Połock

Połock
Полацк
Herb	Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	witebski
Powierzchnia	40,77 km²
Populacja (2020); • liczba ludności; • gęstość	; 81 000; 2087 os./km²
Nr kierunkowy	+375 0214
Kod pocztowy	211291, 211400 – 211402, 211404 – 211415, 211422
Tablice rejestracyjne	2
	Położenie na mapie obwodu witebskiego Połock
	Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Połock
	55°29′N 28°48′E/55,483333 28,800000
	Strona internetowa
	Portal Białoruś

Połock (biał. Полацк, Połack; ros. Полоцк, Połock) – miasto na Białorusi, u ujścia Połoty do Dźwiny, ok. 81,0 tys. mieszkańców (2020). Centrum rejonu połockiego. Przemysł elektromaszynowy (w tym zbrojeniowy), chemiczny, odzieżowy, skórzano-obuwniczy, mineralny, drzewny, spożywczy, węzeł komunikacyjny, port lotniczy; muzea.

Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w województwie połockim^[2].

Historia

Kronika Powieść minionych lat wymienia po raz pierwszy Połock pod datą 862. Według Latopisu Nikonowskiego, już w 865 gród został zdobyty przez kijowskie drużyny Dira i Askolda i do połowy X w. pozostawał w zależności od Rusi. W połowie wieku wraz z całym księstwem połockim uniezależnił się pod rządami księcia Rogwołoda, którego ok. 980 r. pokonał, zabił i ponownie wcielił Połock do Rusi Kijowskiej, książę kijowski Włodzimierz Wielki. Jednak jego syn z córką Rogwołoda Rognedą – Iziasław praktycznie uniezależnił Połock od Kijowa. W okresie panowania Wsiesława Czarodzieja, powstał sobór św. Zofii.

Być może jeszcze za życia Włodzimierza Wielkiego, z pewnością zaś w XI w., Połock stał się stolicą eparchii. Pierwsza pisemna wzmianka o niej pochodzi z 1105^[3]. Mimo przyjęcia chrześcijaństwa miasto pozostawało przy tym nadal ośrodkiem tolerowanego przez władze pogaństwa^[4]. W XII w. w Połocku żyła i pracowała prawosławna mniszka i późniejsza święta Eufrozyna Połocka. Założyła ona w mieście dwa monastery, męski – Zaśnięcia Matki Bożej i żeński monaster Przemienienia Pańskiego i św. Eufrozyny Połockiej^[5].

Dzięki sprzecznościom wewnętrznym i rozbiciu dzielnicowemu Rusi Kijowskiej połocka linia Rurykowiczów utrzymywała (z krótkimi przerwami) do początków XV w. niezależność państwa, a Połock – status stolicy księstwa połockiego.

Połock w XIV wieku

Na początku XIV w. księstwo połockie opanowali Litwini. Stało się ono uposażeniem młodszych synów wielkich książąt. Odrębność księstwa zlikwidował wielki książę Witold i oddał je w zarząd mianowanym przez siebie starostom. Miastu w 1498 r. nadano prawo magdeburskie, co znacznie przyspieszyło jego rozwój. Reforma administracyjna z początków XVI w. przeprowadzona przez Aleksandra Jagiellończyka uczyniła z byłego księstwa województwo i Połock w latach 1500 – 1772 był stolicą województwa połockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. W czasie wojny litewsko-rosyjskiej 1558-1570 wojska moskiewskie cara Iwana IV Groźnego zdobyły miasto 15 lutego 1563, topiąc w Dźwinie wszystkich połockich Żydów. Dzięki późniejszej unii lubelskiej z 1569 między Polską i Litwą, inicjatywę odzyskania utraconych terytoriów na wschodzie podjęły wojska polskie króla Stefana Batorego, które przy wsparciu sił litewskich i węgierskich 30 sierpnia 1579 odbiły Połock oraz część województwa połockiego. Sukces ten stał się preludium do późniejszych sukcesów Batorego na terenach wschodniej Europy.

