Pochodne tlenowych kwasów jodu
Pochodne tlenowych kwasów jodu – związki chemiczne, zazwyczaj sole, rzadziej estry kwasów tlenowych jodu. Sole są zwykle substancjami krystalicznymi. Mają właściwości utleniające, tym silniejsze, im niższy jest stopień utlenienia jodu[1].
Zestawienie soli tlenowych kwasów jodu
Podjodyny (jodany(I))
Są to sole kwasu podjodawego (HIO) o wzorze ogólnym X(IO)n[2]. Zawierają anion podjodynowy IO-.
Podjodyny są niestabilne zarówno w stanie czystym, jak i w roztworach wodnych. Ulegają dysproporcjonowaniu do jodków i jodanów. Można je otrzymać w reakcji jodu z wodorotlenkami[3]:
- I2 + 2NaOH → NaIO + NaI + H2O
Jodyny (jodany(III))
Są to sole kwasu jodawego (HIO2) o wzorze ogólnym X(IO2)n[2]. Zawierają anion jodynowy IO2-.
Jodany (jodany(V))
Są to sole kwasu jodowego (HIO3) o wzorze ogólnym X(IO3)n[2]. Zawierają anion jodanowy IO3-.
Jodany to substancje rozpuszczalne w wodzie. Powstają w wyniku dysproporcjonowania podjodynów[3]:
- 3NaIO → NaIO3 + 2NaI
lub w reakcjach jodu i gorących roztworów zasad.
Nadjodany (jodany(VII))
Metanadjodany to sole kwasu metanadjodowego (HIO4) o wzorze ogólnym X(IO4)n[2]. Zawierają anion metanadjodanowy IO4-.
Ortonadjodany to sole kwasu ortonadjodowego (H5IO6), o wzorze ogólnym X5(IO6)n[2]. Zawierają anion ortonadjodanowy IO5−6.
Nadjodany można otrzymać przez utlenienie jodanów za pomocą podchlorynów[3].
Zastosowanie soli tlenowych kwasów jodu
Związki te stosowane są jako środki utleniające oraz odczynniki w analizie chemicznej (jodometrii)[3]. Z podjodynów można otrzymać wolny jod, gdyż po zakwaszeniu roztworu dysproporcjonują do jodanów i jodków, które z reagują następnie ze sobą zgodnie z równaniem[3]:
- IO3- + 5I- + 6H+ → 3I2 + 3H2O
Pochodne organiczne tlenowych kwasów jodu
Spośród 4 tlenowych kwasów jodu opisane są organiczne pochodne tworzone przez kwas podjodawy i jodowy[4].
- Pochodne kwasu podjodawego (HIO)
- znanych jest kilkadziesiąt estrów typu R-O-I, np. podjodyn metylu (jodozylometan), CH3IO (CAS 26466-04-6) lub podjodyn fenylu (jodozylobenzen), PhIO. Podjodyny alkilowe i arylowe pod wpływem światła UV ulegają wolnorodnikowemu rozpadowi z wytworzeniem aldehydów i ketonów[5].
- kwas podjodawy tworzy mieszane bezwodniki z kwasami karboksylowymi, typu R-C(O)-O-I, np. podjodyn acetylu, CH3COOI (AcOI; CAS 6540-76-7). Związki tego typu można otrzymać w reakcji jodu z bezwodnikiem kwasowym lub solą srebrową kwasu:
- CH3COOAg + I2 → CH3COOI + AgI↓
- Bezwodniki karboksylowo-podjodynowe reagują z alkoholami tworząc estry podjodynowe[5]:
- CH3COOI + ROH ⇌ ROI + CH3COOH
- Pochodne kwasu jodowego (HIO3)
Opisane zostało jedynie 5 pochodnych organicznych kwasu jodowego:
- jodan metylu, CH3IO3 (nierozpuszczalne ciało stałe otrzymane przez kwasową hydrolizę difluorojodanu metylu, O=IF2OCH3[6])
- jodan trifenylometylu (jodan trytylu), Ph3CIO3 (TrIO3)[7]:
- TrCl + AgIO3 → TrIO3 + AgCl↓
- jodan metylenu, CH2(IO3)2 (służący jako donor grupy metylenowej w elektrofilowej addycji do wiązania podwójnego[8])
- mieszany bezwodnik trifluorooctowo-jodanowy, CF3COOIO2 (struktura niepotwierdzona)
- dijodan dibenzylotelluru, Bn2Te(IO3)2.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Adam Bielański: Chemia ogólna i nieorganiczna. Warszawa: PWN, 1981, s. 349. ISBN 83-01-02626-X.
- ↑ a b c d e X oznacza kation metalu lub amonowy, n - wartościowość metalu X
- ↑ a b c d e Włodzimierz Trzebiatowski: Chemia nieorganiczna. Wyd. VIII. Warszawa: PWN, 1978, s. 172-173.
- ↑ Baza danych Beilstein. Wersja 2010/2.
- ↑ a b Thomas R. Beebe, Beverly A. Barnes, Keith A. Bender, Allan D. Halbert, Robert D. Miller, Martin L. Ramsay, Michael W. Ridenour. Oxidation of alcohols with acetyl hypoiodite. „J. Org. Chem.”. 40 (13), s. 1992–1994, 1975. DOI: 10.1021/jo00901a028.
- ↑ Herman Josef Frohn, Wolfgang Pahlmann. Beiträge zur chemie des iodpentafluorids. Teil I. Iod(V)-verbindungen mit monofunktionellen alkoholaten. „J. Fluorine Chem.”. 24 (2), s. 219-232, 1984. DOI: 10.1016/S0022-1139(00)85206-9 (niem.).
- ↑ M. Anbar, I. Dostrovsky, David Samuel, A. D. Yoffe. Esters of inorganic oxyacids. Part I. The mechanism of hydrolysis of alkyl esters, 18O being used as tracer, and its relation to other reactions in alkaline media. „J. Chem. Soc.”, s. 3603-3611, 1954. DOI: 10.1039/JR9540003603.
- ↑ Touillaux, R.; Meerssche, M. Van; Dereppe, J. M.; Leroy, G.; Weiler, J.; Wilante, C.. Configuration and 13C NMR spectra of alkylcyclopropane derivatives. „Organic Magnetic Resonance”. 16 (1), s. 71-72, 1981. DOI: 10.1002/mrc.1270160120.
Media użyte na tej stronie
Redirect arrow, to be used in redirected articles in Wikipedias written from left to right. Without text.
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.