torped kalibru 450 mm wystrzeliwanych z jednej wewnętrznej i sześciu zewnętrznych wyrzutni. Napędzana maszynami parowymi jednostka rozwijała na powierzchni prędkość 12 węzłów, osiągając zasięg 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów.

„Pluviôse” został zwodowany 27 maja 1907 roku w stoczni Arsenal de Cherbourg w Cherbourgu, a do służby w Marine nationale wcielono go 5 października 1908 roku. 26 maja 1910 roku nieopodal Calais okręt został przypadkowo staranowany i zatopiony wraz z całą załogą przez cywilny parowiec „Pas-de-Calais”. Podniesiony i wyremontowany powrócił do służby. Jednostka została skreślona z listy floty w listopadzie 1919 roku i sprzedana w celu złomowania we wrześniu 1925 roku.

Projekt i budowa

W przyjętym 9 grudnia 1900 roku przez Parlament Francji „Prawie o flocie” znalazł się zapis o budowie 26, a po późniejszych zmianach aż 44 okrętów podwodnych^[1]. W 1901 roku zamówiono 20 niewielkich jednostek typu Naïade, jednak były to okręty o niewielkiej wartości bojowej^[2]. Kolejny typ okrętów zbudowanych w ramach programu – Sirène – zaprojektował inż. Maxime Laubeuf, ulepszając swój pierwszy udany projekt („Narval”)^[2]. Pojawienie się zdolnych do montażu na okrętach podwodnych silników wysokoprężnych zaowocowało skonstruowaniem przez Laubeufa jednostek typu Aigrette^[3]. Ministerstwo Floty popierało wysiłki konstruktorów, dążąc do wcielenia do Marine nationale jak największej liczby pełnomorskich i silnie uzbrojonych jednostek^[4]. Efektem tego było powstanie sześciu okrętów typu Émeraude (konstrukcji inż. Gabriela Maugasa) oraz dwóch typu Circé (projektu Laubeufa)^[4].

Dalszą rozbudowę sił podwodnych hamowała jednak dostępność silników wysokoprężnych, które Francja musiała zamawiać u swojego głównego wroga na kontynencie europejskim – w Niemczech^[4][a]. Aby uniezależnić się od dostaw niemieckich jednostek napędowych, Minister Floty wydał Laubeufowi polecenie zaprojektowania ulepszonych w stosunku do typu Circé okrętów, jednak napędzanych na powierzchni sprawdzonymi i dostępnymi silnikami parowymi^[5]. Rozwiązanie to traktowano jako tymczasowe – jednostki miały zostać przebudowane na spalinowe, gdy tylko francuski przemysł dostarczy wystarczającą ilość niezawodnych silników Diesla^[5]. Okręty podwodne z napędem parowym oprócz zalet takich jak duża prędkość nawodna i niezawodność miały wiele wad: zwiększoną wyporność spowodowaną masą i wielkością siłowni, znacznie mniejszy zasięg oraz długi czas zanurzania, spowodowany koniecznością zatrzymania maszyn i kotłów^[5]. Zamówiono jednak aż 18 okrętów nowego typu, nazwanego od prototypowej jednostki typem Pluviôse, co stanowiło najliczniejszą we francuskiej flocie podwodnej serię do czasu zbudowania w okresie międzywojennym 31 okrętów typu Redoutable^[6].

„Pluviôse” zamówiony 26 sierpnia 1905 roku w Arsenale w Cherbourgu, wraz z ośmioma siostrzanymi jednostkami zbudowanymi w tej stoczni (numer stoczniowy Q17)^[7][8]. Stępkę okrętu położono w 1906 roku^[8][9], a zwodowany został 27 maja 1907 roku^[9][10][b]. Nazwa nawiązywała do piątego miesiąca we francuskim kalendarzu rewolucyjnym^[7][11]. Jednostka otrzymała numer taktyczny Q51 i kod identyfikacyjny PL^[8][12].

