Pniarek brzozowy

Pniarek brzozowy
Ilustracja
2 owocniki na pniu brzozy
Systematyka
Domenaeukarionty
Królestwogrzyby
Typpodstawczaki
Klasapieczarniaki
Rządżagwiowce
Rodzinapniarkowate
Rodzajpniarek
Gatunekpniarek brzozowy
Nazwa systematyczna
Fomitopsis betulina (Bull.) B.K. Cui, M.L. Han & Y.C. Dai
Fungal Diversity 80: 359 (2016)
Piptoporus betulinus G2.jpg
Hymenofor pniarka brzozowego
Piptoporus betulinus 55.jpg
(c) Steve Partridge, CC BY-SA 2.0
Często rośnie na dużej wysokości

Pniarek brzozowy (Fomitopsis betulina (Bull.) B.K. Cui, M.L. Han & Y.C. Dai) – gatunek grzybów z rodziny pniarkowatych (Fomitopsidaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Formitopsis, Fomitopsidaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1788 r. Jean Baptiste Bulliard nadając mu nazwę Boletus betulinus. W 2016 r. został przeniesiony do rodzaju pniarek (Fomitopsis).

Synonimy naukowe[1]:

  • Agarico-pulpa pseudoagaricon Paulet 1793
  • Boletus betulinus Bull. 1788
  • Boletus suberosus Batsch 1783
  • Boletus suberosus Wulfen in Jacquin 1786
  • Fomes betulinus (Bull.) Fr. 1890
  • Piptoporus betulinus (Bull.) P. Karst. 1881
  • Placodes betulinus (Bull.) Quél. 1888
  • Polyporus betulinus (Bull.) Fr. 1815
  • Ungularia betulina (Bull.) Lázaro Ibiza 1916
  • Ungulina betulina (Bull.) Pat. 1900
  • Piptoporus betulinus (Bull.) P. Karst. 1881

W 1999 r. Władysław Wojewoda zaproponował nazwę białoporek brzozowy dla nazwy naukowej Piptoporus betulinus. Od 2016 r. nazwa ta była niespójna z nazwą naukową. W 2021 r. Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów zaproponowała nazwę pniarek brzozowy jako spójną z nazwą naukową[2]. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako huba brzozowa, żagiew brzozowa, porek brzozowy[3].

Morfologia

Kapelusz

Owocnik jednoroczny o średnicy 10–30 cm, przyrośnięty bokiem do pnia i w miejscu przyrośnięcia zwężony. Na górnej stronie szarobiaławy do brązowawego, pokryty matową, pękającą i złuszczającą się skórką[4]. Kształt półkulisty lub poduszeczkowaty[5].

Rurki

Mają długość 1,5–5 (wyjątkowo do 8) mm, u młodych okazów są białe, u starszych słomkowożółte. Pory okrągłe[5]. Rurki dojrzałych owocników łatwo można oddzielić od miąższu kapelusza[4]. Smak cierpki, lekko gorzkawy[6].

Miąższ

Biały, na przekroju jednolicie zwarty, niewłóknisty, łykowaty. Po wyschnięciu staje się korkowaty[4].

Wysyp zarodników

Biały, nieamyloidalny. Zarodniki cylindryczne i przecinkowate z ostro zakończoną podstawą, o rozmiarach 5–7 × 1,5-2 µm. Mają gładką powierzchnię i zazwyczaj 2 gutule wewnątrz[7].

Występowanie i siedlisko

Występuje na całej półkuli północnej[8]. W Polsce wszędzie pospolity[9].

Młode owocniki rosną od sierpnia do października, obumarłe już okazy można spotkać przez cały rok. Wyrasta wyłącznie na brzozach, dzięki czemu jest łatwo rozróżnialny od innych gatunków. Spotkać go można w lasach, parkach, przy drogach[5]. W lesie rośnie na brzozach często na dużej wysokości. Można go spotkać także poza lasem na drewnie użytkowym, np. na wykonanych z brzozy słupkach, płotach itp. Czasami na jego owocnikach pasożytuje grzyb Hypocrea pulvinata[7].

