Połapkowate
 Sezam indyjski | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | połapkowate | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Pedaliaceae R. Brown Prodr.: 519. 27 Mar 1810 | |||
| Synonimy | |||
| |||
Połapkowate, sezamowate (Pedaliaceae R. Br.) – rodzina roślin należąca do rzędu jasnotowców (Lamiales). Obejmuje 13 rodzajów z 70 gatunkami[2]. Występują one w Afryce, południowej Azji i w Australii[2][3]. Są to na ogół rośliny siedlisk suchych i piaszczystych[3], także na wybrzeżach[2], często synantropijne, rozprzestrzenione jako chwasty w różnych częściach świata. Sezam indyjski jest ważną rośliną spożywczą uprawianą od ponad 5 tys. lat. Jadalne są nasiona oraz tłoczony z nich olej, stosowany także w kosmetyce. Wytłoki wykorzystywane są jako pasza. Ekstrakty z bulw Harpagophytum wykorzystywane są w ziołolecznictwie w leczeniu chorób reumatycznych, artropatiach i przy zaburzeniach trawiennych[3].
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny zielne i krzewy, tylko na Madagaskarze niewielkie drzewa do 8 m wysokości (Uncarina)[3]. Nierzadko łodygi nieco gruboszowate, a korzenie bulwiaste[2]
- Liście
- Zwykle naprzeciwległe, rzadko skrętoległe (u Sesamum[2])[3]. Często pokryte główkowato-gwiazdkowatymi[2] gruczołkami wydzielającymi śluz po zmoczeniu. Zazwyczaj blaszka liściowa jest pojedyncza i całobrzega, czasem w różnym stopniu wcinana, rzadko także pierzasto lub dłoniasto złożona[3].
- Kwiaty
- Wyrastają w kątach liści pojedynczo lub po kilka w wierzchotkach. U nasady szypułek kwiatowych często występują miodniki. Kielich składa się z 5 zrośniętych działek. Korona kwiatu zwykle jest grzbiecista i okazała, dzwonkowata, trąbkowata lub cylindryczna, zwykle zwężona u nasady. Pręciki są cztery z czego dwa dłuższe, dwa krótsze, czasem także z prątniczkami. Górna zalążnia otoczona jest u nasady zwykle dyskiem miodnikowym. Powstaje z dwóch owocolistków (rzadziej czterech – u Josephinia[2]) podzielonych zwykle fałszywymi przegrodami, tak że występują cztery komory (u Josephinia 8[2]). W każdej rozwijają się pojedyncze do wielu zalążków[3]. Łatki znamion szerokie, często mokre[2].
- Owoce
- Torebki lub suche, niepękające (rozłupnie, orzechy i skrzydlaki[2])[3]. Na owocach zwykle różnego rodzaju haczyki i inne wyrośla[2][3].
_(11906133876).jpg)
Systematyka
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
| jasnotowce |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział na rodzaje według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
- Ceratotheca Endl.
- Dicerocaryum Bojer
- Harpagophytum DC. ex Meisn.
- Holubia Oliv.
- Josephinia Vent.
- Linariopsis Welw.
- Pedalium D. Royen ex L.
- Pterodiscus Hook.
- Rogeria J.Gay ex Delile
- Sesamothamnus Welw.
- Sesamum L. – sezam
- Uncarina (Baill.) Stapf
Włączany tu dawniej rodzaj Trapella przeniesiony został w 2015 do rodziny babkowatych Plantaginaceae[4].
- Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamianae Takht., rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead), rodzina połapkowate (Pedaliaceae R. Br.)[5].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 245. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ Gormley, Ingeborg C.; Bedigian, Dorothea; Olmstead, Richard G.. Phylogeny of Pedaliaceae and Martyniaceae and the Placement of Trapella in Plantaginaceae s. l.. „Systematic Botany”. 40, 1, s. 259-268, 2015. DOI: 10.1600/036364415X686558.
- ↑ Crescent Bloom: Pedaliaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-04-03]. (ang.).
Media użyte na tej stronie
Autor: Bernard DUPONT from FRANCE, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mahonie Loop near Punda Maria, Kruger NP, SOUTH AFRICA
Sesam. A Wurzel. B Blühende und fruchttragende Pflanze. 1 Blüte, von der Seite gesehen; 2 Blüte im Längsschnitt; 3 Stempel; 3a Querschnitt des Stempels; 4 Reife Frucht im Aufspringen; 5, 6 Kapselhälften voneinander getrennt und geöffnet; 7 Samen der schwarzen Varietät; 8 Samen der weissen Varietät; 9 Samen im Längsschnitt; 10 Samen im Querschnitt; 11 Diagramm.
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Capsule of Uncarina ankaranensis. These capsules spiky, which carry at their ends a harpoon 4 hooks, which facilitates dispersal by clinging to animal fur. This is what we call the zoochory. Thus, the seeds can travel long distances and ensure the extension of the species. Two views of same specimen.