Dane taktyczno-techniczne

Charakterystyka ogólna

„Pluviôse” był średniej wielkości dwukadłubowym, oceanicznym okrętem podwodnym^[9][13]. Długość całkowita wynosiła 51,12 metra (50,75 metra między pionami i 50,04 metra na wodnicy), szerokość 4,955 metra, zaś średnie zanurzenie 3,045 metra (na rufie 3,153 metra)^[9][14]. Wykonany ze stali o wytrzymałości 50 kG/cm² kadłub sztywny miał 43,781 metra długości i 3,8 metra szerokości, ukształtowany z pasów o grubości od 12 do 16 mm^[14]. Wysokość (od stępki do szczytu kiosku) wynosiła 5,782 metra; luk wejścia do kiosku znajdował się 2,55 metra nad wodnicą^[15][16]. Powierzchnia przekroju wodnicowego przy wyporności normalnej wynosiła 453 m²^[17]. Kadłub lekki otaczał na całej długości kadłub sztywny, z wyjątkiem śródokręcia, gdzie nie obejmował jego dolnej części wraz ze stępką^[17]. Między kadłubem sztywnym a lekkim znajdowały się zbiorniki balastowe, po osiem na każdą burtę^[7][18]. Napełnianie zbiorników odbywało się poprzez kingstony, a za usuwanie powietrza podczas napełniania odpowiadały zawory odpowietrzające o średnicy 100 mm (po jednym na zbiornik)^[18]. Czas napełniania wszystkich zbiorników wynosił 4 minuty, a mogły one pomieścić 149 ton wody (wraz ze zbiornikami wyrównawczymi)^[19]. Osuszanie zbiorników odbywało się za pomocą dwóch elektrycznych pomp odśrodkowych Maginot o wydajności 150 m³/h; w przedziale dziobowym znajdowały się też dwie butle ze sprężonym powietrzem o pojemności 17 i 35 litrów^[18]. Umieszczony w stępce balast awaryjny miał masę czterech ton^[18]. W kadłubie sztywnym znajdowały się dwa zbiorniki wody słodkiej o pojemności 1800 litrów, zaś w luku między maszynami znajdował się rezerwowy cylindryczny zbiornik na 1280 litrów; trzy zbiorniki wyrównawcze miały pojemność 3950 litrów^[20].

Wnętrze okrętu podzielone było na sześć pomieszczeń: I – przedział dziobowy, mieszczący kubryk marynarzy i dziobową wyrzutnię torpedową; II – przedział baterii akumulatorów; III – przedział centralny, podzielony wzdłużną grodzią na dwie części, mieszczące mesę oficerską (po lewej) i główne stanowisko dowodzenia (po prawej); IV – przedział maszynowni, mieszczący kotły, maszynę parową, zbiornik paliwa i toaletę; V – przedział silników elektrycznych i sprężarek i VI – przedział rufowy, mieszczący kubryk podoficerski^[14]. Pomieszczenie oficerskie wyposażone było w dwie koje, dwie szafy, dwie umywalki, płytę elektryczną i stół; w dziobowym kubryku znajdowało się osiem odchylanych koi, sześć hamaków, dwie umywalki i rozkładany stół, zaś w kubryku rufowym zamontowano cztery odchylane koje, umywalkę i rozkładany stół^[21]. Do wnętrza kadłuba jednostki prowadziły cztery luki: jeden w przedziale baterii akumulatorów, jeden w dziobowej części przedziału maszynowni, luk komina i luk roboczy^[15].

Wyporność w położeniu nawodnym wynosiła 404 tony, a w zanurzeniu 553 tony^[15][c]. Zapas pływalności wynosił 27%^[15].

Sterowanie odbywało się za pomocą trzech rufowych sterów kierunku (głównego, górnego^[d] i dolnego) o łącznej powierzchni 6,2169 m² oraz trzech par sterów zanurzenia (dziobowych, śródokręcia i rufowych) o powierzchni odpowiednio 5,199 m², 6,5182 m² i 5,5644 m²^[15]. Stery głębokości poruszane były ręcznie lub z wykorzystaniem napędu elektrycznego^[18]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 40 metrów^[8], zaś czas wykonania manewru zanurzenia 4,5–5 minut^[22].

Załoga okrętu składała się z 2 oficerów oraz 23 podoficerów i marynarzy^[23][e].