Znaczenie

  • Grzyb niejadalny, pasożyt, lub saprotrof, rosnący zarówno na żywych, jak i martwych pniach i gałęziach brzozy. Powoduje brunatną zgniliznę drewna[10]. Drzewo rozłożone przez niego rozpada się w końcu na proszek[7]. Zakażenie żywego drzewa następuje głównie przez rany, często jednak przez wiele lat po zakażeniu grzyb nie rozwija się, gdyż jego wzrost hamują mechanizmy obronne drzewa. Drzemie jednak w drzewie i zaczyna się rozwijać, gdy drzewo zostanie osłabione, np. przez suszę, zacienienie przez inne drzewa, itp., lub ścięte[11].
  • Grzyb leczniczy. W medycynie ludowej był dawniej używany do tamowania krwawień. Znaleziono go przy szczątkach człowieka lodu z ok. 3300 roku p.n.e[6]. Znajdujące się w nim związki chemiczne wykazują trujące działanie na włosogłówkę (pasożyt układu pokarmowego, również człowieka)[12]. Zawiera kwasy polyporenowe i kwas betulinowy wykazujące działanie bakteriobójcze[13]. W badaniach naukowych potwierdzono, że wyciąg z owocników porka brzozowego wykazuje działanie antynowotworowe – hamuje wzrost komórek nowotworowych[14].
  • Związane z nim jest wiele gatunków zwierząt, dla których jest źródłem pokarmu, siedliskiem życia, miejscem rozmnażania, itp. W szeroko zakrojonych badaniach naukowych we wschodniej Kanadzie stwierdzono, że związane z tym gatunkiem jest 257 gatunków stawonogów, w tym 172 owadów i 59 roztoczy[15].

Przypisy

  1. a b c Species Fungorum – Species synonymy, www.speciesfungorum.org [dostęp 2018-08-25].
  2. Rekomendacja nr 1/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego, Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, 20 lutego 2021.
  3. Władysław Wojewoda, Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ​ISBN 83-89648-09-1​.
  4. a b c Ewald Gerhardt: Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik. Warszawa: Bauer-Weltbild Media, 2006, s. 510. ISBN 83-7404-513-2.
  5. a b c Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
  6. a b Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
  7. a b c Piotr Łakomy, Hanna Kwaśna: Atlas hub. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2008. ISBN 978-83-7073-650-7.
  8. Discover Life Maps [dostęp 2016-01-10].
  9. Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.
  10. Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.
  11. Adams, T J H (1982). Piptoporus betulinus: Some aspects of population biology. (PhD thesis): Exeter University
  12. Simon Singh; Edzard Ernst (2009). Trick Or Treatment: The Undeniable Facts About Alternative Medicine. W. W. Norton. pp. 193–. ​ISBN 978-0-393-33778-5
  13. Andrzej Szczepkowski. Grzyby nadrzewne w innym świetle – użytkowanie owocników. Studia i Materiały CEPL w Rogowie. R. 14. Zeszyt 32 / 3 / 2012
  14. Ekstrakt z porka brzozowego (Piptoporus betulinus Bull. Fr.) jako inhibitor wzrostu ludzkich komórek nowotworowych [dostęp 2012-12-16].
  15. Quentin Wheeler; Meredith Blackwell (1984). Fungus-Insect Relationships: Perspectives in Ecology and Evolution. Columbia University Press. p. 147. ​ISBN 978-0-231-05695-3

Media użyte na tej stronie

Fungi on Tree in Cropton Forest. - geograph.org.uk - 300271.jpg
(c) Steve Partridge, CC BY-SA 2.0
Fungi on Tree in Cropton Forest. Piptoporus betulinus [birch tree polypore], which infects and kills birch trees, and then produces its sporing brackets on the trunk and rots the wood. (Information supplied by ticket)
Piptoporus betulinus G2.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Piptoporus betulinus
Piptoporus betulinus a3.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Piptoporus betulinus (location: Poland, Gorce, Gorc)
Piptoporus betulinus 55.jpg
Razor Strop Polypore fungus on Silver Birch Tree (Piptoporus betulinus)
Piptoporus betulinus G3.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Piptoporus betulinus