Stefan Batory założył w mieście kolegium jezuitów, w którym pierwszym rektorem był ksiądz Piotr Skarga. W związku z tym Połock, którego ludność w przeważającej większości wyznawała prawosławie (podobnie jak w całym województwie połockim) stał się najważniejszym w regionie ośrodkiem misji katolickiej^[6]. W kolegium wykładali m.in. Maciej Kazimierz Sarbiewski (1626–1628), poeta. Później (w latach 1635–1638) rektorem był ksiądz Wojciech Slaski, a dwukrotnie (w latach 1663–1670 i 1675–1677) rektorem był Mikołaj Slaski. W roku 1653 w Połocku przebywał późniejszy święty katolicki Andrzej Bobola. W okresie kasaty Towarzystwa Jezusowego (1773-1814) na terenie Europy i kolonii zagranicznych, Katarzyna II Wielka oponowała wobec decyzji papieża Klemensa XIV i obroniła szkolnictwo i działanie Jezuitów w Rosji; Połock stał się centrum odrodzenia i rozwoju zgromadzenia. Wśród rektorów i wikariuszy generalnych tej ery byli Stanisław Czerniewicz (1782-1785), Gabriel Lenkiewicz-Ipohorski (1785-1798), Franciszek Kareu (1799-1802) i Tadeusz Brzozowski (1805-1814)^[7], na V Kongregacji Połockiej został dnia 14 września 1805 wybrany generałem zakonu^[8].

W 1596 arcybiskup połocki Herman Zahorski podpisał akt unijny, przechodząc do nowo utworzonego Kościoła unickiego razem z całą administraturą^[6]. Nie oznaczało to automatycznego przyjęcia unii przez prawosławne mieszczaństwo Połocka; postępy unii były w mieście i w regionie powolne^[9]. W 1617 unickim biskupem połockim został Jozafat Kuncewicz. Jego gorliwość przy szerzeniu unii, połączona ze stosowaniem administracyjnych środków nacisku, doprowadziła do zaostrzenia się konfliktu prawosławno-unickiego. W 1623 hierarcha zginął w Witebsku z rąk tłumu prawosławnych mieszczan^[9]. W następstwie tego wydarzenia władze odebrały prawosławnym wszystkie świątynie w Połocku, Witebsku i Mścisławiu^[10].

Począwszy od 1633 na terytorium unickiej archidiecezji połockiej funkcjonowała równolegle prawosławna eparchia mścisławska, mohylewska i orszańska (białoruska)^[10].

W 1705 r. miała tu miejsce masakra bazylianów dokonana przez cara Piotra I, który zamierzał zniszczyć Kościół unicki. Połock znajdował się na terenie I Rzeczypospolitej do 1772 roku, później w Imperium Rosyjskim.

W 1812 roku powstała w mieście Akademia Połocka będąca następczynią kolegium jezuitów.

Kościół jezuitów pw. św. Stefana przy Rynku (1910), wysadzony

W 1839 synod połocki ogłosił likwidację unii brzeskiej na ziemiach zabranych. Odczytanie stosownego aktu miało miejsce w katedrze unickiej, przekształconej następnie w prawosławną (wzniesionej na miejscu średniowiecznego soboru św. Zofii)^[11]. Od 1833 Połock na nowo był siedzibą eparchii prawosławnej i pozostaje nią nadal^[12].

W czasie wojny polsko-bolszewickiej 21 września 1919 roku Wojsko Polskie odbiło z rąk bolszewików przedpole miasta położone na południowym brzegu Dźwiny. Wycofujący się bolszewicy wysadzili most kolejowy i podpalili drewniany. 22–25 września siły polskie opanowały cały Połock^[13]. 10 października w wyniku kontrataku, 52. Dywizja Strzelców Armii Czerwonej ponownie zajęła miasto^[14], jednak 3 listopada polska 1 Dywizja Litewsko-Białoruska raz jeszcze zajęła przedmieścia, wypierając bolszewików na północny brzeg Dźwiny^[15]. W okresie wielkiego terroru w lesie we wsi Bielczyca NKWD zamordowało setki więźniów połockiego więzienia (obecnie szkoła muzyczna przy placu Wolności)^[16]. Po II wojnie światowej miasto znalazło się w ZSRR. Od 1991 miasto w niepodległej Białorusi.

Zabytki

(c) Alex Zelenko, CC BY-SA 4.0

Kościół pw. św. Andrzeja Boboli

Monaster Przemienienia Pańskiego i św. Eufrozyny Połockiej

Kościół dominikanów przy Rynku (1913)

Sobór św. Zofii i kolegium jezuitów (zburzone), (1905)