Urządzenia napędowe

Okręt napędzany był na powierzchni przez dwie trzycylindrowe nawrotne maszyny parowe potrójnego rozprężania z wymuszonym smarowaniem, produkcji zakładów w Saint-Denis^[18]. Średnica cylindra wysokiego ciśnienia wynosiła 225 mm, cylindra średniego ciśnienia – 340 mm, zaś cylindra niskiego ciśnienia 550 mm; skok tłoka wynosił 270 mm^[18]. Łączna maksymalna moc maszyn wynosiła 700 KM przy 400 obr./min i ciśnieniu roboczym pary 15,5 kG/cm²^[18]. Parę dostarczały dwa dwuwalczakowe, jednopaleniskowe kotły du Temple ze zwrotnym przepływem spalin, o maksymalnym dopuszczalnym ciśnieniu 16,5 kG/cm²^[20]. Spaliny trafiały do wspólnego stacjonarnego komina o średnicy 620 mm, umieszczonego w wodoszczelnej osłonie wychodzącej na wysokość jednego metra powyżej kadłuba sztywnego, w którym z kolei zamontowany był wysuwany komin tej samej wysokości^[20]. Każda z maszyn poprzez oddalone od siebie o 1,4 metra linie wałów napędzała trójskrzydłową śrubę wykonaną z brązu^[25]. Średnica śruby wynosiła 1,5 metra, a średni skok 1,084–1,085 metra; śruby były przeciwbieżne – prawoburtowa obracała się w prawo, a lewoburtowa w lewo^[26].

W przedziale siłowni prócz maszyn parowych i kotłów znajdowały się także dwie pompy próżniowe napędzane bezpośrednio z maszyn o łącznej wydajności 233,3 m³/h, dwie odśrodkowe pompy obiegowe z napędem elektrycznym o mocy 134 kW o łącznej wydajności 300 m³/h, cztery pompy zasilające napędzane bezpośrednio z maszyn o łącznej wydajności 18 200 m³/h i dwa skraplacze rurowe o łącznej powierzchni chłodzącej 70,32 m²^[25]. Zbiorniki paliwa mieściły się w kadłubie sztywnym pod głównym pokładem: dwa (o pojemności 8250 litrów i 2560 litrów) pod pomieszczeniem siłowni, a trzeci mieszczący 1250 litrów pod głównym stanowiskiem dowodzenia^[25].

Napęd podwodny zapewniały dwa jednotwornikowe silniki elektryczne firmy Compagnie Générale Électrique z Nancy^[27]. Prędkość obrotowa wynosiła od 192 do 560 obr./min, a regulowana była poprzez zmianę napięcia (nominalnie 230 V)^[27]. Silniki miały po sześć biegunów głównych wzbudzanych równolegle i sześć biegunów kompensujących z uzwojeniem połączonym szeregowo^[27]. Każdy z silników połączony był z baterią akumulatorów; mógł je ładować jako generator elektryczny napędzany przez maszynę parową^[27]. Łączna moc silników elektrycznych wynosiła 450 KM^[9][13][f]. Energia elektryczna magazynowana była w dwóch bateriach akumulatorów firmy T.E.M. po 124 ogniwa^[20].

Prędkość maksymalna na powierzchni wynosiła 12 węzłów, a w zanurzeniu 8 węzłów^[9][28]. Zasięg wynosił 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów (lub 900 Mm przy prędkości 12 węzłów) w położeniu nawodnym oraz 50 Mm przy prędkości 5 węzłów pod wodą^[9][10].

Uzbrojenie

Okręt wyposażony był w siedem wyrzutni torped kalibru 450 mm: jedną wewnętrzną na dziobie, odchyloną o 2° w górę^[g], dwie zewnętrzne po obu stronach kiosku (odchylone o 7° od osi symetrii okrętu), dwie zewnętrzne na rufie (odchylone o 5° od osi symetrii okrętu) i umieszczone na pokładzie rufowym dwie zewnętrzne systemu Drzewieckiego, z łącznym zapasem 8 torped modèle 1906 (zapasowa torpeda znajdowała się w przedziale dziobowym pod kubrykiem załogi)^[27][29]. Torpeda miała długość 5,07 metra, zaś jej masa wynosiła 646 kg^[30].

Wyposażenie

Okręt wyposażony był w dwa peryskopy – dzienny i nocny^[31]. Peryskop dzienny miał długość 5,8 metra i po podniesieniu wystawał 4 metry ponad poziom kiosku; podnoszenie i opuszczanie realizowane było za pomocą napędu elektrycznego z prędkością 0,4–0,45 m/s^[32]. Monookularowy i wieloobiektywowy peryskop nocny miał długość 2,5 metra oraz średnicę 114 mm i umieszczony był na dachu sterówki; podnoszony był ręcznie za pomocą kołowrotu^[33].