kościół jezuitów (katedra) św. Mikołaja i kolegium założone przez króla Polski Stefana Batorego^[17]
Sobór św. Zofii w Połocku (1748–1765, arch. Jan Krzysztof Glaubitz). Znajduje się na dawnym wzgórzu zamkowym, na miejscu starszych świątyń pod tym samym wezwaniem.
Cerkiew Przemienienia Pańskiego
Klasztor Bernardynów z 1758 roku na Zadźwiniu. Założony w roku 1695 staraniem wojewody połockiego Michała Słuszki i przekazany bernardynom, którzy, sprowadzeni do Połocka w r. 1488, po wtargnięciu Moskali w r. 1563 opuścili placówkę w centrum miasta. Skasowany w r. 1832. Obecnie magazyn. Jest to długi, piętrowy, dwuskrzydłowy budynek, pierwotnie połączony z zakrystią kościoła. Obok stał kościół barokowy z lat 1758–1764 zbudowany staraniem gwardiana Rafała Kulikowskiego. Poświęcono go w r. 1769. Po kasacie klasztoru został przekazany Cerkwi. Znajdowało się tutaj więzienie NKWD^[18]. W wieku XX popadł w ruinę.
Klasztor Franciszkanów z 1628 r.
Cerkiew Objawienia Pańskiego – z lat 1761–1779. W l. 1836–1839 została przebudowana i ozdobiona malowidłami. Po 1918 roku była nieczynna. Po restauracji przeprowadzonej w l. 1973–1983 mieści galerię obrazów. Jest to dwuwieżowa, krzyżowo-kopułowa hala zbudowana na planie prostokąta, z odcinkowo zamkniętym prezbiterium i ramionami transeptu występującymi na grubość muru. Obok pozostałości po dawnym monasterze Objawienia, założonym za przyzwoleniem króla Władysława IV. W latach 1782–1785 na miejscu starych zabudowań drewnianych wzniesiono nowy klasztor, według projektu Giacoma Quarenghiego. Przebudowano go w r. 1817 i w l. 1832–1836. Około r. 1944 rozebrano jedno skrzydło.
Monaster Przemienienia Pańskiego i św. Eufrozyny Połockiej
Cerkiew Opieki Matki Bożej z 1905
Kościół św. Andrzeja Boboli z 1997 r.
Zbór protestancki z 1900 roku
Cmentarz
dom cara Rosji Piotra I, obecnie Muzeum Starego Połocka
kościół dominikanów
kościół Matki Boskiej

Flaga

Flaga Połocka została ustanowiona 20 stycznia 2006 roku rozporządzeniem prezydenta Białorusi nr 36^[19].

Galeria

(c) Alex Zelenko, CC BY-SA 4.0
Widok na cerkiew Mądrości Bożej
(c) Alex Zelenko, CC BY-SA 4.0
Dwór Piotra I
Plac Wolności

Miasta partnerskie

Zobacz też

Akademia Połocka
Symeon Połocki
Połoczanie
Krzyż Eufrozyny Połockiej
Oblężenie Połocka
województwo połockie
Kościół ewangelicko-augsburski w Połocku

Przypisy

↑ Численность населения на 1 января 2020 г. по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа [dostęp 2021-03-24] .
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 76.
↑ Mironowicz A.: Biskupstwo turowsko-pińskie w XI-XVI wieku. Trans Humana, 2011, s. 24. ISBN 978-83-61209-55-3.
↑ Уладзімір Арлоў, Генадзь Сагановіч „Дзесяць вякоў беларускай гісторыі” Вілнья 1999 s.18-29.
↑ E. Trofimiuk, Monastery połockie do końca XVI wieku [w:] red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, P. Chomik, Życie monastyczne w Rzeczypospolitej, Zakład Historii Kultur Pogranicza Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2001, ISBN 83-902928-8-2, s.103-104
↑ ^a ^b TomaszT. Kempa TomaszT., Prawosławie i unia we wschodnich województwach WKL w końcu XVII w. [dostęp 2013-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05] .
↑ Jeffrey D.J.D. Burson Jeffrey D.J.D., JonathanJ. Wright JonathanJ., The Jesuit Suppression in Global Context: Causes, Events, and Consequences, Cambridge University Press, 2015, s. 205-238, ISBN 978-1-1070-3058-9 (ang.).
↑ McCoogM. SJ McCoogM., ThomasT. M. ThomasT., Pre-suppression Jesuit Activity in the British Isles and Ireland, BRILL, 2019, s. 93, ISBN 978-9-0043-9529-9 (ang.).
↑ ^a ^b T. Kempa, Czy męczeńska śmierć arcybiskupa Jozafata Kuncewicza przyczyniła się do rozwoju unii brzeskiej na obszarze archidiecezji połockiej? [w:] Kościoły wschodnie w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku. Zbiór studiów, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2005, ISBN 83-85854-87-8, s.99 i 104-105
↑ ^a ^b Mironowicz A.: Diecezja białoruska w XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 42–48. ISBN 978-83-7431-150-2.
↑ Собор Святой Софии, Премудрости Божией, в Полоцке
↑ Полоцкая епархия. [dostęp 2013-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-17)].
↑ Lech Wyszczelski: Ofensywa Frontu Litewsko-Białoruskiego. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 201.
↑ Lech Wyszczelski: Ofensywa Frontu Litewsko-Białoruskiego. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 206.
↑ Lech Wyszczelski: Ofensywa Frontu Litewsko-Białoruskiego. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 208.
↑ У Полацку зьбіраюць грошы, каб усталяваць крыж у Курапатах, Радыё Свабода [dostęp 2021-01-09] (biał.).
↑ Antoni Urbański: Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi, (II cz. książki Memento kresowe). Warszawa: 1928, s. 159.
↑ Полацк у часы таталітарнага рэжыму Сталіна. Міхаіл Ціханавіч Канстанцінаў, Нацыянальны Полацкі гісторыка-культурны музей-запаведнік, 23 września 2016 [dostęp 2021-01-10] (biał.).
↑ AlaksandrA. Łukaszenka AlaksandrA., Ukaz Priezidienta Riespubliki Biełaruś ot 20 janwaria 2006 g. № 36 – Ob uczreżdienii oficyalnych gieraldiczeskich simwołow administratiwno-territorialnych jedinic Witiebskoj obłasti, Narodowy Internetowy Portal Prawny Republiki Białorusi, 20 stycznia 2006 [dostęp 2011-05-04] (ros.).