Na pokładzie zainstalowano dwa kompasy: jeden mokry na rufie, umieszczony w naktuzie i drugi w dziobowej części sterówki, zamknięty w otwartej od dołu skrzyni, którego wskazania można było obserwować także z wnętrza kiosku i z wnętrza kadłuba^[33]. W dziobowej części kiosku były umieszczone elektryczne i wodoszczelne światła nawigacyjne w kolorach zielonym i czerwonym^[34]. Okręt wyposażony był również w kotwicę czterołapową o masie 283 kg, z łańcuchem o długości 100 metrów, podnoszoną za pomocą kabestanu z silnikiem elektrycznym Couffinhal^[34]. Na pokładzie znajdowały się też dwie szalupy Bertona, o długości 3,67 metra każda, a także awaryjna mosiężna boja, która mogła być uwolniona z głównego stanowiska dowodzenia i połączona z aparatem telefonicznym^[35]. Ogrzewanie zapewniały cztery grzejniki elektryczne, zasilane prądem o napięciu 115 V^[21].

Służba

Okręt po podniesieniu w Calais w 1910 roku

„Pluviôse” został wcielony do służby w Marine nationale 5 października 1908 roku^[36]. W dniach 6–9 października „Pluviôse”, „Ventôse” i „Germinal” wzięły udział w 730-milowym rejsie wzdłuż wybrzeża Normandii na trasie Cherbourg – Brest – Dunkierka – Cherbourg, którą pokonały w czasie 82 godzin ze średnią prędkością 9 węzłów^[37]. Między 6 maja a 11 czerwca 1908 roku „Pluviôse”, „Ventôse”, „Émeraude” i „Opale” wzięły udział w ćwiczeniach z Eskadrą Północną, przeprowadzając wspólnie 12 ataków na okręty nawodne i przebywając w morzu 10 dób i pokonując dystans 1000 Mm bez uzupełniania zapasów^[37]. Po 15 lutego 1909 roku z okrętu zdemontowano dziobową wyrzutnię torped i od tamtej pory był wyposażony jedynie w sześć zewnętrznych wyrzutni^[29].

26 maja 1910 roku dowodzony przez kpt. mar. Maurice’a Callota okręt (z dowódcą 2. Flotylli okrętów podwodnych kmdr. por. Ernestem Pratem na pokładzie) wyszedł z Calais na ćwiczenia i zanurzył się zaraz za falochronem portu^[24][38]. Wkrótce po okręcie podwodnym w morze wyszedł bocznokołowy statek pasażersko-towarowy „Pas-de-Calais” (2000 BRT), który płynąc z prędkością 18 węzłów staranował i zatopił przebywający w zanurzeniu „Pluviôse” z całą, liczącą 27 osób załogą^[24][38][h]. Natychmiast zorganizowano akcję ratunkową pod kierunkiem przybyłego tego samego dnia do Calais Ministra Marynarki Wojennej, admirała Auguste’a Boué de Lapeyrère, jednak bez powodzenia^[39]. Po wielu próbach jednostkę podniesiono 19 czerwca 1910 roku, dwa dni później wydobywając ciała poległych (22 czerwca odbył się ich uroczysty pogrzeb)^[40]. 25 czerwca okręt trafił do stoczni, gdzie go wyremontowano i z powrotem wcielono do aktywnej służby^[9][40].

W 1912 roku zmieniono taktykę użycia jednostek typu Pluviôse, które wraz z okrętami typu Brumaire miały prowadzić działania ofensywne wraz z siłami głównymi floty^[41]. Od tej pory okręty podwodne zgrupowano w liczące trzy jednostki dywizjony (okrętem flagowym dywizjonu był wyposażony w radiostację niszczyciel)^[42]. W sierpniu „Pluviôse”, „Germinal”, „Ventôse” i „Thermidor” wzięły udział w ćwiczeniach z eskadrą pancerników, przeprowadzając mimo złej pogody skuteczne ataki torpedowe na okręty i otrzymując pochwałę od dowódcy eskadry^[43].

Tuż przed wybuchem I wojny światowej większość okrętów typu Pluviôse znalazła się w składzie 1. Flotylli okrętów podwodnych z bazą w Cherbourgu („Pluviôse”, „Prairial”, „Floréal”, „Ventôse”, „Germinal”, „Fructidor”, „Watt”, „Giffard” i „Berthelot”)^[44][45]. Jeden z dywizjonów tworzyły „Pluviôse”, „Giffard” i „Berthelot”, a ich okrętem flagowym był niszczyciel „Fauconneau”^[44].

I wojna światowa

Mobilizacja francuskiej floty rozpoczęła się 29 sierpnia 1914 roku, a wchodzące w skład 2. Lekkiej Eskadry okręty podwodne 1. i 3. Flotylli rozpoczęły dzienne patrole defensywne na wodach wokół bazy^[44]. 3 sierpnia – w dniu rozpoczęcia działań wojennych – całość sił 1. Flotylli wyszła na wody kanału La Manche, zajmując pozycje między Hawrem a Portsmouth; wobec stwierdzenia braku okrętów Kaiserliche Marine 4 sierpnia jednostki powróciły do Cherbourga, zmienione przez okręty 3. Flotylli^[46]. Po przystąpieniu do wojny Wielkiej Brytanii 1. i 3. Flotylla okrętów podwodnych rozpoczęła patrole w zachodniej części kanału La Manche^[46]. Sukcesy odnoszone na lądzie przez Niemców spowodowały przesunięcie od września wszystkich flotylli okrętów podwodnych na wschodnią część La Manche^[46]. Na prośbę Brytyjczyków dwa dywizjony 1. Flotylli zostały przesunięte do obrony Portsmouth, zaś „Pluviôse”, „Giffard” i „Berthelot” nadal prowadziły żmudną służbę patrolową na wodach La Manche^[47].

19 października w związku z sygnałami o możliwym rozpoczęciu przez Niemców ofensywnych działań na Morzu Północnym, „Pluviôse”, „Archimède” i „Floréal” wraz z niszczycielem „Epée” zostały przebazowane do Calais i Dunkierki, w celu wzmocnienia 2. Flotylli okrętów podwodnych^[48]. Na przełomie 1914 i 1915 roku na okręcie zamontowano żyrokompas firmy Sperry^[49]. Przez cały 1915 rok okręt wraz z siostrzanymi jednostkami nadal prowadził służbę patrolową na wodach Kanału^[49]. 16 listopada 2 Lekka Eskadra została rozformowana, zaś okręty typu Pluviôse wraz z jednostkami typu Sirène zostały przyporządkowane do 1. Flotylli okrętów podwodnych w Cherbourgu^[50]. Nie zmieniły się natomiast zadania, które nadal obejmowały defensywne patrole przeciw U-Bootom przeprowadzane w okolicach własnych baz^[51]. Pełniąc tę służbę wysłużony okręt doczekał zakończenia wojny^[52].

Koniec służby

Okręt został skreślony z listy floty w 12 listopada 1919 roku^[12][36]. Kadłub jednostki wykorzystywano następnie do prób ciśnieniowych^[12]. 4 września 1925 roku został sprzedany prywatnej firmie w celu złomowania za kwotę 83 103 franków, po czym rozebrany w Cherbourgu^[12].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
• Maksim Dianow. Okręty podwodne typu „Pluviôse”. Cz. I. „Okręty Wojenne”. Nr 6 (158), 2019. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
• Maksim Dianow. Okręty podwodne typu „Pluviôse”. Cz. II. „Okręty Wojenne”. Nr 1 (159), 2020. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
• Maksim Dianow. Okręty podwodne typu „Pluviôse”. Cz. III. „Okręty Wojenne”. Nr 3 (161), 2020. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
• Maksim Dianow. Okręty podwodne typu „Pluviôse”. Cz. IV. „Okręty Wojenne”. Nr 4 (162), 2020. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
• Maksim Dianow. Okręty podwodne typu „Pluviôse”. Cz. V. „Okręty Wojenne”. Nr 5 (163), 2020. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
• Maksim Dianow. Okręty podwodne typu „Pluviôse”. Cz. VI. „Okręty Wojenne”. Nr 6 (164), 2020. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
• Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2007. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
• Ivan Gogin: PLUVIÔSE submarines (1908 – 1911). Navypedia. [dostęp 2021-06-13]. (ang.).
• Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
• Jane’s Fighting Ships of World War I. John Moore (red.). London: Studio Editions, 1990. ISBN 1-85170-378-0. (ang.).
• Jean Labayle-Couhat: French warships of World War I. London: Ian Allan Ltd., 1974. ISBN 0-7110-0445-5. (ang.).
• Pierre Félix Maurice CALLOT. Ecole Navale. [dostęp 2021-06-13]. (fr.).
• Gordon Smith: World War 1 at Sea, FRENCH NAVY. Naval History Homepage. [dostęp 2021-06-13]. (ang.).
• The Naval Annual, 1912. T.A. Brassey (red.). Portsmouth: J. Griffin and Co., 1912. (ang.).
• Une attaque de sous-marins. „L'Écho charentais: paraît à Barbezieux tous les dimanches”. Nr 887, 1912-08-18. Barbezieux.