Bibliografia

Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.

Linki zewnętrzne

Połock, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 714 .
Szczegółowa historia Połocka w I Rzeczypospolitej i związków miasta z Polską, wirtualna mapa okolic, historia okolicznych miast
ePOLOTSK.com
Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona

[1] Численность населения на 1 января 2020 г. по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа [dostęp 2021-03-24] .

[2] Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 76.

[3] Mironowicz A.: Biskupstwo turowsko-pińskie w XI-XVI wieku. Trans Humana, 2011, s. 24. ISBN 978-83-61209-55-3.

[4] Уладзімір Арлоў, Генадзь Сагановіч „Дзесяць вякоў беларускай гісторыі” Вілнья 1999 s.18-29.

[5] E. Trofimiuk, Monastery połockie do końca XVI wieku [w:] red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, P. Chomik, Życie monastyczne w Rzeczypospolitej, Zakład Historii Kultur Pogranicza Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2001, ISBN 83-902928-8-2, s.103-104

[kempa-6] TomaszT. Kempa TomaszT., Prawosławie i unia we wschodnich województwach WKL w końcu XVII w. [dostęp 2013-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05] .

[Burson-7] Jeffrey D.J.D. Burson Jeffrey D.J.D., JonathanJ. Wright JonathanJ., The Jesuit Suppression in Global Context: Causes, Events, and Consequences, Cambridge University Press, 2015, s. 205-238, ISBN 978-1-1070-3058-9 (ang.).

[8] McCoogM. SJ McCoogM., ThomasT. M. ThomasT., Pre-suppression Jesuit Activity in the British Isles and Ireland, BRILL, 2019, s. 93, ISBN 978-9-0043-9529-9 (ang.).

[kempa2-9] T. Kempa, Czy męczeńska śmierć arcybiskupa Jozafata Kuncewicza przyczyniła się do rozwoju unii brzeskiej na obszarze archidiecezji połockiej? [w:] Kościoły wschodnie w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku. Zbiór studiów, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2005, ISBN 83-85854-87-8, s.99 i 104-105

[mir42-10] Mironowicz A.: Diecezja białoruska w XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 42–48. ISBN 978-83-7431-150-2.

[11] Собор Святой Софии, Премудрости Божией, в Полоцке

[12] Полоцкая епархия. [dostęp 2013-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-17)].

[13] Lech Wyszczelski: Ofensywa Frontu Litewsko-Białoruskiego. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 201.

[14] Lech Wyszczelski: Ofensywa Frontu Litewsko-Białoruskiego. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 206.

[15] Lech Wyszczelski: Ofensywa Frontu Litewsko-Białoruskiego. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 208.

[16] У Полацку зьбіраюць грошы, каб усталяваць крыж у Курапатах, Радыё Свабода [dostęp 2021-01-09] (biał.).

[Memento2-17] Antoni Urbański: Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi, (II cz. książki Memento kresowe). Warszawa: 1928, s. 159.

[18] Полацк у часы таталітарнага рэжыму Сталіна. Міхаіл Ціханавіч Канстанцінаў, Нацыянальны Полацкі гісторыка-культурны музей-запаведнік, 23 września 2016 [dostęp 2021-01-10] (biał.).

[19] AlaksandrA. Łukaszenka AlaksandrA., Ukaz Priezidienta Riespubliki Biełaruś ot 20 janwaria 2006 g. № 36 – Ob uczreżdienii oficyalnych gieraldiczeskich simwołow administratiwno-territorialnych jedinic Witiebskoj obłasti, Narodowy Internetowy Portal Prawny Republiki Białorusi, 20 stycznia 2006 [dostęp 2011-05-04] (ros.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne